راز آسیب پذیر بودن جوان در فتنه های دینی آخرالزمان!

حجت الاسلام محمد رضا صبوحی، کارشناس مباحث مهدوی در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان به تبیین موضوع چالش های پیش روی جوان منتظر و چگونگی مقابله با این چالش ها پرداخت.  آنچه که در ادامه می خوانید حاصل گفت و گوی ما با حجت الاسلام صبوحی از اساتید حوزه و دانشگاه و کارشناس مباحث مهدوی در دانشگاه های کشور است.

لطفا در ابتدا بفرمایید که آیا قبول دارید جوان منتظر امروز نسبت به همسالان خود در سایر دوره ها، با آسیب ها و چالش های بسیار بیشتری روبرو است؟

مرحوم علامه طباطبایی(ره) در المیزان ذیل آیه 54 سوره مبارکه مائده «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ۚ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ» می فرماید: در این آیه گروندگان به اسلام، به دو گروه تقسیم می شوند؛ 1- گروه مرتدان؛ یعنی آنها که از اصول و ارزش های دین بازمی گردند و برگشت می کنند و 2- گروهی که بر ارزش ها پابرجا می مانند. که برای این گروه دوم ویژگی های خاصی نیز در این آیه شمرده شده است.

مرحوم علامه می فرماید: «این آیه یک پیش بینی تاریخی است که اتفاق خواهد افتاد و دورانی - که ما از آن به عصر آخرالزمان تعبیر می کنیم- پیش می آید که عده ای از ارزش های دینی برمی گردند و عده ای دیگر با همان ارزش ها رشد می کنند.»

امام باقر علیه السلام نیز در این رابطه می فرمایند: «ویژگی هایی که در این آیه بیان شده همان ویژگی های مردمان آخرالزمان است.»

همچنین در روایتی از امام باقرعلیه السلام نقل شده است: «وای از پدران آخرالزمان!!» عرض شد: چرا یابن رسول الله(ص)؟ آیا آنها کافرند؟ حضرت(ع) فرمودند: «نه! اتفاقا مومن هستند، اما مومنانی که فرایض دینی را به فرزندانشان یاد نمی دهند و حتی اگر فرزندان به دنبال دین بروند آنها را منع می کنند و به کالای اندکی از دنیا برای آنها راضی می شوند.»

همه این مطالب در کنار هم گویای این نکته است که در آخرالزمان ما با چالش های فراوانی در مسئله دینداری روبرو خواهیم بود.

این چالش ها به طور کلی برای دوره آخرالزمان بیان شده یا تنها جوانان آخرالزمان با آن روبرو می شوند؟  

مرحوم شهید مطهری در مقدمه کتاب «عدل الهی» می نویسد: «عصر ما از نظر دینی و مذهبی عصر پراضطرابی بخصوص برای طلاب جوان است.» اینکه می فرماید «خصوصا برای جوانان» به این دلیل است که در بحران ها و چالش های اجتماعی که پیش می آید قشر جوان بیشترین آسیب را می بینند. به همین دلیل ایشان می فرماید: «این عصر، خصوصا برای جوانان عصر اضطراب، دودلی و بحران است و شک و تردیدهای فراوان وجود دارد.»

تازه این مطلب مربوط به 4 دهه قبل است. امروز وقتی به جامعه نگاه می کنیم با توجه به گسترش فضای مجازی و ... در می یابیم که چالش ها، اضطراب ها، تردیدها و آسیب ها صدچندان است.

مرحوم شهید مطهری درمان این معضل را چگونه می بینند؟ آیا راه حلی هم در این رابطه ارائه می دهند؟

بله؛ شهید مطهری می فرماید: «نباید از این وضعیت ناراحت بود؛ چرا که «شک» مقدمه «یقین» و«اضطراب» مقدمه «آرامش» است البته در صورتی که شک «معبر» باشد در غیر این صورت اگر «توقفگاه» باشد توقفگاه نامناسبی خواهد بود.»  و آنچه امروز مایه تاسف است این است که شک افراد را به تحقیق (یقین) نرسانیم.

مرحوم مطهری همچنین در مقاله ای با عنوان «خورشید دین هرگز غروب نمی کند» می فرماید: «علت انکار و اعراض بسیاری از افرادِ تحصیلکرده از دین آن است که مفاهیم دینی به درستی و به طرز صحیحی به آنها ارائه نشده است. در واقع آنچه آنها انکار می کنند مفهوم واقعی خدا و دین نیست، بلکه تحت تاثیر تلقینات پدران و مادران جاهل یا مبلغان و معلمان بیسواد (به لحاظ دینی) افکار ناصحیحی در زمینه مسایل دینی و مذهبی در ذهن آنها رسوخ کرده است.»

این نکته بسیار ظریفی است که شهید مطهری به آن اشاره می کنند و نسبت به آن توجه می دهند.

به نظر شما این آسیب شناسی نسل جوان، که شهید مطهری در آن دوره داشته اند امروز هم در جامعه ما صدق می کند؟

بله! نسل جوان ما با واقعیتِ دین مشکلی ندارد بلکه مشکل این است که آنچه که ما از دین برای او بیان کرده ایم با اصل دین فاصلهِ بسیاری دارد. همان کاری که امروز موسسه سینمایی هالیوود در رابطه با مهدویت انجام می دهد؛ یعنی تلاش می کند تا امام عصر علیه السلام را که امام مهربانی هاست به عنوان امام خشونت و پادشاه وحشت معرفی کند. به عنوان کسی که انسان ها را می کشد و خون و خونریزی به راه می اندازد. درباره دین هم همین گونه است.

