مرز میان خوب و بد تجسس کجاست؟

 خبرگزاری شبستان: نمی دونم تا به حال تجربه کردید این موضوع رو یا نه ؟ یه مشکلی برام پیش اومده بود که خیلی ذهنمو درگیر کرده بود اما بیان اونهم به نوعی اصلأ برام خوشایند نبود و شاید بعنوان یک راز محسوب می شد ، در این میان آنچه که بیش از هر چیزی باعث آزارم، می شد تجسس برخی از دوستان و همکاران بود که نه تنها مشکلی رو حل نمی کرد بلکه موجبات نگرانی و اظطراب بیشتری رو فراهم می آورد، فکر اینکه کسی به موضوعی که دوست نداری پی ببره و بفهمه خیلی بد بود تا حدی که بعضی مواقع اصل موضوع رو از یاد می بره، همین موضوع باعث شد تا در مطب پیشرو نسبت به بحث تجسس و جوانب مختلف این بحث بپردازیم:

در این زمینه حجت‌الاسلام مهران مجیدی، نماینده ستاد همکاری‌های حوزه‌های علمیه در آموزش و پرورش شهر تهران گفت: تجسس در اولین جایگاه در آیه 12 سوره حجرات قید شده است و در ردیف رذیله اخلاقی غیبت عنوان می‌شود، غیبت از رذایل اخلاقی و از جنود شیطان است.

این کارشناس دینی با اشاره به احادیثی از امام صادق (ع) و حضرت محمد (ص) افزود: از حضرت رسول (ص) نقل شده است که وقتی دو نفر آهسته سخن می‌گویند میان آنها داخل نشو، در حقیقت ورود به حریم خصوصی افراد و پرسش از حریم خصوصی آنها آگاهی داشتن از چیزی است که به انسان ارتباطی ندارد، از جمله چراغ قرمزهایی است که برای ما مشخص شده است.

حجت‌الاسلام مجیدی ادامه داد: در اسلام آبروی مؤمن ارزشش از کعبه بالاتر شمرده شده و در این آیه در مورد گمان نیز بحث‌هایی مطرح می‌شود، در اسلام در بسیاری از گمان‌ها باید احتیاط کرد، یعنی گمان در مورد مؤمنان وارد حریم تجسس می‌شود.

وی با استناد به کلام امیرمومنان حضرت علی (ع) گفت: ایشان در حدیثی می‌فرمایند: « زشتی‌های مردم را حتی‌الامکان مستور بدار» یعنی گمان در مورد مردم و احتمال اینکه بدی از کسی را در دل خود قرار دهیم نقطه سیاهی در ذهن ایجاد می‌کند و مورد نهی واقع شده است، خداوند رحمان نیز می‌فرماید: «همان‌گونه که دوست داری عیب تو از چشم مردم مستور بماند عیب دیگران را بپوشان.»

اولین آفت تجسس متوجه خود فرد است 

نماینده ستاد همکاری‌های حوزه‌های علمیه و آموزش و پرورش شهر تهران اظهار کرد: در تجسس گاهی دانستن موضوعی برای ما ضرر دارد، مانند فرد بیماری که نسبت به دانستن بیماری خود اصرار دارد تا پزشک، ریز بیماری را برای او تشریح کند که در نتیجه شاید دانستن موضوع خیری برای فرد نداشته باشد و به ضرر او نیز تمام شود.

وی با بیان اینکه گاهی تجسس با پرسش تحقیرآمیز همراه است، افزود: می‌خواهیم اطلاعاتی را بپرسیم که مهم نیست، اما این موضوع را برای کسب آگاهی از باطن اشخاص قرار می‌دهیم تا به این وسلیه فرد را به چالش بکشیم.

این کارشناس دینی با بیان اینکه تجسس و طرح پرسش گاهی با هدف خودنمایی مطرح می‌شود، تصریح کرد: این سؤالات برای این منظور مطرح می‌شود که فرد اعلام کند که من از شما بیشتر می‌دانم و در نهایت با هدف تخریب و کاهش اعتبار مخاطب انجام می‌شود، اما حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «سؤال کن برای اینکه بفهمی، نه اینکه فرد را به چالش بکشی.»

همراه بودن تجسس با غیبت و تهمت

وی ادامه داد: گاهی اوقات سؤالاتی که برای تجسس مطرح می‌شود با هدف چالش و ماجراجویی است، این موضوع را حتی در تفسیر برخی روزنامه‌ها و رسانه‌ها نیز می‌توان به راحتی مشاهده کرد.

وی پیرامون آسیب‌های اجتماعی تجسس تصریح کرد: اصل رذیله اخلاقی تجسس قبح ذاتی دارد و این فعل چنان قبیح است که هر شیء یا رفتاری  هم که از آن صادر ‌شود نیز مخرب است و جایی نیست که تجسس صورت بگیرد و کنار آن رذیله دیگری دیده نشود.

به اعتقاد حجت‌الاسلام مجیدی، امکان ندارد جایی تجسس صورت بگیرد و غیبت و تهمت نباشد؛ این امر اصلی است که در کنار بسیاری از رذایل اخلاقی خوابیده است.

