فلسفه معماری روی میز اطلاعات حکمت و معرفت

به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: صد و سی و دومین شماره از نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با موضوع «فلسفۀ معماری: پدیدارشناسی مکان 3» به دبیری منیره پنج تنی منتشر شد.

سومین شماره از مجموعۀ «فلسفۀ معماری: پدیدارشناسی مکان» تکمیل کنندۀ مطالب دو شمارۀ پیاپی 112 و 113 (مرداد و شهریور 1394) نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت است.

منیره پنج­تنی دغدغۀ اصلی دو شمارۀ نخست را بررسی پدیدارشناسی به عنوان رویکردی مسلط در مباحث مربوط به مطالعات مکان، تحت عنوان کلی­تر «فلسفۀ معماری» عنوان کرده است.

دو شمارۀ قبلی با پیگیری ردپای جنبش فلسفی پدیدارشناسی، به بررسی پدیدارشناسی در پژوهش­های مربوط به معماری و مطالعات مکان پرداخته است. دفترهای یک و دو فلسفۀ معماری با هفده نوشتار و دو بخش نقد و معرفی کتاب­های مربوط به این حوزه، علاوه بر پرداختن به برخی از موضوعات اصلی در فلسفۀ معماری مانند رابطۀ معماری با فلسفه و علوم انسانی و هنر، مباحث کلی در زیباشناسی معماری، رابطۀ اندیشه و زبان با معماری، معماری و نشانه­شناسی، تجربیات جدید بدن به واسطۀ فضا و چند محور دیگر، به مباحث پدیدارشناسی معماری، تجربۀ زیباشناختی و ابژه زیباشناختی در معماری، پدیدارشناسی مکان و محیط، نقد و بررسی پدیدارشناسی به عنوان رویکرد و روشی برای پژوهش معماری نیز پرداخته بود.

دبیر دفتر ماه با تأکید بر اهمیت نقد و بررسی مطالعات مربوط به پدیدارشناسی مکان و معماری در ایران چنین نوشته است: «طبیعی ا­ست وقتی ­که حوزه­ای رونق می­ گیرد، نیاز به نقادی، آسیب ­شناسی و محک زدن بیشتری دارد تا علاوه بر بررسی آثار تولید شده، امکان پیشگیری از خطاهای پژوهشی آینده فراهم شود. برای دقیق ­تر شدن این بخش از سخن دربارۀ خطاهای پژوهشی این حوزه چند پرسش طرح می ­کنم؛ هنگامی که از پژوهش پدیدارشناسانه در معماری سخن می ­گوییم مقصودمان چیست؟ رویکرد یا روش پدیدارشناختی در یک پژوهش معمارانه چگونه به کار می­ رود؟ ملاک و محک ما برای سنجش پژوهش­ هایی از این دست کدام است؟ پژوهشگر حوزۀ معماری که پدیدارشناسی را به عنوان روش پژوهش بر می­ گزیند، چگونه از صحت، دقت و پژوهش خود دفاع می کند؟ ناظر بیرونی چگونه می ­تواند اعتبار، درستی و قابلیت تعمیم احتمالی این پژوهش ­ها را بسنجد؟ مسئلۀ قابل نقد این که است که ما با شماری از کتاب­ و مقاله در حوزۀ پدیدارشناسی معماری و مطالعات مکان روبه ­رو هستیم که باید بتوانیم از امکانات و محدودیت ­های آنها برای به کارگیری در پژوهش، اعم از پایان­نامه­ ها و رساله ­های دانشگاهی و مقالات پرسش کنیم؛ باید بتوانیم روایات پدیدارنگارانه از یک بنا بر اساس رویکرد یک فیلسوف مشخص و پژوهش هایی که ادعای به کارگیری روش پدیدارشناسی دارند و حتی آثار معمارانی که ادعای طراحی یا ساخت بنا بر اساس رویکردهای پدیدارشناسانه را دارند، تفکیک، طبقه­ بندی و مهم ­تر از همه نقد و بررسی کنیم. در واقع بتوانیم برای این پرسش که «پدیدارشناسی در پژوهش معماری به چه معناست و چه مراحلی دارد؟ پاسخی نسبتا روشن و شفاف بیابیم».

