تقویت ایمان تنها راه ایجاد تعادل میان خوف و رجا

 خبرگزاری شبستان: دستان کویر زده آدمی بی اندیشه امید، توان نگاه به آسمان ندارد. آدم (ع) 300 سال با رجا به درگاه خداوند ستار اشک توبه ریخت، تا نگاه رحمت حق بر قلبش متجلی شد. لحظه لحظه عمر انسان فارغ از مسلک و دینش، بی امید نمی گذرد. در فرامین اسلام نا امیدی از رحمت خداوند کفر است، چنان که قرآن کریم می فرماید:
«لا تَایْئَسُوا مِن رَوْحِ اللّه‏ِ إِنَّهُ لا یَایْئَسُ مِن رَوْحِ اللّه‏ِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرونَ»
«از رحمت خدا ناامید نشوید، زیرا از رحمت الهى جز کافران ناامید نمى‏شوند.»

در اهمیت امید پیامبر رحمت (ص) می فرمایند:

«الأمل رحمة لأمتى و لولا الأمل ما أرضعت والدة ولدها ولاغرس غارس شجراً»
امید براى امت من مایه رحمت است و اگر امید نبود هیچ مادرى فرزندش را شیر نمى داد و هیچ باغبانى درختى نمى کاشت.
 

خوف و رجا
در تعالی اسلامی امید همان خوف است. در تعریف امید آمده انتظار ذهنی و روانی برای بروز واقعه ای مطلوب در آینده. امید همواره با ترس یا خوف همراه است. خوف عبارت است از ناراحتی و سوزش دل به سبب انتظار واقعه ای ناگوار که احتمال وقوع آن درآینده می رود.
 

طاهره محسنی، کارشناس حوزه دین با استناد به فرموده امام العارفین می گوید: حضرت علی (ع) امید را تأیید می کنند که به رجا تعبیر می شود، اما عملی را رد می کنند که تعبیر به آرزو های طولانی مدت می شود. به گفته وی مؤمنی که در پیشگاه خدا تمام مسئولیت های خود را انجام می دهد، امید به رحمت خدا دارد.

 «مرضیه درمان»، کارشناس مسائل دینی درباره وجود خوف و رجا در انسان می گوید: خوف و رجا به شکلی برابر در وجود آدمی یافت می شود که حاصل قوه غضبیه انسان است. این دو حالت را می توان با قوانین شرع به شکلی مطلوب بهره برد. در تعالیم دینی دل انسان با بذر ایمان و آبیاری اطاعت خداوند، بارور می شود.
 

آیه 25 سوره زمر می فرماید که انسان در ناامیدی دست به گناه می زند، ناامیدی که به شدت از آن نهی شده ایم. در جایی دیگر حضرت علی(ع) می فرمایند: «یأس از رحمت خداوند از گناه کردن بدتر است.» اما این نباید انسان را بر ادامه گناه گستاخ کند.
 

این استاد دانشگاه در بحث تعادل بیم و امید می گوید: انسان همواره باید به رحمت حق امیدوار باشد، مانند کشاورزی که در دل زمین دانه ای کاشته است و انتظار رشد دارد. انسان مؤمن هم با وجود بندگی باید انتظار رحمت خداوند را داشته باشد به عبارتی دیگر اگر کشاورزی دانه ای را در دل شوره زار کاشت نباید برای گرفتن محصول منتظر بماند. در آیاتی دیگر بر رجا بسیار تأکید شده است مانند لحظه جان دادن که توصیه شده بر رحمت خداوند باید امیدوار بود.
 

رجا در دو جا افضل است یکی مستحبات، اگر رجا انگیزه اطاعت را ایجاد کند بسیار مطلوب است. دوم رجا برای فردی که در گناه غوطه ور است. حال کدام ارجحیت دارد، اگر آن خوف انسان را به کاری وادار می کند، آن ارجح است و گاهی به عکس رجا و امیدواری باعث حرکت می شود. مانند کسی که با شنیدن شب اول قبر ناامید می شود و دست ازکار می کشد که در این مورد باید روی بحث رجا کار کنیم، ولی یک موضوع دیگر وجود دارد که برخی افراد درباره بسیاری از گناهان و زمینه آن بی توجه هستند و به عبارتی اندیشه نمی کنند.
 

درمان با اشاره به مسئله تأثیر کاشت ناخن و لاک دختران و زنان در انجام واجبات می گوید: در این دوران هیچ چیز به اندازه گرایش زنان ما در استفاده از لاک بر انجام واجبات ؤوثر نبوده است. زمانی هم که این بحث مطرح می شود که آیا شما نمی دانید پاسخ می شنویم در حالی که می دانند، فکر نمی کنند. خودشان را به دست آمال و آرزو می دهند. امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: «انسانهایی که با فکر رحمت خدا گناه می کند، دروغ گو هستند؛ اینان زندگی را با آرزو می گذرانند و برای رسیدن به آن آرزوها کار می کنند.»

خاک می شوم اما به لطفت هم چنان امیدوار
مرگ شاید انتهای کار نباشد؛ اگر درختی کاشته یا به رسم نام نیک اندیشه پاکی را به ارث نهاده باشی. چشم و دست اموات هر لحظه به انتظار خیرات و مبرات بازماندگان است، تا جای خالی کوله بار اعمال را پر کند. خداوند رحمان امید بنده ملکوتیش را بی پاسخ نمی گذارد.
 