وی با بیان اینکه متأسفانه بسیاری از افراد با علم به آگاهی از احکام اسلامی به این امر مبادرت می‌کنند، افزود: افرادی که به حریم خصوصی وارد می‌شوند صرفا افراد لاابالی نبوده و اکثرا از افراد متدین نیز هستند.

 برای جلوگیری از منکری به چند فعل حرام مرتکب می شوند

این کارشناس دینی با اشاره به دیدار مقام معظم رهبری با مسئولان وزارت اطلاعات در سال جاری ادامه داد: مقام معظم رهبری در این دیدار وزارت اطلاعات را نسبت به امری که نباید به آن ورود پیدا کنند، نهی کردند. این موضوع نشان‌ می‌دهد که در یک جایگاه کلیدی و حساس نظام احتمال این رذیله مطرح می‌شود و مقام معظم رهبری جلوی آن را گرفتند.

وی ادامه داد: گاهی اوقات افراد در امر به معروف و نهی از منکر برای جلوگیری از یک منکر و یا برداشت نادرست از منکری مرتکب چندین فعل حرام می‌شوند.

این کارشناس دینی معتقد است: حتی اگر در مورد رذیله اخلاقی سؤال می‌شود نباید غیر از آن موضوع به چیز دیگری پرداخته شود، به طور مثال در مورد خواستگاری که در بحث تحقیقات این موضوع مطرح می‌شود بیان کردن برخی از موضوعات غیر از بحث اصلی موجب سلب اعتماد فرد می‌شود و یا در شرایطی نیز موجب می‌شود تا زندگی مشترکی پا نگیرد و از هم متلاشی شود.

حد حریم تجسس و صحت و سقم آن را در جامعه مشخص کنیم

وی در مورد اصلاح این رفتار در سطح جامعه تأکید کرد: باید سهم درستی از صحت و سقم تجسس را به مخاطب عرضه کنیم و برداشت صحیحی را برای او تعریف کنیم و ابعاد فقهی موضوع را برای جامعه تبیین کنیم. همچنین حرام و حلال بودن آن را  نیز تشریح کنیم، برخی امور در تجسس‌ها حرام نیست؛ اما عنوان تجسس بر آن گذاشته می‌شود، در حقیقت این موضوع نیازمند بازتعریف است.

حجت‌الاسلام مجیدی با بیان اینکه برخی اطلاعاتی که در این امر جمع‌آوری می‌شوند، در بازگویی صرفا به جنبه منفی پرداخته می‌شود، اظهار کرد: به طور مثال در مناقصه، مزایده مقولاتی وارد می‌شود که هیچ ارتباطی به اصل موضوع ندارد و برای برخی علامت سؤال ایجاد می‌کند.

وی گفت: در تجسس در مواردی خلاف‌های اخلاقی پنهان مبادی دریافت اطلاعات هستند، یعنی مبادی دریافت اطلاعات درست و شناخته شده نیست و موجب حساسیت می‌شود، به طور مثال در مورد امور شخصی یا کاری این موضوع  بیشتر مطرح می‌شود.

حجت الاسلام مجیدی با بیان اینکه در اسلام علم روانکاوی حرام است، افزود: روان‌کاوی شاخه‌ای از روان‌شناسی است که در اسلام کاملا حرام عنوان شده است، زیرا در روان‌کاوی روان‌شناسان بیش از آنچه مربوط به معالجه بیمار است، اجازه ندارند سؤال کنند و اگر بیشتر از آن سؤال کنند منجر به روان‌کاوی می‌شود که روان‌کاوی هم نوعی تجسس است.

این کارشناس مذهبی با اشاره به روایتی از حضرت موسی (ع) ادامه داد: در روایتی گنه کاری در مسیر حرکت حضرت موسی به سمت صحرای سینا قرار می‌گیرد و شروع به گفتن گناهش به حضرت می‌کند و از حضرت موسی (ع) درخواست می کند، در عبادت خود این موضوع را با خدا بیان ‌کند، خداوند می‌فرماید: «به آن فرد گناهکار بگو ما گناهت را بخشیدیم، اما چرا تو این گناه را با حضرت موسی بیان کردی که هر گاه ایشان را دیدی از او شرمنده شوی.» این داستان نشان می دهد که در اسلام بیان گناهان توسط خود افراد حرام است، چه رسد به اینکه کسی در تجسس متوجه خطایی از افراد دیگر شود.

وی افزود: گاهی اوقات در مسایل اجتماعی اطلاعاتی از روی احساسات و ساده‌لوحی از طرف مردم نسبت به ما عنوان می‌شود، اما اجازه شنیدن آن را هم نداریم، چه رسد به اینکه خود سؤال کنیم. این موضوع در اجتماع به وضوح دیده می‌شود، اطلاعاتی از طرف مخاطب از روی احساسات داده و یا بر اثر فشار روانی و ساده‌لوحی عنوان می‌شود، این موضوع را بارها و بارها در مدارس و دانشگاه‌ها شاهد بوده ایم.