منیره پنج ­تنی یکی از راه­های نقد و بررسی مطالعات پدیدارشناختی در ایران را رفتن به افرادی می ­داند که کوشیده ­اند در قالب یک رسالۀ پژوهشی پدیدارشناسی را در مطالعات مربوط به مکان و معماری به کار گیرند، یا دانشجویانی تحت نظر و با مسئولیت آنها پژوهش­ هایی با این نام و عنوان انجام می دهند، یا به نحوی دربارۀ پدیدارشناسی در مطالعات مکان پژوهش، ترجمه و تألیف کرده ­اند؛ به همین خاطر  سومین شماره از این مجموعه با دو گفت ­وگوی انتقادی با دو تن از متخصصان این حوزه­ها آغاز شده است.

دفتر ماه شمارۀ 132 از نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت که سومین شماره از مجموعه «فلسفۀ معماری: پدیدارشناسی مکان» است مشتمل بر شش نوشتار است و با دو گفت وگوی انتقادی با دو تن از متخصصان این حوزه­ها آغاز شده است. نخستین نوشتار با عنوان «نظریۀ معماری» گفت ­وگوی منیره پنج ­تنی با دکتر محمدرضا شیرازی، محقق ارشد انستیتوی توسعۀ پایدار دانشگاه آکسفورد است که سال­ ها در این حوزه تألیف، ترجمه و تدریس کرده است. در این گفت و ­گو دربارۀ رابطۀ فلسفه و معماری و جایگاه پدیدارشناسی به عنوان حلقۀ رابط قوی بین آن­ ها، اندیشه ­های نوربرگ- شولتس و پالاسما و همچنین دربارۀ موضوعاتی چون جایگاه نظریۀ معماری نزد معماران و نیاز آن­ها به نظریۀ معماری، رابطۀ هنر و ادبیات با معماری، اهمیت روش تحقیق در معماری، رابطۀ نظر و عمل، معماری معاصر و رابطۀ اش با سیاست گفت­وگو شده است.

«پدیدارشناسی و پژوهش در معماری» عنوان گفت­ وگویی با دکتر محمدرضا رحیم­ زاده معمار و مدرس معماری، عضو هیأت علمی دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه هنر است که علاوه بر این­ها پژوهشی دربارۀ اندیشیدن به معماری بر اساس اندیشه­ های هایدگر انجام داده است. در این گفت­ وگو علاوه بر پرداختن به برخی از مسائل حوزۀ پدیدارشناسی مکان، گفت وگو عمدتا بر نقد و بررسی جایگاه پدیدارشناسی در پژوهش ­های حوزۀ معماری متمرکز است.

سومین نوشتار مقاله­ ای به قلم م. زگارباوا با عنوان «دسته ­بندی پدیدارشناختی بنیادین باغ و منظر» با ترجمۀ دکتر فرزین فردانش است. مؤلف روش­ های موجود باغ و منظر را چندان کارآمد نمی­ داند و  به همین خاطر با استفاده از رویکرد پدیدارشناختی به سراغ مطالعۀ مسائل مطرح در زمینه‏ های تخصصی باغ و منظر رفته است.

چهارمین مقالۀ این دفتر با عنوان «پدیدارشناسی خیال و نقش صور خیالین در فرایند خلق مکان آشنا» به قلم دکتر علی اکبری است. مؤلف کوشیده در مقاله اش به مقولۀ رازآمیز خیال، فرایندهای شکل‌ گیری آن و سازوکارهای قوه متخیله آدمی و نقش آن در فرایند خلق مکان آشنا بپردازد. 