درمان در این باره معتقد است: در دنیایی که انسان با تلقی پیشرفت و کشف عرصه های جدید علمی از خانواده و فرزند پروری غافل است یا به زعم دختران امروز به خاطر حفظ ترکیب مناسب اندام به فرزند آوری تمایلی ندارند، همین پرورش کودک می تواند زمینه خیرات و برکات بسیاری بعد از مرگ باشد. یک فرزند سالم با خدا، هر قدمی که بردارد هر قلمی که بزند یا هر اندیشه ای را بنیان گذاری کند به عنوان باقیات و صالحات محسوب می شود. تمام این ها تا روزی که جریان داشته باشد خیرات برای پدر و مادر به حساب می آید. یا خیری که مدرسه می سازد و ممکن است چندین نسل از آن بهره ببرند.
 

به گفته این کارشناس دینی این کار عاقبت اندیشی برای آخرت است و پرونده آدمی تا روز قیامت همچنان باز باقی می ماند. درمان در بحث درمان یأس می گوید: برای از بین بردن ناامیدی رجا کارساز است. ناامیدی در بسیاری از شرایط ناشی از خود اتکایی انسان است که در نهایت باعث کم رنگ شدن نقش خداوند در زندگی می شود.

تعادل در خوف و رجا

جامعه ای که میان حس های متفاوت افراد خود تعادل ایجاد نکند، در نهایت به تعارضی سخت دچار خواهد شد. محسنی در این باره می گوید: تقویت ایمان تنها راه ایجاد تعادل میان خوف و رجا است. در حکایتی از لقمان حکیم آمده است که ایشان به فرزند خود درباره خوف و رجا می گوید: «این دو برتری بر هم ندارند و برابر یک کفه ترازو هستند. امید زمانی قوی می شود که توکل بر اثر یک ایمان شهودی قوی باشد.»
 

محسنی با اشاره به وضعیت امید و توکل در جامعه ایرانی می گوید: امید در جامعه ایرانی به واسطه اتکا به ائمه هدی(ع) قوی است و ناامیدی را با توسل جبران می کنند. به عکس افرادی که در زندگی اتکال خوبی به این عزیزان ندارند عمدتا گوشه گیر و نا امید هستند. خودشان را انسانی شکست خورده تلقی می کنند و در فراز و فرودهای زندگی دچار سختی مضاعف می شوند.

جامعه نا امید
محسنی با برشمردن نشانه های جامعه ناامید می گوید: این جامعه از انسان های پریشان، مضطرب و سرخورده تشکیل شده است. وی با استناد به فرمایشات مقام معظم رهبری می گوید: جهاد اقتصادی خود یک تلاش و کوشش است. جهاد به دنبال خود امید واری می آورد. به عبارت دیگر بی امید هیچ چرخی در کشور قادر به حرکت نخواهد بود.
 

محسنی ایجاد کنندگان امید در جامعه را خطبا و امامان جماعت و مسئولین می داند. وی معتقد است: معلمان پدر و مادر و مربیان برای ایجاد امید در قلب آحاد جامعه مؤثر هستند. البته این کار از دوجانب باید مورد توجه باشد خوف و رجا باید همراه هم باشد. به عنوان مثال اگر در زندگی دچار یک مشکل اقتصادی شدند این نباید عاملی شود برای سقوط زندگی ها.
 

به گفته وی  شکست خوردن مهم نیست بلکه دوباره برخواستن اهمیت دارد که باید این فرهنگ را دربین جوانان گسترش دهیم.

امید کجا معنی پیدا می کند؟
خداوند در قرآن می فرماید: «بندگان باید به رحمت خداوند امیدوار باشند.» برداشت اشتباه انسان از رجا به پروردگار گاهی موجب انتخاب مسیر غلط در زندگی می شود. 
 

محسنی در این باره می گوید: آدمی زمانی می تواند به رحمت خداوند امیدوار باشد که بندگی و طاعت خود را به اثبات رسانده باشد. مانند باغبانی که در زمین حاصل خیزی دانه می کارد و آب و کود مناسبی هم فراهم می کند و بعد امیدوار به انتظار بار می نشیند. این باغبان از طرفی امید محصول خوب را دارد و از طرفی دیگر نگران آفت است، تا محصول را از بین نبرد. به عبارتی دیگر امید انسان بی عمل صالح به گفته امام صادق(ع) حماقت است.

امام خمینی(ره) در کتاب اربعین حدیث این نوع امید مردم را بی توکلی می دانند. ایشان می فرمایند: «مردم درمشکلات دنیایی به سراغ غیر می روند و به هرکسی رو می اندازند و زمانی که قصه شب اول قبر می شود به یاد خدا می افتند و می گویند خدا بزرگ است.» امام (ره) هیچ کدام را توکل نمی دانند. از دیدگاه امام این ها در واقع باورهای ذهنی غیر حقیقی است.

داستان حر را شنیدم و امیدوار شدم
محسنی می گوید جوانان باید بدانند که امید داشتن با گناه منافات دارد. برای درک بهتر این مطلب باید گفت امید اولین راه معرفی ابواب رحمت خداوندی است. زیرا حس ناامیدی از مصادیق شک است. می توانیم داستان های امیدوار کننده ای مانند حر ریاحی بشر را بازگو کنیم که این ها عمری گناه کار بودند و با توبه و امید به رحمت خدا بازگشت داشتند. البته نباید از مسائل تربیتی غافل شد.
 

سخن پایانی
یکی از ارکان جامعه اسلامی سالم امید داشتن به رحمت حق است. امیدی که از بندگی و شناخت واقعی خداوند حاصل می شود. ناامیدی برای جنبش و حرکت های سازنده بشری سم مهلکی است که امکان دارد از درون عمل کند یا از خارج به انسان تزریق شود. در هر دو صورت استفاده صحیح از روش های تبلیغی دینی در امید دهی به جامعه تأثیر قطعی خواهد داشت.
 

پایان پیام/