خبرگزاری شبستان//کرمان

رهبر معظم انقلاب در روز پانزدهم ماه مبارک رمضان و میلاد امام حسن مجتبى‏«ع» در سال 1369 در دیدار با اقشار مختلف مردم مطالبی در رابطه با مسئله صلح امام حسن مجتبی(ع) مطرح کردند که آن را به اختصار در پی می آوریم:

دوران امام مجتبى‏(ع)و حادثه‏ صلح آن بزرگوار با معاویه، یا آن چیزى که به نام صلح نامیده شد، حادثه‏ سرنوشت‏ساز و بى‏نظیرى در کل روند انقلاب اسلامىِ صدر اول بود. دیگر ما نظیر این حادثه را نداشتیم.

توضیح کوتاهى راجع به این جمله عرض کنم و بعد وارد اصل مطلب بشوم. انقلاب اسلام، یعنى تفکر اسلام و امانتى که خداى متعال به نام اسلام براى مردم فرستاد، در دوره‏ اول، یک نهضت و یک حرکت بود و در قالب یک مبارزه و یک نهضت عظیم انقلابى، خودش را نشان داد و آن در هنگامى بود که رسول خدا(ص)، این فکر را در مکه اعلام کردند و دشمنان تفکر توحید و اسلام، در مقابل آن صف‏آرایى نمودند؛ براى این‏که نگذارند این فکر پیش برود.

پیامبر، با نیرو گرفتن از عناصر مؤمن، این نهضت را سازماندهى کرد و یک مبارزه‏ بسیار هوشمندانه و قوى و پیشرو را در مکه به وجود آورد. این نهضت و مبارزه، سیزده سال طول کشید. این، دوره‏ اول بود.

پس از 13 سال، با تعلیمات پیامبر، با شعارهایى که داد، با سازماندهى‏ که کرد، با فداکارى‏ که شد، با مجموع عواملى که وجود داشت، این تفکر، یک حکومت و یک نظام شد و به یک نظام سیاسى و نظام زندگى یک امت تبدیل گردید و آن هنگامى بود که رسول خدا(ص) به مدینه تشریف آوردند و آنجا را پایگاه خودشان قرار دادند و حکومت اسلامى را در آن‏جا گستراندند و اسلام از شکل یک نهضت، به شکل یک حکومت تبدیل شد. این، دوره‏ دوم بود.

این روند، در 10 سالى که نبى‏اکرم(ص) حیات داشتند و بعد از ایشان، در دوران خلفاى چهارگانه و سپس تا زمان امام مجتبى‏(ع) و خلافت آن بزرگوار - که تقریباً شش ماه طول کشید - ادامه پیدا کرد و اسلام به شکل حکومت، ظاهر شد. همه چیز، شکل یک نظام اجتماعى را هم داشت؛ یعنى حکومت و ارتش و کار سیاسى و کار فرهنگى و کار قضایى و تنظیم روابط اقتصادى مردم را هم داشت و قابل بود که گسترش پیدا کند و اگر به همان شکل پیش مى‏رفت، تمام روى زمین را هم مى‏گرفت؛ یعنى اسلام نشان داد که این قابلیت را هم دارد.

اوج قدرت یک جریان مخالف در زمان امام حسن(ع)

در دوران امام حسن(ع)، جریان مخالفى آنچنان رشد کرد که توانست به صورت یک مانع ظاهر بشود. البته این جریان مخالف، در زمان امام مجتبى‏(ع) به وجود نیامده بود؛ سالها قبل به وجود آمده بود. اگر کسى بخواهد قدرى دور از ملاحظات اعتقادى و صرفاً متکى به شواهد تاریخى حرف بزند، شاید بتواند ادعا کند که این جریان، حتى در دوران اسلام به وجود نیامده بود؛ بلکه ادامه‏ ای بود از آنچه که در دوران نهضت پیامبر - یعنى دوران مکه - وجود داشت.

