حجت الاسلام علی ذوعلم، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با بیان اینکه حوزه تاثیرگذاری شهید مطهری حوزه های متعدد و گسترده ای است، اظهار کرد: آن استاد شهید در حوزه تحول در علوم انسانی تاثیرات مهمی داشت که تلقی من این است که مهمترین بحثی که در این زمینه از سوی آن شهید پیگیری می شد موضوع «امکان تولید علوم انسانی اسلامی» است و اینکه بین علوم انسانی مبتنی بر نگاه های لیبرالیستی و مبانی اومانیستی با علوم انسانی اسلامی تمایز وجود دارد.
وی ادامه داد: این نکته که هنوز هم در برخی محافل علمی و دانشگاهی ما مورد مناقشه است از دیدگاه شهید مطهری پاسخ روشنی داشت و هنوز هم گاهی گفته می شود که آیا اساسا علوم انسانی اسلامی ممکن است یا خیر؟. شهید مطهری بر علوم انسانی اسلامی تاکید دارند و این تاکید را در ذیل مباحث دین شناسی و تحلیلی که از اسلام و انسان ارایه می کند می توان یافت. همچنین، از تبیین تفاوت های آشکار میان نگاه های توحیدی و غیرتوحیدی به انسان؛ بنابراین، از ذیل دیدگاه شهید مطهری نسبت به مباحث مذکور می توان تاکید آن استاد شهید را نسبت به علوم انسانی اسلامی دریافت.
ذوعلم تصریح کرد: علاوه بر این شهید مطهری در تولید علوم انسانی اسلامی نه ذیل این عنوان ولی در عمل نقش وافری داشتند. در بحث اقتصاد اسلامی و دیدگاه هایی که در نقد نظام سرمایه داری داشتند، همچنین، آنجایی که بحث جامعه شناسی مارکسیسیتی را مورد نقد قرار داده، فلسفه تاریخ را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد و همچنین، در مباحث حقوقی که آن شهید در مباحث حقوق زن در اسلام مطرح کرده است نشان از آن دارد که او کمر همت به تولید علوم انسانی اسلامی بسته بود. همچنین، در عرصه تعلیم و تربیت و در عرصه مباحث کلامی که ناظر بر تبیین پایه های استدلالی دین می شود نیز نوآوری هایی دارند که در حقیقت گزاره هایی است که به عنوان مبانی فکری برای امتداد دیدگاه آن شهید قابل استفاده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد جایگاه فلسفه در تعلیم و تربیت در منظومه فکری شهید مطهری گفت: آن استاد شهید، تعلیم و تربیت فکرمحور را مورد تاکید قرار می دهد و در مساله غایت تربیت که یکی از مهمترین مباحث در فلسفه های تعلیم و تربیت است، دیدگاهی کاملا ناظر بر یک تعلیم و تربیت عقلانی و فکورانه را ارائه می دهد.
وی ادامه داد: شهید مطهری در مباحثی که در تربیت دینی مطرح می کند، ابتنای نگرش دینی بر مبانی عقلانی را مورد تاکید قرار می دهد و به تقدم عقلانیت بر ایمان در مراحل آغازین شکل گیری ایمان تاکید دارد. البته اینکه ایمان و عقلانیت در یک فرآیند هم افزا تاثیرات متقابل در تقویت و تحکیم یکدیگر دارند، در مباحث شهید مطهری بوضوح دیده می شود.
ذوعلم با بیان اینکه استقلال نظری و مبنایی اسلام در عرصه تعلیم و تربیت از مباحثی است که شهید مطهری به آن صراحت دارد، گفت: در حقیقت دیدگاه شهید مطهری از نظر مبنا این است که اسلام در عرصه های مختلف نظامات اجتماعی دارای سیستم مستقلی است که بر اساس مبانی فکری و فلسفی اش ارایه می دهد. شهید مطهری زمانی که از استقلال فرهنگی سخن می گوید صرفا ناظر بر ابزارهای فرهنگی و محصولات فرهنگی نیست بلکه بسیار عمیق تر است و ناظر بر این است که نظام تربیتی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی و نظام امنیتی و روابط بین الملل ما می تواند از اسلام اخذ شود و یک جامعه اسلامی آن زمانی جامعه اسلامی واقعی است که نظامات اجتماعی خودش را بر پایه اسلام طراحی کرده باشد.
این پژوهشگر گفت: البته شهید مطهری در همه این عرصه ها به استفاده از تجربه دیگران نیز تاکید دارد و نگاهی متحجرانه و بسته ندارد. نگاه استاد مطهری آن است که ما در مولفه های غیرثابت در این نظامات می توانیم از تجربه دیگران استفاده کنیم و به نوعی آن شهید به اجتهاد عملی در عرصه های عینی معتقد است. لذا در عرصه تعلیم و تربیت اهم این مبانی ثابت را می توانیم از اسلام بگیریم. بنابراین، در سیستم فکری، جهان بینی فلسفی مطهری به جز اسلام هیچ سیستم فکری دیگری نمی تواند به طور عمیق نگاه انسان متعالی را تبیین کند.
ذوعلم در ادامه تصریح کرد: نکته مهم در اندیشه استاد مطهری آن است که آن شهید در عین تاکید بر مبادی و مبانی و ارزش های اصیل اسلامی که از متن اسلام اتخاذ می شود، به اندیشه ورزی و پژوهش و خلاقیت فکری و استفاده از تجربیات دیگران هم تاکید دارند و در مباحثی که در مورد علم و ارزش علم مطرح می کند، تصریح دارد که در اسلام اخذ تجربه دیگران و دانشی که سایر جوامع بشری غیرمسلمان به آن رسیده اند کاملا مجاز است یعنی مجاز به استفاده از آن هستیم و این دیدگاه استاد مطهری مغایر با دیدگاه های مطلق گرا و بسته ای است که برخی افراد دارند و معقتدند که استفاده از تجارب بشری در فضای اسلام ممکن نیست و همه دانش ها و تجربه ها باید از منابع اسلامی سرچشمه بگیرند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: شهید مطهری، پرچم دار تبیین اسلام ناب در دوره ما بوده اند و به ویژه نسل ما وامدار شهید مطهری است و آثار آن استاد بزرگوار به عنوان یک پشتوانه برای امتداد حرکت فکری انقلاب اسلامی یک سرچشمه زلال و قابل استفاده است. نباید فکر کنیم که شهید مطهری متعلق به گذشته است بلکه او به عنوان یک متفکر انقلاب اسلامی و به عنوان متفکر اسلام ناب همچنان حضور فکری در جامعه ما دارد و این حضور باید امتداد داشته باشد و استمرار یابد.
نظر شما