نوشتار پنجم به قلم دکتر مهرداد پورعلم با عنوان «دلوز در آستانۀ معماری: فضای «شدن»» است. این مقاله که در قالب مطالب مربوط به فلسفۀ معماری جای می ­گیرد با طرح مفهوم آستانۀ معماری به ارتباط فضاهای معمارانه با نمونه هایی از ادبیات، سینما و نقاشی می ­پردازد.

آخرین مقاله با عنوان «شهرهای داستانی» به قلم گراهام لایوزی با ترجمۀ گلناز صالح­کریمی از جلد نخست مجموعۀ خورا انتخاب شده است. لایوزی در این مقاله دیدگاه خود دربارۀ رابطۀ معماری و داستان‌نویسی را شرح می‌ دهد. او زندگی انسان‌ ها را همچون داستان ‌هایی می ‌بیند که در صحنه‌ مادیِ زمانمند و مکانمندِ محیط شکل می ‌گیرند.

علاوه بر این­ها در بخش کتاب این نشریۀ با دکتر شاهین حیدری، استاد تمام معماری دانشگاه تهران دربارۀ اهمیت روشِ پژوهش در معماری گفت­ و­گو شده است.

 منیره پنج ­تنی در انتهای سخن دبیر نوشته است: «در سومین شماره از فلسفۀ مکان کوشیده­ ایم تا اندازه ­ای امکان نقد پدیدارشناسی و گذر به دیگر موضوعات فلسفۀ معماری را فراهم کنیم. در آخرین شماره از این مجموعه که به زودی منتشر می ­شود، علاوه بر ارائۀ نتایج یک پژوهش میدانی با روش پدیدارشناسی در معماری، با تمرکز بیشتری به نقد و بررسی این رویکرد و امکان گذر از آن و بهره جستن از دیگر رویکردها در مطالعات مکان و معماری خواهیم پرداخت.»

دومین بخش نشریه با عنوان ادب و هنر مشتمل بر دو نوشتار است. نخستین نوشتار گفت وگویی با سروش دباغ است که محمدرضا واعظ شهرستانی انجام داده است. مقالۀ دوم نیز با عنوان «تحلیل فلسفی همدلی در تئاتر» به قلم محمد اصغری است.

بخش سوم نشریه «اندیشه و نظر» نام دارد و از چهار نوشتار تشکیل شده است. نخستین نوشتار با عنوان «روش­ شناسی پژوهش ­های قرآنی در دورۀ جدید» گفت ­وگویی با دکتر مهرداد عباسی است که بررسی روش­ های پژوهش در مطالعات قرآنی می­ پردازد. دومین نوشتار با عنوان «تفسیر سورۀ حمد» مقاله ­ای به قلم سیدحسین نصر و با ترجمۀ دکتر انشاءالله رحمتی است. «می اندیشم، پس هستم: استتناج یا کنش؟» بخش دوم مقاله­ ای به قلم یاکو هینتیکا با ترجمۀ مرتضی قرایی گرکانی و محمدمهدی موسوی است.

چهارمین بخش نشریه کتاب است. ابتدا سید مسعود رضوی مقاله­ ای با عنوان شاهکارهای حکایت پارسی نگاشته است. سپس منیره پنج­ تنی دبیر بخش کتاب با دکتر شاهین حیدری دربارۀ «روش پژوهش در معماری» گفت ­وگو کرده است. همچنین در این بخش دوازده کتاب مربوط به حوزۀ مطالعات نظری معماری معرفی شده است. در انتها نیز کتاب ­شناسی گزیده­ ای از کتاب­ های فارسی و انگلیسی در حوزۀ معماری نظری معماری ارائه شده است. آخرین بخش نشریه گزارش است. منوچهر دین­پرست، برخی از وقایع یک ماه اخیر در حوزۀ اندیشه را گزارش کرده است.

شمارۀ 132 نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت، با عنوان «فلسفۀ معماری: پدیدارشناسی مکان 3» با مدیر مسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با بهای 5000 تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.