بعد از آن‏که خلافت در زمان عثمان - که از بنى‏امیه بود - به دست این قوم رسید، ابوسفیان - که در آن‏وقت، نابینا هم شده بود - با دوستانش دور هم نشسته بودند. پرسید: چه کسانى در جلسه هستند؟ پاسخ شنید که فلانى و فلانى و فلانى. وقتى که خاطر جمع شد همه خودى هستند و آدم بیگانه‏ اى در جلسه نیست، به آنها خطاب کرد و گفت: «تلقّفنّها تلقّف الکرة» یعنى مثل توپ، حکومت را به هم پاس بدهید و نگذارید از دست شما خارج بشود! این قضیه را تواریخ سنى و شیعه نقل کرده‏اند.

اینها مسایل اعتقادى نیست و ما اصلاً از دیدگاه اعتقادى بحث نمى‏کنیم؛ یعنى من خوش ندارم که مسایل را از آن دیدگاه بررسى کنم؛ بلکه فقط جنبه‏ى تاریخى آن را مطرح مى‏کنم. البته ابوسفیان در آن‏وقت، مسلمان بود و اسلام آورده بود؛ منتها اسلامِ بعد از فتح یا مشرف به فتح. اسلامِ دوران غربت و ضعف نبود، اسلامِ بعد از قدرتِ اسلام بود.
 

این جریان، در زمان امام حسن مجتبى‏(ع) به اوج قدرت خودش رسید و همان جریانى بود که به شکل معاویةبن‏ابى‏سفیان، در مقابل امام حسن مجتبى‏(ع) ظاهر شد. این جریان، معارضه را آغاز کرد، راه را بر حکومت اسلامى - یعنى اسلام به شکل حکومت - برید و قطع کرد و مشکلاتى فراهم نمود تا آن‏جایى که عملاً مانع از پیشروى آن جریان حکومت اسلامى شد.

صلح امام حسن، صددرصد منطبق بر استدلال منطقى‏

در باب صلح امام حسن(ع)، این مسأله را بارها گفته‏ایم و در کتاب ها نوشته‏اند که هر کس - حتى خود امیرالمؤمنین(ع) - هم اگر به جاى امام حسن مجتبى‏(ع) بود و در آن شرایط قرار مى‏گرفت، ممکن نبود کارى بکند، غیر از آن کارى که امام حسن کرد. هیچکس نمى‏تواند بگوید که امام حسن، فلان گوشه‏ کارش سؤال‏برانگیز است. نه، کار آن بزرگوار، صددرصد بر استدلال منطقىِ غیر قابل تخلف منطبق بود.

در بین آل رسول خدا(ص)، پُرشورتر از همه کیست؟ شهادت‏آمیزترین زندگى را چه کسى داشته است؟ غیرتمندترین آنها براى حفظ دین در مقابل دشمن، براى حفظ دین چه کسى بوده است؟ حسین‏بن على(ع) بوده است. آن حضرت در این صلح، با امام حسن(ع) شریک بودند. صلح را تنها امام حسن نکرد؛ امام حسن و امام حسین این کار را کردند؛ منتها امام حسن(ع) جلو بود و امام حسین(ع) پشت سر او بود.

امام حسین(ع)، جزو مدافعان ایده‏ صلح امام حسن(ع) بود. وقتى که در یک مجلس خصوصى، یکى از یاران نزدیک - از این پُرشورها و پُرحماسه‏ها - به امام مجتبى‏(ع) اعتراضى کرد، امام حسین با او برخورد کردند، هیچ‏کس نمى‏تواند بگوید که اگر امام حسین به جاى امام حسن بود، این صلح انجام نمى‏گرفت.

نخیر، امام حسین با امام حسن بود و این صلح انجام گرفت و اگر امام حسن(ع) هم نبود و امام حسین(ع) تنها بود، در آن شرایط، باز هم همین کار انجام مى‏گرفت و صلح مى‏شد.