حجت‌الاسلام مجیدی گفت: در فشار سیاسی گاهی بحث‌هایی مطرح و اطلاعات گفته می‌شود که نباید عنوان کنند و از گفتن آنها نهی شده است. نکته مهمی که در تجسس مطرح می‌شود این است که تشریح فاحشه مانند خود امر فاحشه است و گرفتن این اطلاعات و بازگو کردن آن نیز کمتر از رفتار مذموم نیست، این موضوع نیز طبق آیه قرآن نهی شده است. در حقیقت اشاعه فحشا مانند فحشا است و طبق آیه قرآن نهی شده است و مانند کسی است که مرتکب فحشا شده.

بنا بر این گزارش، محمود صلواتی، عضو مجمع محققین حوزه علمیه قم با بیان اینکه بحث تجسس در برخی موارد ضرورت و در برخی موارد نهی شده است، بنابراین باید به شکل مجزا بحث شود، گفت: در مورد مسائل فردی هر کس باید نسبت به افراد زیردست و امور فردی مراقبت کند. در نهج البلاغه  نیز حضرت علی (ع) در جایی نسبت به افرادی که بعنوان کارگزار معرفی می کند، کسانی را می گمارد که اگر نسبت به مردم ظلم یا اجحافی کردند، مراقبت کنند، در حقیقت باید افراد نسبت به کسانیکه سرپرستی و ولایتی برعهده دارند باید مراقبت کنند و گزارش عملکرد آنها را بررسی و در صورت اجحاف جلوی آنها را بگیرند.

وی با اشاره به آیه ای از سوره حضرت یوسف و گم شدن ایشان اظهار کرد: در اینجا پدری از فرزندان خود می خواهد تا در مورد فرد گم شده به تفحص و تجسس بپردازند، که در اینجا نیز برای کسب خبر و اطلاع از حال حضرت یوسف تجسس ضروری و امری پسندیده محسوب می شود، اما در برخی از مسایل در قرآن و روایات نهی شده است، اول تجاوز از حوزه شخصی و اطلاع از اسرار دیگران، این موضوع به معنی تجاوز از حوزه شخصی و ورود به حوزه دیگران است.

حجت الاسلام صلواتی تصریح کرد: تجسس هم در قانون اساسی و هم در روایات و آیات به شدت نهی شده، زیرا هرکس یک حوزه شخصی و اجتماعی دارد که نیازمند امنیت در آن است که اگر وارد حریم آنها شویم حقشان را ضایع کرده ایم، در مورد مسائل اجتماعی نیز تجسس امنیت جامعه را برهم می زند. بطور مثال استراق سمع تلفنی یا بررسی مکاتبات افراد که در قانون اساسی و روایات به شدت نهی شده است.

تجسس بیش از حد برای کشف نجاست حرام است
وی ادامه داد: حتی در برخی مسایل فقهی از تجسس نهی شده است. مثلا شستن خون از دست؛ وقتی دستمان را شستیم دیگر تجسس بیش از حد در لباس و اندام را شارع دینی هم منع کرده، زیرا تجسس بیش از حد وسواس است و از نظر شرعی اشکال دارد.

عضو مجممع محققین مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به آیه کشتن گاو در قوم بنی اسراییل افزود: اگر بدون سؤال و تجسس گاوی را قربانی می کردند، کفایت می کرد و در روایات آمده که اگر بنی اسرائیل سؤال نمی کردند خدا دیگر تکلیف دیگری برای آنها قرار نمی داد.

تجسس در مواردی تکلیف انسان را سنگین می کند

این کارشناس مذهبی اظهار کرد: تجسس محدوده دارد و دارای حریم هایی است. در جایی که تکلیف انسان را سنگین می کند و یا مربوط به حریم انسانها می شود، نباید وارد شد. در حقیقت به اندازه ضرورت است و در همان حریم هایی که قانون و اسلام مشخص کرده  انجام می شود و بیش از آن حرام خوانده شده است. مانند: حریم شخصی و حریم هایی که ما در آن مسئولیت داریم.

وی گفت: بطور مثال آگاه شدن از اسرار همسایه ها حرام است و از سوی دیگران آشکار کردن این اسرار هم حرام است؛ زیرا خداوند ستار العیوب است و اسرار افراد را می پوشاند و افراد از تجسس و آشکار کردن سرّ و راز  افراد در اسلام نهی شدند و فعل حرام خوانده شده است.

توجه به زوایای مختلف تجسس تا آنجا مورد اهمیت است که بازگو کردن این موضوع و شرح مبانی اصلی آن می تواند بسیاری از آسیب های مربوط به آن را کاهش دهد و از بسیاری از مفسدهای دیگر نیز جلوگیری کند، اما باید توجه کنیم که حتی تجسس در مواردی هم که بلا مانع عنوان شده دارای حد و مرزی است که نیازمند بازتعریف و بازآموزی می باشد تا افراد جامعه را نسبت به اصل موضوع آگاه تر کند.  
 

پایان پیام/