به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان به نقل از اداره روابط عمومي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، فصلنامه علمي پژوهشي اقتصاد اسلامي، شماره ۶۵ منتشر شد. این فصلنامه با صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیری آقای دکتر عباس عرب مازار به شماره شصت و پنجم خود رسید.
در شماره شصت و پنجم فصلنامه علمی –پژوهشی اقتصاد اسلامی، مقالاتی به همراه چکیده مقالات به شرح زیر آمده است:
ارتباط انفاق و رشد اقتصادی در ایران/ امیر خادم‌علیزاده، مصعب عبدالهی آرانی و حسین غفورزاده
چکیده:
در ادبيات اقتصاد متعارف، مطالعات گستردهاي درباره عوامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادي صورت گرفته است؛ مطالعات نظری و تجربی انجام گرفته از سوی اقتصاددانان سبب شده است متغیرهای گوناگونی به عنوان عوامل موثر بر رشد اقتصادی معرفی شوند. با دقت در منابع اسلامی روشن می‌گردد علاوه بر عناصر متون اقتصاد متعارف، نصوص دینی انفاق را نیز یکی از عوامل افزایش درآمد ودارایی‌ها معرفی می‌کنند؛ نصوص دینی، انفاق را نه‌تنها موجب کاهش اموال نمي‌دانند، بلكه آن را موجب حفظ و رشد اموال در دنيا و سبب اجر معنوي و پاداش اخروي برای انفاق‌کننده قلمداد می‌کنند.
بر این اساس مقاله حاضر با استفاده از روش مدل خودتوضیح برداری (VAR) و آزمون علّیت گرنجری به دنبال آزمون این فرضیه است که «ارتباط علّی دوطرفه میان انفاق و رشد اقتصادی وجود دارد»؛ در این راستا از دو متغیر نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت ۱۳۸۳ و لگاریتم جمع کل درآمدهای اختصاصی و وجوهات کمیته امداد حضرت امام(ره) به عنوان شاخصی از انفاق در اقتصاد ایران برای دوره ۱۳۶۶-۱۳۹۲ استفاده شد. بر اساس آزمون دیکی- فولر هر دو متغیر در سطح، پایا بوده و وقفه یک به عنوان وقفه بهینه به دست آمد؛ در نهایت فرضیه اصلی مقاله مبنی بر وجود ارتباط علّی دوطرفه میان انفاق و رشد اقتصادی در ایران بر اساس آزمون علّیت گرنجری تأیید شد.
الگوی بازار قرض‌الحسنه بر اساس تحلیل محتوای آیات قرآن / وحید مقدم، محمد جانی‌پور و علی خلیلی
چکیده:
در اقتصاد کلان رایج، استقراض خانوارها، دولت و بنگاهها طرف تقاضای بازار وجوه وام را تشکیل میدهند که رابطه معکوس با نرخ بهره دارند؛ طرف عرضه این وجوه پساندازکنندگان هستند که مقدار وجوه عرضه‌شده آنها، رابطه مستقیم با نرخ بهره دارد. با وجود تحریم ربا در اسلام و نیاز خانوارها به قرض، اسلام راهکار دیگری ارایه می‌کند. هدف اصلی این مقاله استخراج الگوی پیشنهادی اسلام برای بازار وجوه استقراضی و عوامل موثر بر منحنیهای عرضه و تقاضای این وجوه است. فرضیه پژوهش آن است که اسلام به این بازار توجه داشته و تدابیری برای افزایش کارایی آن اندیشیده است. با تحلیل محتوای مضمونی آیات قرآن این نتیجه به دست میآید که در این الگو، در طرف عرضه، با تقویت انگیزههای اخروی، مسلمانان به دادن قرض ترغیب می‌شوند؛ در طرف تقاضا با تضمین بازپرداخت وام از طریق ابزارهای حقوقی مانند نوشتن قرض، گرفتن شاهد، گرفتن ضمانت و الزام حکومت به پرداخت قرض انسان معسر (تنگدست) سامان می‌یابد. وظیفه دولت اسلامی برای افزایش امکان تسویه این بازار عبارت است از: کنترل تورم، افزایش کارایی نظام حقوقی و قضایی، تربیت معنوی مردم برای افزایش انگیزههای معنوی، شناسایی نیازهای اساسی مردم ـ همانند ازدواج و ایجاد شغل ـ و تشویق مردم به اختصاص وجوهی از خود به این موارد.