صلح، عوامل خودش را داشت و هیچ تخلف و گزیرى از آن نبود. آن روز، شهادت ممکن نبود. مرحوم «شیخ راضى آل یاسین»(رضوان‏اللَّه‏تعالى‏علیه)، در این کتاب «صلح الحسن» - که من بیست سال پیش، آن را ترجمه کردم و چاپ شده است - ثابت مى‏کند که اصلاً جا براى شهادت نبود.

هر کشته شدنى که شهادت نیست؛ کشته شدنِ با شرایطى، شهادت است. آن شرایط، در آن‏جا نبود و اگر امام حسن(ع)، در آن روز کشته مى‏شدند، شهید نشده بودند. امکان نداشت که آن روز کسى بتواند در آن شرایط، حرکت مصلحت‏آمیزى انجام بدهد که کشته بشود و اسمش شهادت باشد و انتحار نکرده باشد.

در زمان امام مجتبى‏، تفکر انقلابىِ اسلامى، دوباره به شکل نهضت درآمد

راجع به صلح، از ابعاد مختلف صحبت کرده‏ایم؛ اما حالا مسئله این است که بعد از صلح امام حسن مجتبى‏(علیه‏الصّلاةوالسّلام)، کار به شکلى هوشمندانه و زیرکانه تنظیم شد که اسلام و جریان اسلامى، وارد کانال آلوده‏ اى که به نام خلافت - و در معنا سلطنت - به وجود آمده بود، نشود.

این، هنر امام حسن مجتبى‏(ع بود. امام حسن مجتبى‏ کارى کرد که جریان اصیل اسلام - که از مکه شروع شده بود و به حکومت اسلامى و به زمان امیرالمؤمنین و زمان خود او رسیده بود - در مجراى دیگرى، جریان پیدا بکند؛ منتها اگر نه به شکل حکومت - زیرا ممکن نبود - لااقل دوباره به شکل نهضت جریان پیدا کند. این، دوره‏ى سوم اسلام است.

اسلام، دوباره نهضت شد. اسلام ناب، اسلام اصیل، اسلام ظلم‏ستیز، اسلام سازش‏ناپذیر، اسلام دور از تحریف و مبرّا از اینکه بازیچه‏ى دست هواها و هوس ها بشود، باقى ماند؛ اما در شکل نهضت باقى ماند. یعنى در زمان امام حسن(ع)، تفکر انقلابىِ اسلامى - که دوره‏ اى را طى کرده بود و به قدرت و حکومت رسیده بود - دوباره برگشت و یک نهضت شد.

البته در این دوره، کار این نهضت، به مراتب مشکل تر از دوره‏ خود پیامبر بود؛ زیرا شعارها در دست کسانى بود که لباس مذهب را بر تن کرده بودند؛ درحالیکه از مذهب نبودند. مشکلىِ کار ائمه‏ى هدى‏(ع)، این‏جا بود.

البته من از مجموعه‏ى روایات و زندگى ائمه(ع) این‏طور استنباط کرده‏ام که این بزرگواران، از روز صلح امام مجتبى‏(ع) تا اواخر، دایماً درصدد بوده‏اند که این نهضت را مجدداً به شکل حکومت علوى و اسلامى در بیاورند و سر پا کنند. در این زمینه، روایاتى هم داریم. البته ممکن است بعضى دیگر، این نکته را این‏طور نبینند و طور دیگرى ملاحظه بکنند، اما تشخیص من این است.

ائمه مى‏خواستند که نهضت، مجدداً به حکومت و جریان اصیل اسلامى تبدیل بشود و آن جریان اسلامى که از آغشته شدن و آمیخته شدن و آلوده شدن به آلودگی هاى هواهاى نفسانى دور است، روى کار بیاید، ولى این کار، کار مشکلى است.

مردم عادت داده مى‏شدند که هیچ‏چیزى برخلاف میل خلیفه بر زبان نیاورند

دوران خلافت مروانى و سفیانى و عباسى، دورانى بود که ارزشهاى اسلامى از محتواى واقعى خودشان خالى شدند. صورتهایى باقى ماند؛ ولى محتواها، به محتواهاى جاهلى و شیطانى تبدیل شد.