با این توصیفات شما راه حل را در چه می بینید؟

در چنین زمانه ای ما به چند چیز نیاز داریم نخست اینکه دینداران برای هدایت جوانان سرمایه گذاری کنند. حضرت امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: «مراقب و نگهبان فرزندان خود باشید و به آنها بیاموزید پیش از آن که گرفتار مرجئه شوند» (مرجئه یک مکتب فکری در صدر اسلام بود که معتقد بود عمل انسان اهمیتی ندارد و اعمال را ناچیز می دانستند و معتقد بودند که اگر قلب و اعتقاد شما درست باشد مشکلی نیست. امروز هم افراد بسیاری  با این حرف ها فریب می خورند که دلت پاک باشد عمل مهم نیست و...

این فرمایش حضرت(ع) یعنی چنان که ما غفلت کنیم و نسل جوان را به چشمه سار اهل بیت(ع) نرسانیم آنها از آبهای گل آلود تغذیه می شوند. امام صادق علیه السلام فرمودند: «ریشه تمام خوبی ها ما هستیم و از ریشه ما جز خوبی پدید نمی آید.» اگر ما جوان را به معارف اهل بیت(ع) آشنا نکنیم مسلما دیگران او را به انحراف خواهند برد و دچار مشکل خواهند کرد.

«جرج جرداق» مسیحی می گوید: «من 200 مرتبه نهج البلاغه را خوانده ام و هر بار در من شوری ایجاد کرد. امروز چقدر در دانشگاه های ما این مطالب برای جوانان بیان می شود؟ و مهمتر از بیان، تبیین می شود؟ به این معنا که جوان این مفاهیم و آموزه ها را با عقل درک کند.

بحث عقل گرایی در جوان و استفاده از قدرت عقل، موضوع بسیار مهمی است. باید درباره موضوع عقل و رشد عقلی از ابتدا روی جوان کار کرد. کمااینکه ما درباره عصر ظهور امام زمان علیه السلام داریم که در آن دوران عقل مردمان کامل می شود. یا اینکه در روایات داریم که «همچنان که صورت زیبا، جمالِ ِظاهریِ ِانسان است عقل ِ خوب داشتن نیز جمالِِ ِ باطنی انسان است. اگر عقل آمد، اراده انسان نیز قوی می شود.» چون مشکل اصلی جوان امروز، ضعف اراده است. جوان می گوید من نمی توانم خود را کنترل کنم. اگر عقل فعال باشد، قدرت تحلیل وجود داشته باشد، اثر و نتیجه آن تقویت اراده انسان است. همچنان که امام معصوم علیه السلام فرمودند: «ریشه عقل در دوراندیشی و میوه آن کامیابی و پیروزی در زندگی است.»

بنابراین، می توان چنین نتیجه گیری کرد که یکی از راه حل های اصلی در مواجهه با چالش ها برای یک جوان منتظر، توجه به عقل و تقویت عقل گرایی است؟    

گرایش ِعقلی را از ابتدا باید به جوان آموخت که کورکورانه تحت تاثیر همه چیز قرار نگیرد. حتی قرآن کریم در رابطه با اندیشه ورزی و توجه به عقل بارها تاکید می کند و در جایی می فرماید: «وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَلاَ یَهْتَدُونَ؛ و هنگامى که به آنها گفته شود از آنچه خدا نازل کرده است، پیروى کنید! مى‏گویند نه، ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروى مى‏ نماییم .... » این کار یعنی ما رفتار خود را با رفتار و تبلیغات دیگران تنظیم می کنیم.

حضرت امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: «علم دو نوع است؛ علم شنیده ها و علمی که از تحلیل شنیده ها حاصل می شود» ما امروز در جامعه با شنیده های زیادی مواجه هستیم و یکی از چیزهایی که شخصیت انسان را تحت تاثیر قرار می دهد «شنیده» هاست. علاوه بر الگو، «شنیده ها» نیز شخصیت انسان را تحت تاثیر قرار داده و به آن شکل می دهد. اگر کسی فقط «شنیده ها» را داشته باشد اما قدرت تحلیل نداشته باشد یعنی رشد عقلی او به قدری نباشد که این شنیده ها را تجزیه و تحلیل کند، چه می شود؟

نقش الگوها را در این رابطه چگونه ارزیابی می کنید؟  

امروز قشر جوان با الگوهای متفاوتی روبه رو است. الگوها شخصیت انسان را تشکیل می دهند. در روایات ما نقل است که «انسان شخصیت خود را از دوستانش می گیرد.» در عمل نیز تاثیر دوستان بر شخصیت و زندگی فرد غیرقابل انکار است.

در یک جامعه منتظر الگوی یک جوان چه کسی باید باشد؟ مسلما یک فرد عالم، فردی که مصون از خطا باشد. اگر من در اثر انتخاب الگوی اشتباه، مسیر را اشتباه رفتم و تازه در دوران میانسالی متوجه این اشتباه شدم و پشیمانی به سراغم آمد این عمر از دست رفته را چه باید کرد؟

تاثیر الگو و انتخاب درست در این زمینه به دلیل مصونیت و آرامشی است که در زندگی ایجاد می کند. اگر الگوی انتخابی ما مصون از خطا و اشتباه باشد کسانی که از او تاثیر می پذیرند نیز به مسیر انحرافی نخواهند رفت و زندگی ای همراه با آرامش خواهند داشت.