بازار پول اسلامی: ماهیت، کارکرد و ابزارها / حسین میثمی، سیدعباس موسویان و کامران ندری
چکیده:
بازار پول یکی از مهم‌ترین بازارهای مالی در نظام بانکداری متعارف است که کارکردهای مهمی مانند کشف قیمت منابع کوتاه‌مدت را بر عهده دارد؛ پذیرش یا عدم پذیرش این بازار در چارچوب اسلامی، می‌تواند اثرات مهمی در نظریه و کاربرد دانش بانکداری اسلامی به همراه داشته باشد که نمی‌توان از آن غافل بود. پرسش اصلی پژوهش آن است که آیا بازار پول اسلامی قابلیت شکل‌گیری دارد؟ مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا به دنبال اثبات این فرضیه است که بازار پول اسلامی به لحاظ نظری کاملا قابل تصور بوده و می‌توان با استفاده از ابزارهای مالی اسلامی کوتاه‌مدت، نسبت به تشکیل آن اقدام نمود. یافته‌های پژوهش نشان میدهد که بر اساس فقه اسلامی، بسیاری از قراردادها ـ مانند مرابحه، بیع دین، سلف و اجاره ـ این ظرفیت را دارند که به صورت کوتاه‌مدت و با نرخ سود از پیش تعیین‌شده، استفاده شوند که می‌توان از ظرفیت این قراردادها جهت طراحی ابزارهای لازم برای توسعه بازار پول اسلامی استفاده کرد؛ همچنین برخلاف بازار پول متعارف که در آن تمامی معاملات بر اساس خرید و فروش اوراق قرضه انجام میشود، کلیه معاملات بازار پول اسلامی بر اساس معامله اوراق مرتبط با بخش واقعی اقتصاد انجام می‌شوند؛ بنابراین تمامی ابزارها و اوراق مورد استفاده در بازار پول اسلامی علاوه بر ریسک اعتباری، با دیگر انواع ریسک مواجه‌اند؛ این در حالی است که ابزارها و اوراق بازار پول متعارف صرفا با ریسک اعتباری مواجه هستند.
نظام احسن به مثابه یکی از مبانی اقتصاد اسلامی / علی‌اصغر هادوی‌نیا
چکیده:
مقاله پیش رو در صدد پاسخ به این پرسش است که چگونه می‌توان نظام احسن را به عنوان یکی از مبانی جهان‌شناسی اقتصاد اسلامی معرفی کرد. فرضیه‌ای که مقاله در پی اثبات آن می‌باشد این است که نظام احسن که در فلسفه و کلام اسلامی مطرح است و با رویکرد قرآنی بیان میشود، می‌تواند به عنوان یکی از مبانی فلسفی اقتصاد اسلامی اخذ شده و در نظریه‌پردازی‌های اقتصاد اسلامی به عنوان یک پیش‌فرض نقش‌آفرینی کند. از مهم‌ترین دستاوردهای مقاله این است که نشان میدهد چگونه آموزه‌‌های «قضا و قدر»، «سنت‌های الهی» و «خیر و شر» که از عناصر اصلی نظام احسن از دیدگاه قرآن کریم هستند، منافاتی با رشد و توسعه نداشته، بلکه تقویت‌کننده آن هستند.
مقاله به لحاظ رویکرد مطالعه تطبیقی است و اقتصاد کلاسیک نیز مطالعه شده است. ازآنجاکه نظام احسن یک مفهوم فلسفی می‌باشد، نخست برداشت فلسفی از این مفهوم مطرح شده و سپس آثار آن در اقتصاد معرفی شده است؛ به لحاظ تفسیری نیز روش تحلیلی –عقلی اتخاذ شده است. پذیرش نظام احسن به عنوان یک مبنای فلسفی برای اقتصاد اسلامی، ایده جدیدی است که در مطالعات گذشته کمتر به چشم می‌خورد.
الگوی نظام مبادله در اقتصاد اسلامی (با پافشاری بر تقارن اطلاعات) / زهره صالحي و محمدرضا حيدري
چکیده:
قراردادها، معاملات و دادوستدها، بخش ضروری و اجتناب‌ناپذیر زندگی اجتماعی بشر می‌باشد؛ اگرچه از دیرباز جوامع بشری در جهت برقراری امنیت، صلح اجتماعی، نظم عمومی و نیز تامین و حفظ منافع افراد به سوی قانونمندشدن گام برداشته است؛ ولی ازآنجاکه نیازها و خواستههای انسانی به‌طور طبیعی مشابه یکدیگرند، همواره نزاع بر سر کسب منافع افزونتر و تامین رفاه بیشتر وجود دارد؛ دین اسلام نیز به این موضوع توجه کافی داشته است.