آن دستگاهى که مى‏خواست انسان ها را عاقل، متعبد، مؤمن، آزاد، دور از آلایش ها، خاضعِ عنداللَّه و متکبر در مقابل متکبران تربیت کند و بسازد - که بهترینش، همان دستگاه مدیریت اسلامى در زمان پیامبر(ص) بود - به دستگاهى تبدیل شد که انسان ها را با تدابیر گوناگون، اهل دنیا و هوى‏ و شهوات و تملق و دورى از معنویات و انسانهاى بى‏شخصیت و فاسق و فاسدى مى‏ساخت و رشد مى‏داد. متأسفانه، در تمام دوران خلافت اموى و عباسى، این‏طور بود.

در کتاب هاى تاریخ، چیزهایى نوشتند که اگر بخواهیم آنها را بگوییم، خیلى طول مى‏کشد. از زمان خود معاویه هم آغاز شد. معاویه را معروفش کردند؛ یعنى مورخان نوشتند که او آدمى حلیم و باظرفیت بوده و به مخالفانش اجازه مى‏داده که در مقابلش حرف بزنند و هرچه مى‏خواهند، بگویند.

البته در برهه‏اى از زمان و در اوایل کارش، شاید همین‏طور هم بوده است؛ لیکن در کنار این بُعد، ابعاد دیگر شخصیت او را کمتر نوشته‏اند: این‏که او چه‏طور اشخاص و رؤسا و وجوه و رجال را وادار مى‏کرد که از عقاید و ایمان خودشان دست بکشند و حتّى در راه مقابله‏ى با حق، تجهیز بشوند. اینها را خیلیها ننوشته‏اند. البته باز هم در تاریخ ثبت است و همینهایى را هم که ما الان مى‏دانیم، باز یک عده نوشته‏اند.

مردمانى که در آن دستگاه ها پرورش پیدا مى‏کردند، عادت داده مى‏شدند که هیچ‏چیزى را برخلاف میل و هواى خلیفه، بر زبان نیاورند. این، چه جامعه‏یى است؟! این، چه‏طور انسانى است؟! این، چه‏طور اراده‏ى الهى و اسلامى در انسانهاست که بخواهند مفاسد را اصلاح کنند و از بین ببرند و جامعه را جامعه‏یى الهى درست کنند؟ آیا چنین چیزى، ممکن است؟

«جاحظ» و یا شاید «ابوالفرج اصفهانى» نقل مى‏کند که معاویه در دوران خلافتش، با اسب به مکه مى‏رفت. یکى از رجالِ آن روز هم در کنار او بود. معاویه سرگرم صحبت با آن شخص بود. پشت سر اینها هم عده‏اى مى‏آمدند.

معاویه مفاخر اموى جاهلى خودش را نقل مى‏کرد که در جاهلیت، این‏جا این‏طورى بود، آن‏طورى بود، پدر من - ابوسفیان - چنین کرد، چنان کرد. بچه‏ها هم در مسیر، بازى مى‏کردند و ظاهراً سنگ مى‏انداختند. در این بین، سنگى به پیشانى کسى که کنار معاویه اسب مى‏راند و حرکت مى‏کرد، خورد و خون جارى شد.

او چیزى نگفت و حرف معاویه را قطع نکرد و تحمل کرد. خون، روى صورت و محاسنش ریخت. معاویه همین‏طور که سرگرم صحبت بود، ناگهان به طرف این مرد برگشت و دید خون روى صورت اوست. گفت: از پیشانى تو خون مى‏ریزد. آن فرد، در جواب معاویه گفت: خون؟! از صورت من؟! کو؟ کجا؟ وانمود کرد که از بس مجذوب معاویه بوده، خوردن این سنگ و مجروح شدن پیشانى و ریختن خون را نفهمیده است!

