حجت الاسلام و المسلمين دكتر بياتی، رئيس دانشگاه عدالت در گفت وگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان که به مناسبت هفته پژوهش انجام شد، در پاسخ به این سوال که چه پژوهش هایی در حوزه تولید علوم انسانی اسلامی می تواند تاثیرگذار باشد، اظهار کرد: در این زمینه پژوهش هایی که علاوه بر اتقان و استحکام علمی، ناظر به حل مسائل موجود جهان اسلام باشد، می تواند تاثیرگذار باشد، در خصوص پژوهش هایی که صرفا جنبه انتزاعی و نظری داشته باشد، نتیجه نهایی علی رغم قابل احترام بودن، بواسطه اینکه محصول فکری است، در کتابخانه ها باقی خواهد ماند و گره ای را از جامعه اسلامی باز نخواهد کرد.
اصلاح ذهنیت انتزاعی بودن علوم انسانی در غرب
وی با اشاره به اینکه برای آسیب شناسی این موضوع باید تاریخ علوم انسانی را در کشور بررسی کرد، افزود: میان علوم انسانی غربی و علوم انسانی موجود در کشور ما تفاوت وجود دارد و این موضوع از قدیم مطرح بوده است زیرا در غرب بعد از دوره نوزایی و رنسانس این ذهنیت انتزاعی بودن نسبت به علوم انسانی، اصلاح شده است اما کمابیش در سنت فکری ما وجود دارد.
بیاتی با بیان اینکه «علم برای علم فی حد نفسه» برای بخشی از عالمان علوم انسانی ما در طول تاریخ ارزشمند شد، تصریح کرد: هدف علم آموزی آنها در خود علم خلاصه می شد و توجهی نسبت به کاربرد و نفع آن علم نداشتند، در حالی که نفع حاصل از دانایی، خود دانایی است زیرا عالم براساس تعبیر حکما باید «صیرورت الانسان عالمً عقلیاً مضاهياً للعالم العینی» باشد یعنی انسان در سیر تفکر به درجه‌ای می‌رسد که اندیشه او مطابق عالم عقل می شود.
ایجاد حالت انزوا در بخش هایی از علوم انسانی در کشور
رئیس دانشگاه عدالت ادامه داد: این ذهنیت تا حدی موجب شده است که در بخش های قابل توجهی از علوم انسانی، حالت انزوا ایجاد و حتی مقدس هم تلقی شود، یعنی اینکه صرف علم خوانده می شود تا عالم شویم، مقدس شمرده می شد، در حالی که با تعالیم اسلامی مغایرت دارد، زیرا در ادعیه داریم «اَللَّهُمَّ اِنِّىْ اَعُوْذُبِكَ مِنْ عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ یعنی پناه به خدا می بریم، از علمی که سود نداشته باشد»، علم باید حداقل نفعی دنیایی و فراتر از آن نفع اخروی داشته باشد.
وی با بیان اینکه اگر صرفا گفته شود، علم از آن جهت که نقیض جهل است، خوب محسوب می شود، به لحاظ مبانی اسلامی مورد پذیرش نیست، ابراز کرد: در غرب راه علوم انسانی به گونه دیگری پیموده شد و تلقی نکردند که جامعه شناسی، فلسفه و روانشناسی، اگر به مشکلات مردم و وجود خارجی بپردازد، قداست خود را از دست می دهد یا تنزل پیدا می کند لذا مشاهده می شود که علوم انسانی در غرب ماهیت پویاتری پیدا کرد.
بیاتی اضاف کرد: اگر علمی را در حوزه و دانشگاه آموزش دهیم که متعلم در زندگی عملی اش، نمود خارجی از آن نداشته باشد، این روش، کم کم دانش را مهجور می کند.
راه برون رفت از مشکلات علوم انسانی، بازگشت به کتاب و سنت است
رئیس دانشگاه عدالت در پاسخ به این سوال که پژوهش های حوزه علوم انسانی چه میزان در تحقق الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت می تواند اثرگذار باشد، افزود: راه برون رفت از مشکلات علوم انسانی در جامعه ما، بازگشت به کتاب و سنت است، به این معنا که اسلامی شدن علوم انسانی، با استفاده از نظریه پردازی براساس آموزه های قرآن و سنت یعنی تعالیم معصومان(ع) انجام شود و اگر اینگونه شد، به دلیل آنکه قرآن و سنت، ضامن پویایی و حرکت جامعه هستند، علوم انسانی هم این تحرک و جنبش را کسب می کند اما اگر بخواهیم علوم انسانی را از طرق دیگری اسلامی کنیم، حتما این علم با انزوا، عدم کاربرد و چالش مواجه خواهد شد.
بومی سازی نظریات غربی راه نجات علوم انسانی ما نیست!
وی با اشاره به اعتقاد برخی از اندیشمندان علوم اسلامی مبنی بر بومی سازی نظریات غربی به جای تولید علوم انسانی اسلامی، تاکید کرد: این نشدنی است زیرا علوم انسانی غربی، در دانش های روانشناسی و جامعه شناسی، داده های خود را از جوامع غربی دریافت کرده است و براساس شاخصه ها و نیازهای آن جوامع، نظریه پردازی و رشد کرده است و قابل بومی سازی نیست و اگر بخواهد در دل جامعه ما بنشیند و تاثیرگذار باشد، باید از دل سنت فکری و فرهنگی ما خارج شود.
بیاتی خاطرنشان کرد: رمز موفقیت علوم انسانی غربی در خود آن جوامع همین است که بومی عمل کرده اند و شاید اگر آنها نیز علوم انسانی را از جای دیگری می گرفتند، در جامعه خود نمی توانستند، تطبیق دهند و پس زده می شد، پس ما نیز باید همین گونه عمل کنیم.
نظر شما