خبرگزاری شبستان – تبریز:
شب یلدا یا شب چله یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است که خانواده های ایرانی با جمع شدن دور هم، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها را جشن می گیرند؛ مراسم سنتی شب یلدا علاوه بر ایران، در کشورهای جمهوری آذربایجان، افغانستان، اقلیم کردستان، تاجیکستان و پاکستان برگزار می شود.
یلدا به زمان بین غروب آفتاب آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه دی گفته می‌شود، خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولا شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج تر از همه هندوانه را مهیا و دور هم صرف می کنند؛ قدیم ها اینگونه بود که پس از صرف تناولات، قصه گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال گیری با دیوان حافظ رایج بود که امروزه رفته رفته رنگ باخته است.
شب یلدا در میان مردم آذربایجان به عنوان «چیله گئجه سی» نام برده می شود، مردم آذربایجان در این شب طولانی سال همانند سایر ایرانی ها، هندوانه و یا به قول خودشان «چیله قارپیزی» می خورند، به نظر آن ها فصل زمستان در آذربایجان که بسیار طولانی و سرد است با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما تأثیر چندانی نخواهد داشت.
مردم آذربایجان، ۶۰ روز اول زمستان را به ۴۰روز و ۲۰ روز مجزا تقسیم می کنند که به ۴۰ روز اول چله بزرگ که زمستان سختی را به دنبال دارد و ۲۰ روز دیگر چله کوچک نامگذاری شده است؛ رايج ترين آداب مربوط به چله کوچک، برافروختن آتش بر بام ها و پریدن از روی آن است، از قدیم گفته اند که با اين مراسم، «قارى ننه» يا ننه سرما ترسيده و فرار مى کند.
مراسم شب چله، به صورت شب نشينى دوستانه و فاميلى است که معمولا در منزل بزرگ خاندان جمع می شوند، در اين شب نشينى انواع خوراکى هاى زمستانى يعنى خشکبار و شيرینى مهیا می شود، پختن برنج سفيد در شب يلدا نوعى جادوى سفيد براى سفيد روزى و نيک بختى در زمستان سرد و سياه به شمار مى رود.
داستان کوراوغلو
آذربایجانی ها رسم دارند در این شب، در منزل یکی از بزرگان فامیل جمع شده و این شب را با خوردن انواع غذای پخته شده در منزل چون کوفته، برنج، مرغ، خشیل، آش و میوه هندوانه، انار و انواع مرکبات و تنقلات موجود در منزل شامل خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد، قاورقا(گندم برشته با شاهدانه)، آجیل، لبو، حلوای هویج، حلوای گردو و ... و به ویژه با گفتن داستان های قدیمی تا پاسی از شب می گذرانند.
یکی از این داستان های قدیمی که در بین مردم آذربایجان معروف است، داستان «کوراوغلو» است، کوراوغلوخوانی یکی از مراسم های شب یلدا در بین آذربایجانی ها بود، به طوری که از اول پاییز افراد با خویشاوندان و همسایگان دور هم جمع می شدند و فردی به عنوان نقال قصه های کوراوغلی را می خواند که گاه برخی از قصه ها پنج شب و حتی بیشتر به طول می انجامید.
کوراوغلو، قهرمان حماسی آذربایجانی هاست، داستان از این قرار است که حسن خان بر سر اتفاقی بسیار جزئی که آن را توهینی سخت نسبت به خود تلقی می کند، دستور می دهد چشمان «علی کیشی»، مهتر خود را درآورند و وی را کور کنند؛ پس از این واقعه تلخ، روشن، پسر علی کیشی، لقب «کوراوغلو» به خود می گیرد، کوراوغلو به ترکی یعنی کورزاده یا پسر مرد کور.
خونچا
از دیگر رسم های مردم این منطقه، این است که برای تازه عروسان تحفه شب یلدا می برند که فلسفه آن نیز انجام صله رحم با فامیل تازه است؛ «خوانچه» و یا به تلفظ آذربایجانی ها، «خونچا» به تحفه ای گفته می شود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازه‌عروس می فرستد. در میان این خوانچه، علاوه بر هندوانه می توان تحفه های رنگارنگ نظیر پارچه های حریر و گران قیمت، میوه‌ها و شیرینی های متنوع و آجیل را مشاهده کرد. برخی از آذربایجانی ها و به ویژه «تازه داماد» در چنین شبی سعی می کنند ذوق هنری خود را به رخ خانواده عروس و به ویژه عروس خانم بکشد! به همین خاطر، هندوانه را به شیوه زیبا، جالب و شورانگیزی، تزئین می کنند.
حتی در برخی از خانواده های آذربایجانی، فرزندان برای مادران خود هدیه ای خریده و به اتفاق خانواده، یک شب زودتر از شب یلدا، به پدر و مادر اهدا می کنند، حتی برخی برادرها، برای خواهران خود نیز این رسم را انجام می دهند.
مهمان خوانده شب یلدا!
«چله گئجه سی» آیینی سنتی در خطه آذربایجان است و هر قوم و منطقه ای آداب و رسوم خاصی در رابطه با این شب دارند اما با توسعه تکنولوژی و فناوری خیلی از اقوام، سنت های شیرین خود را به فراموشی سپرده اند، گویا رفته رفته یکسان سازی فرهنگی در کشور ما در حال رایج شدن است.
امروزه با گسترش فضای مجازی و رواج استفاده از شبکه های اجتماعی در بین مردم که «مهمان خوانده» در بین خانواده های ایرانی است، شب یلدا به لنگه کفشی در بیابان می ماند که حداقل اعضای خانواده و فامیل به بهانه خوردن آجیل و بریدن هندوانه و امتحان شانس خود، هر چند دقایقی کوتاه دور هم جمع شوند.
شب یلدای عصر تکنولوژی، دیگر طولانی ترین شب خانواده ها نیست، هجوم فضای مجازی به درون خانه ها می رود که این آداب و سنت ها را به وادی فراموشی سپرده و طولانی ترین شب سال را به طولانی ترین فاصله بین افراد بدل کند...
گزارش از بیت اله احمدی
نظر شما