معاویه گفت: عجب، سنگ به پیشانیت خورده، ولى تو نفهمیدى؟! گفت: نه، من نفهمیدم. دست زد و گفت: عجب، خون؟! بعد به جان معاویه و یا به مقدسات قسم خورد که تا وقتى تو نگفتى، شیرینىِ کلام تو نگذاشت که بفهمم خون جارى شده است! معاویه پرسید: سهم عطیه‏ات در بیت‏المال، چه‏قدر است؟ مثلاً گفت: فلان قدر. معاویه گفت: به تو ظلم کرده‏اند، این را باید سه برابر کنند! این، فرهنگ حاکم بر دستگاه حکومت معاویه بود.

کارها در دست متملقان خلفا بود

کسانى که در این دوران، تملق رؤسا و خلفا را مى‏گفتند، کارها در دست آنها بود. کارها بر اساس صلاحیت و شایستگی شان واگذار نمى‏شد. اصولاً عرب، به اصل و نسب خیلى اهمیت مى‏دهد.

فلان کس، از کدام خانواده است؟ پدرانش، چه کسانى بودند؟ اینها حتى رعایت اصل و نسب را هم نمى‏کردند. «خالدبن عبداللَّه قصرى» که در زمان عبدالملک، مدتى حاکم عراق و کوفه بود و خیلى هم ظلم و سوء استفاده کرد، در کتابها نوشته‏اند که آدمِ بى‏سروپایى بود و کسى نبود که او را به خاطر اصل و نسبش به این کار گماشته باشند؛ اما صرفاً چون نزدیک بود، به این سمت رسیده بود.

درباره‏ى «خالدبن عبداللَّه قصرى» نوشته‏اند که کسى بود که مى‏گفت، خلافت از نبوت بالاتر است: «کان یفضل الخلافة على النّبوّة»! استدلال هم مى‏کرد و مى‏گفت: وقتى شما به مسافرت بروید، کسى را به عنوان خلیفه و جانشین خودتان مى‏گمارید که به کارهاى خانه و دکانتان رسیدگى کند؛ این خلیفه است. بعد که به مسافرت رفتید، مثلاً کاغذى هم مى‏فرستید و پیغامى هم به یک نفر مى‏دهید که مى‏آورد، آن رسول است.

حالا کدام بالاتر است؟!کدام به شما نزدیکتر است؟! آن کس که شما در رأس خانواده‏تان گذاشتید، یا آن کس که یک کاغذ دادید، تا براى شما بیاورد؟! با این استدلال عوامانه‏ ابلهانه، مى‏خواست ثابت بکند که خلیفه از پیامبر بالاتر است! به چنین آدمى که چنین ایده‏ اى را تبلیغ مى‏کرد، پاداش مى‏داد.

در زمان عبدالملک و بعضى پسرهاى او، یک نفر به نام «یوسف‏بن عمر ثقفى» را مدتهاى مدید بر عراق گماشتند. او سالها حاکم و والى عراق بود. این شخص، آدم عقده‏ اىِ بدبختى بود که از عقده‏ اى بودنش، چیزهایى نقل کرده‏اند.

مرد کوچک‏جثه و کوچک اندامى بود که عقده‏ى کوچکىِ جثه‏ى خودش را داشت. وقتى که پارچه‏ اى به خیاط مى‏داد تا بدوزد، از خیاط سؤال مى‏کرد که آیا این پارچه به اندازه‏ى تن من است؟ خیاط به این پارچه نگاه مى‏کرد و اگر مثلاً مى‏گفت این پارچه براى اندام شما اندازه است و بلکه زیاد هم مى‏آید، فوراً پارچه را از این خیاط مى‏گرفت و دستور مى‏داد که او را مجازات هم بکنند! خیاط ها این قضیه را فهمیده بودند. به همین خاطر، وقتى پارچه‏یى را به خیاط عرضه مى‏کرد و مى‏گفت براى من بس است یا نه، خیاط نگاه مى‏کرد و مى‏گفت نه، این پارچه ظاهراً براى هیکل و جثه‏ى شما کم بیاید و باید خیلى زحمت بکشیم، تا آن را مناسب تن شما در بیاوریم! او هم با این‏که مى‏دانست خیاط دروغ مى‏گوید، ولى خوشش مى‏آمد؛ این‏قدر احمق بود!