در مقاله پیش رو با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اثر احکام فقهی بازرگانی از قبیل منع احتکار، منع نجش، منع غرر، منع تبانی جهت گرانفروشی و ... بر رفع عدم تقارن اطلاعات و سوءاستفاده‌های مربوط، پرداخته و بر اساس آن الگویی از نظام مبادله در اسلام ارایه میشود. مطالعه منابع اسلامی اعم از کتاب، سنت، عقل و اجماع نشان میدهد که در جامعه اسلامی که مقررات و ضوابط واقعی اسلام حاکم باشد و فرهنگ و رفتار مردم بر اساس آنها شکل گیرد، جامعه دارای فضای شفاف خواهد بود و همه افراد جامعه به‌طور متقارن به اطلاعات دسترسی خواهند داشت؛ کسی در پی کتمان اطلاعات و استفاده از آن به نفع خود نمیباشد و دروغ، نیرنگ، پنهان‌کاری و پیمان‌شکنی در چنین جامعهای جایگاهی ندارد و در مقابل، صداقت، شفافیت و وفاداری در قراردادها مورد اهتمام بوده و قواعد فقهی نیز درستی این امر را تایید می‌کنند.
بررسی کاربرد قاعده شرط در قراردادهای بانکی / محمدنقی نظرپور و فرشته ملاکریمی
چکیده:
قاعده شرط پرکاربردترین قاعده فقهی در قراردادهای بانکی است؛ این قاعده بدین معناست که می‌توان در ضمن قراردادهای مختلف، شروطی گنجاند که عمل به آن در صورت برخورداری از شرایط صحت، لازم می‌باشد؛بر اساس این قاعده هر شرطی را نمی‌توان در ضمن قرارداد گنجاند و لازم‌الوفاء دانست، بلکه شرط با دارابودن ضوابطی لازم‌الوفاء می‌گردد.
پرسش اصلی مقاله این است که آیا بانک‌ها به‌طور صحیح از ظرفیت قاعده شرط در بستن قرارداد استفاده نموده‌اند؟ مقاله با روش توصیفی و تحلیل محتوا و با استفاده از منابع فقه امامیه، فرضیه زیر را بررسی می‌نماید که «شروط ضمن قرارداد در برخی از قراردادهای بانکی از لحاظ انطباق با ضوابط این قاعده، اشکال دارد» که در صورت اثبات این فرضیه، ضروری است که بانک‌ها از طریق بازبینی قراردادها به رفع این اشکالات بپردازند. نتایج پژوهش گویای آن است که شروطی مانند وجه التزام، وکالت بلاعزل، جبران ضرر مضاربه دارای اشکال شرعی است؛ افزون بر این شروطی مانند تعیین هزینه‌های بیمه، خسارت‌های احتمالی، اسقاط خیار غبن به صورت تحمیلی و یک‌طرفه در جهت تضمین منافع بانک مقرر شده‌اند که تجمیع آن، قرارداد را از حالت منصفانه خارج نموده و متقاضی تسهیلات را در شرایط اضطرار قرار میدهد.
امکان‌سنجی فقهی طرح‌های بازنشستگی خصوصی ترکیبی در ایران / غلام‌رضا مصباحی‌مقدم، علی سعیدی و محمد صفری
چکیده:
طبق برآوردها جمعیت سالمند ایران همانند جهان سال به سال افزایش خواهد یافت؛ ازآنجاكه نسل جوان وظيفه حمايت نسل مسن را بر عهده دارد، بی‌تعادلی ايجادشده در سال‌هاي آتي يكي از بزرگ‌ترين نگراني‌هاي سياست‌گذاران نظام بازنشستگی خواهد بود؛ افزایش طول عمر در دهه‌های اخیر و روند رو به رشد آن، منجر به تعهدات تأمین‌نشده قابل توجهی در طرح‌های بازنشستگی با مزایای معیّن شده است؛ در این میان طی سال‌های اخیر طرح‌های بازنشستگی ترکیبی به واسطه ویژگی‌های خاص خود همچون انعطاف‌پذیری بالا و امکان مدیریت ریسک بیشتر در دنیا رو به افزایش هستند. تحقیق پیش رو به امکان‌سنجی فقهی این نوع طرح‌ها بر اساس فقه امامیه می‌پردازد؛ بر اساس بررسی فقهی صورت‌گرفته، شبهات غرری و ربوی‌بودن به عنوان دو مساله اساسی طرح‌های بازنشستگی شناسایی شد؛ این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی- استنباطی، راهکارهایی جهت اصلاح طرح‌ها و رفع شبهات ارایه نمود؛ از جمله راهکارهای اصلاحی می‌توان به «ابهام‌زدایی از طرح‌های بازنشستگی»، «پرداخت سالواره از محل دارایی‌های عضو طرح بازنشستگی» و «پرداخت سالواره مرتبط با سرمایه‌گذاری مشروع» اشاره کرد.
علاقمندان مي‌توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهيه اين فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی یا پایگاه اینترنتی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی مراجعه کنند.
نظر شما