نیازمند انقلاب در حوزه مدیریت اسلامی هستیم

به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان به نقل از طلیعه: مهدی حمزه پور،‌ عضو هیات علمی گروه مدیریت صنعتی دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق (ع) درباره ارتباط میان اسلام و مدیریت گفت: یکی از مسائلی که در حوزه حکم رانی و حکومت داری و حتی اداره یک سازمان مطرح است، مدیریت آن است. در اداره هر کشور و یا سازمان مهمترین مساله، مدیریت منابع انسانی است و تفاوت در دیدگاه ها مانند اسلامی یا غیر اسلامی بودن، از نگاه انسان ایجاد می شود.

وی افزود: بالطبع شاکله اصلی نظام های مدیریتی سرمایه انسانی است. نگاه اسلام به انسان نگاه کمال گرایانه مبتنی بر رشد است در صورتیکه در مکاتب غربی نگاه حداقلی و مبتنی بر نگاه اومانیستی و مادی گرایانه بر انسان وجود دارد که طبیعتا موضوع جبران خدمات مادی و ارزیابی عملکرد مادی در سازمان است. در حوزه تکنیک و روش ها و متدها، مکاتب غربی رشد خوبی داشتند اما با توجه به نگاه حداقلی که به انسان دارند، تکنیک ها و روش ها در همین سطح باقی مانده اند.

حمزه پور با اشاره به اصطلاح مدیریت اسلامی افزود: من استفاده مستقیم از پسوند اسلامی با مدیریت را نمی پسندم  بلکه می توان به جای مدیریت اسلامی مدیریت از نگاه و تفکر مدیر مسلمان را استفاده کرد. نگاه انسان قرآنی و اسلامی نگاه کمال گرایانه مبتنی بر رشد است و استعاره رشد باعث می شود علاوه بر اینکه نیازهای مادی فرد را در سازمان مورد توجه قرار دهیم، نیازهای رشد آن فرد را هم مدنظر قرار داد.

ما در زمینه تکنیک و روش های مدیریت اسلامی گامی برنداشته ایم

وی افزود: ما در حوزه مدیریت اسلامی در زمینه تکنیک و روش گامی را برنداشته ایم بلکه بیشتر در حوزه نظریه پردازی های سطح پایین حرکت کرده ایم و هنوز به سطوح بالاتر نرسیده ایم زیرا رسیدن به چنین جایگاهی زمان بر است و افرادی باید در سطح اجتهاد در حوزه و اساتید در دانشگاه ها در کنار یکدیگر بدون داشتن دغدغه مادی، نظریه پردازی کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) بیان کرد: این افراد بعد از نظریه پردازی باید در حوزه متدها و روش ها و رویکردها مطالبی را مانند مکاتب غربی ارائه دهند  تا سازمان های ما مبتنی بر آن روش ها اداره شوند. وقتی روش و نظریه تولید نشود، سازمان ها بالاجبار از متدهای غربی استفاده می کنند ضمن اینکه اگر ما این مباحث را شروع کنیم در حدود ۵۰ تا ۱۰۰ سال زمان می برد تا بتوانیم مطالب قابل عرضه برای سازمان ها به شیوه ملموس ارائه دهیم.

مدیریت اسلامی دست یافتنی است

حمزه پور افزود: مدیریت به مثابه مدیریت اسلامی دست یافتنی است اما به شرط صرف تلاش شبانه روزی و عمیق. سمینارها و مصاحبه ها و کتاب ها در این زمینه راهگشا نیستند بلکه باید افق و رویکرد مشخص باشند تا به نقطه مشخصی برسیم. ما از لحاظ مواد اولیه در این حوزه در وضعیت خوبی قرار داریم ولی نیاز به نظریه پردازی داریم. نظریه پرداز هم کسی است که در مرز دانش مدیریت و دانش اسلامی حرکت می کند و روحیه تلفیق را داراست.

وی با اشاره به اینکه مسائلی که مکاتب غربی بر مبنای عقل کار کرده، مورد تایید اسلام است، گفت: زیرا اسلام عقل را به عنوان یکی از ابزارهای شناخت می شناسد. درحالیکه استفاده غرب از عقلا صرفا به دلیل سود و منفعت است و تعبیر به عقل ابزاری و معیشتی می کنند.

این استاد دانشگاه افزود: اسلام و هر دین دیگری با فرآیندهای عقلانی مخالف نیست بلکه در تکمیل فرآیندهای عقلی، فرآیندهای وحیانی مبتنی بر قرآن و اهل بیت صادر شده را مورد تاکید بیشتری قرار می دهد اما ما نتوانسته ایم این مطالب را منظم کنیم وعمدتا پنبه مکاتب غربی را می زنیم بدون اینکه بدیلی برای آن قرار داده باشیم. 

 حمزه پور اضافه کرد: من معتقدم مکاتب اسلامی می توانند علوم انسانی اسلامی را نجات دهند اما با کدام روش شناسی و متودولوژی؟ ما در حوزه مدیریت اسلامی مواد اولیه را در اختیار داریم اما غرب با توجه به داشتن مواد اولیه توانسته به داشته هایش نظم بدهد و با قالب بندی مناسب آن را به تمام جوامع صادر کرده است. چنین وضعیتی باید در سطوح بالای حوزه و دانشگاه رخ بدهد هرچند که که در حال حاضر در این حوزه نظریه پردازی می شود.

عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) تصریح کرد: ما به تعداد انگشتان دست نظریه پرداز در حوزه مدیریت اسلامی نداریم و باید این رقم به پانصد تا هزار نفر برسد تا در مرحله بعد نظریات را به مدل تبدیل کنند و مدل ها تبدیل به مدل های اجرایی شوند و قابلیت تعمیم پذیری در سازمان ها را داشته باشند و گرنه  تا زمانی که در زمینه ارزیابی عملکرد فقط چند پیشنهاد سطح پایین داده شود، مدیر معطل این پیشنهادات نمی ماند و بر مبنای تکنیکی که وجود دارد حرکت می کند.

وی تصریح کرد: تمام روش های ما در سازمان ها و ادارات غربی است زیرا ما نتوانسته ایم بدیلی برای آن روش ها بوجود آوریم لذا نباید انتظار داشته باشیم که مدیریت اسلامی در کشور اوج بگیرد. با این وجود باید با پشتیبانی بالا به این سمت حرکت کنیم. مهمترین مولفه در این زمینه باور است و اگر تلاش شبانه روزی پنجاه ساله انجام گیرد به طور حتم به این مرحله می رسیم.

حمزه پور با بیان اینکه در مباحث اسلامی بیشتر بحث رهبری مطرح شده تا مدیریت، گفت: مدیریت در واژه انگلیسی management به معنای رام کردن اسب سرکش معنی شده است. آنچه که سازمان ها در مکاتب غربی از این کلمه استفاده کرده اند، کنترل افراد بوده تا راهبری و رساندن آنها در مراحل رشد. لذا برای تنبیه و تشویق، انواع ارزیابی ها، مدیریت عملکرد و مدیریت رفتار انسانی نظریه پردازی شده که هدف آنها کنترل افراد در درون سازمان هاست.

نگاه تعامل گرایانه مدیریت اسلامی به انسان

وی با بیان اینکه اسلام با کنترل افراد مخالف است و آنها را به سوی خودمدیریتی سوق می دهد، گفت: اسلام باورهای وجدانی و دینی را در فرد تقویت می کند تا فرد خود به خود در سازمان به سمت وجدان گرایی حرکت کند. مهمترین بحث در مدیریت اسلامی نگاه ویژه به انسان در سازمان است که نگاه کاملا تعامل گرایانه مبتنی بر رشد است.

 حمزه پور گفت:  در مباحث ریاضی ما از اطلاعات غرب استفاده می کنیم و طبق گفته مقام معظم رهبری «هرجا که خارجی ها حرف خوبی زده باشند ما شاگردی هم می کنیم». همان طور که بسیاری از مدل های ریاضی را از آنها گرفته و استفاده هم می کنیم اما در جایی که نگاه انسان به میان می آید نظریات مبتنی بر اسلام برای ما ارجحیت بیشتری دارد.

حمزه پور در پاسخ به این سوال که چرا در حوزه تحول در علوم انسانی نظریه های قوی تولید نمی شود، گفت: مسئولیت طرح تحول به عهده کسانی است که تمرکز اصلی بر این طرح ندارند و حضور در این مرکز شاید هفدهمین یا هجدهمین پست مسئولیتی آنها است. این افراد عمدتا افراد سیاسی هستند که از عمق علمی کمی برخوردارند. در مدیریت جمله معروفی در استراتژیک وجود دارد که می گوید تمرکز شرط تمایز است. یعنی اگر ما بخواهیم در مدیریت اسلامی متمایز باشیم باید همه آنهایی که دست اندرکار حوزه نظریه پردازی هستند، بر آن تمرکز داشته باشند.

وی ادامه داد: افرادی که مسئولیت ها و افکار سیاسی دارند مناسب برای طرح تحول نیستند. من تمرکز را مهمترین شرط برای ارتقا و ارائه نظریه در این حوزه می دانم و مهمترین آسیب به ثمر ننشستن مدیریت اسلامی را نداشتن عدم تمرکز می دانم. افراد باید به طورکامل بر این مساله تمرکز داشته باشند و پشتیبانی مالی هم بشوند تا به خاطر معیشت از کیفیت کار نکاهند.

وی با بیان اینکه تمرکز یکی از مهمترین پیش شرط های موفقیت در عرصه نظریه پردازی و مدل سازی در حوزه مدیریت اسلامی است، گفت: ما در حوزه مدیریت اسلامی نیازمند انقلاب هستیم و تا زمانی که این انقلاب محسوس نباشد اتفاق خاصی نمی افتد. دولت باید افرادی را که همه دغدغه شان مدیریت اسلامی باشد را بیاید تا نظریه پردازی های عمیق داشته باشند. کسانی می توانند چنین نظریه هایی تولید کنند که در مرز دانش باشند و حدالمقدور افرادی سیاسی نباشند و دارای توانایی پژوهش های بالا باشند.

حمزه پور در پایان سخنانش گفت: اگر چنین افرادی در کنار یکدیگر قرار بگیرند رسیدن به مدیریت اسلامی دست یافتنی می شود هر چند اگر از هم اکنون هم آغاز کنیم باز هم دیر است. ما با گروهی که در طرح تحول حضور دارند به جایی نخواهیم رسید.