او همان کسى است که زیدبن‏على(ع) را در کوفه به شهادت رساند. چنین کسى، سال ها بر جان و مال و عِرض مردم مسلط بود. نه یک اصل و نسب درستى، نه یک سواد درستى، نه یک فهم درستى داشت، ولى چون به رأس قدرت وابسته بود، به این سمت گماشته شده بود. اینها آفت است. اینها براى یک نظام، بزرگترین آفت هاست.

حق عظیم امام مجتبى‏(ع) بر بقاى اسلام‏

این جریان، همین‏طور ادامه پیدا کرد. در کنار این،جریان مسلمانىِ اصیل، جریان اسلام ارزشى، جریان اسلام قرآنى - که هیچ‏وقت با آن جریان حاکم، اما ضد ارزش ها کنار نمى‏آمد - نیز ادامه پیدا کرد که مصداق بارز آن، ائمه‏ هدى‏(ع) و بسیارى از مسلمانانِ همراه آنان بودند.

به برکت امام حسن مجتبى‏(ع)، این جریان ارزشى نهضت اسلامى، اسلام را حفظ کرد. اگر امام مجتبى‏ این صلح را انجام نمى‏داد، آن اسلام ارزشىِ نهضتى باقى نمى‏ماند و از بین مى‏رفت؛ چون معاویه بالاخره غلبه پیدا مى‏کرد.

وضعیت، وضعیتى نبود که امکان داشته باشد امام حسن مجتبى‏(ع) غلبه پیدا کند. همه‏ى عوامل، در جهت عکس غلبه‏ى امام مجتبى‏(ع) بود. معاویه غلبه پیدا مى‏کرد؛ چون دستگاه تبلیغات در اختیار او بود.

چهره‏ى او در اسلام، چهره‏یى نبود که نتوانند موجه کنند و نشان بدهند. اگر امام حسن(ع) صلح نمى‏کرد، تمام ارکان خاندان پیامبر(ص) را از بین مى‏بردند و کسى را باقى نمى‏گذاشتند که حافظ نظام ارزشى اصیل اسلام باشد. همه چیز بکلى از بین مى‏رفت و ذکر اسلام برمى‏افتاد و نوبت به جریان عاشورا هم نمى‏رسید.

اگر بنا بود امام مجتبى‏(ع)، جنگ با معاویه را ادامه بدهد و به شهادت خاندان پیامبر منتهى بشود، امام حسین(ع) هم باید در همین ماجرا کشته مى‏شد، اصحاب برجسته هم باید کشته مى‏شدند، «حجربن‏عدى»ها هم باید کشته مى‏شدند، همه باید از بین مى‏رفتند و کسى که بماند و بتواند از فرصت ها استفاده بکند و اسلام را در شکل ارزشىِ خودش باز هم حفظ کند، دیگر باقى نمى‏ماند. این، حق عظیمى است که امام مجتبى‏(ع) بر بقاى اسلام دارد.

این هم یک بُعد دیگر از زندگى امام مجتبى‏(ع) و صلح آن بزرگوار است که امیدواریم خداوند به همه‏ى ما بصیرتى عنایت کند، تا بتوانیم این بزرگوار را بشناسیم و نگذاریم پرده‏ جهالت و غبار بدشناختى‏ اى که تا مدتها بر چهره‏ آن بزرگوار بوده، باقى بماند.

یعنى حقیقت را باید همه بفهمند و بدانند که صلح امام مجتبى‏(ع)، همان‏قدر ارزش داشت که شهادت برادر بزرگوارش، امام حسین(ع) ارزش داشت و همان‏قدر که آن شهادت به اسلام خدمت کرد، آن صلح هم همان‏قدر یا بیشتر به اسلام خدمت کرد.

پایان پیام/