به گزارش گروه مهدویت خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرا رسیدن 9 ربیع الاول و ایام آغاز ولایت و امامت حضرت بقیه الله عجل الله تعالی فرجه در رابطه با «گفتمان انتظار» و «تدوین نقشه راه برای تعمیق رویکرد فرهنگی به آن» گفت وگویی داشته ایم با حجت الاسلام امیرمحسن عرفان، مولف، محقق و کارشناس مباحث مهدوی که شرح این گفت و گو را در ذیل می خوانید:
برای ورود به بحث بفرمایید که طرح موضوع «گفتمان انتظار» از نظر شما چه ضرورتی دارد؟
اگر با نگاهی ژرف بنگریم می بینیم که ما امروز در رویکرد خود نسبت به گفتمان انتظار در جهان اسلام، به شدت نیازمند ارزیابی و تحول علمی هستیم. ما باید ضمن تبیین کلان نظام ارزشی آموزه مهدویت، درصدد آسیب‌شناسی و برطرف‌کردن آسیب‌ها باشیم و در نهایت با ارتقای سطح کارآیی این آموزه به آفاق جدید گام نهیم.
به نظر شما مهمترین آسیب رویکرد فرهنگی به «دانش‌واژه انتظار» چیست؟
از آن‌جا که آموزه مهدویت نیازمند مدلی کاربردی است تا از سوی مجریان جهان اسلام به کار گرفته شود، مهمترین آسیب مطالعاتی در این زمینه، «فقدان رویکرد کاربردی» به این آموزه است. اصـولاً هیچ فکر و اندیشه‌ای بدون برخورد با آراء و دیدگاه های متقابل بارور نمی‌شود و امکان رشد و بالندگی و رفع نواقص و اشـکالات خـود را نمی‌یابد.
امروزه یکی از کمبودهای جدّی صحنه علم و انـدیشه کـشور، نـقد عـالمانه و بـررسی نـقادانه کلام، به معنای واقعی کلمه و به دور از جنجال و غوغای سیاسی است. به طوری که غالبا آثار، آراء و اندیشه‌های علمی و فرهنگی از نقد و تجزیه و تحلیل دقیق جهت نشان دادن نوآوری‌ها، خلاقیت‌ها و نـقاط قوّت و نیز بیان کاستی‌ها، اشکالات و نقاط ضعف آن محروم می‌مانند و در نتیجه، اندیشه‌ها رشد و شکوفایی لازم را نمی‌یابند.
مطالعات کاربردی در عرصه مهدویت از این حیث انتقادی به حساب می‌آیند و می‌توانند با ترسیم کاستی‌های احتمالی اثر در مقام اجرا، محورهایی را که راهکارهای اجرایی آن احتیاج به اصلاح، تغییر و ارتقاء دارد را مشخص سازند.
یعنی مطالعات کاربردی در این باره انجام شود؟
بله، پیشنهاد می‌شود بر مبنای این آموزه، مطالعات کاربردی در راستای تحقق عینی این آموزه صورت بگیرد. چرا که از این ره‌گذر نظام عملی، به اصلاح سیاست‌ها در راستای تحقق عینی گفتمان انتظار در جهان اسلام نائل می شود و نظام علمی، به ارتقاء نظریه‌ها می رسد.
از دیدگاه شما ما امروز با چه خلأ علمی در زمینه مطالعات مهدوی به طور عام و گفتمان انتظار به طور خاص مواجه هستیم؟
مطالعات پیرامونی آموزه مهدویت عبارت است از مجموعه مباحث، دیدگاه‌ها، نظریات و تحلیل‌هایی که در مورد موضوعات مرتبط با آموزه مهدویت ارائه شده است. این مطالعات از نظر رویکرد، منبع و روش بسیار متنوع بوده و حوزه‌های معرفتی مختلفی را شامل می‌شود. حوزه‌های معرفتی عقلانی تا شاخه‌های مختلف علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی، روش‌ها و رویکردهای توصیفی، تحلیلی، تجویزی، مقایسه‌ای، تلفیقی با منابع کتابخانه‌ای، پیمایشی، مشاهده‌ای شفاهی، نقلی مکتوب، تاریخی و ... همگی در این مطالعات قابل ردیابی است.
همه این مطالعات، مقوله‌ای عینی و واقعی به نام «مهدویت» را موضوع خود قرار داده و به بررسی و مطالعه یک بعد یا ابعادی از آن پرداخته است. این مطالعات از نوع دانش درجه اول هستند.
اما پرسش اصلی این تجویز این است که آیا خود این قلمرو معرفتی – به نام «مطالعات آموزه مهدویت»- را نمی توان و نباید موضوع دانش دیگری قرار داد و آن را به عنوان دانش درجه دومی دانست که عهده‌دار بررسی و تنقیح چیستی و چرایی و نقد و بررسی رویکردها، منابع، روش ها و سیر تحول این مطالعات است.
برای دستیابی به مطالعه عمیق‌تر و ساماندهی به مطالعات، کاربست «فلسفه مطالعات آموزه مهدویت» لازم به نظر می رسد. چرا که مطالعات پیرامون آموزه مهدویت بدون برخورداری از فلسفه این قلمرو مطالعاتی، دچار ابهامات فراوان خواهد بود.
عرصه مطالعات مهدویت و مسائل آن، روش‌ها و مدل تحلیل این موضوعات، منابع و سنجش اعتبار آن، دانش‌های مرتبط با حوزه مطالعات مهدویت، روش‌های اعتبارسنجی نتایج مطالعات مهدویت، رویکردهای مطالعاتی، کاستی‌های روش شناختی، مسئله‌یابی و معرفت شناختی این عرصه، از جمله مسائلی است که بدون نگاه درجه دوم و بدون پرداختن به فلسفه مطالعات مهدویت نمی‌توان به گونه‌ای عمیق و نظام‌مند آنها را مورد تأمل قرار داد.
مهمترین موضوعات در رابطه با فلسفه مطالعات آموزه مهدویت، را چه موضوعاتی می دانید؟
مهمترین موضوعات عبارت است از: قلمرو مطالعات آموزه مهدویت، هندسه معرفتی و نظام مسائل آن؛ روش‌شناسی مطالعات مهدویت؛ جریان‌ها، نحله‌ها و رویکردهای مطالعات مهدویت و آسیب‌شناسی و بررسی کاستی‌ها، بایستگی‌ها و ظرفیت‌های مطالعات آموزه مهدویت.
پیشنهاد شما برای کاربردی کردن «گفتمان انتظار» در سطح جامعه چیست؟
این سند باید بتواند ضمن پیش‌بینی روند آینده در این زمینه، راهبردها و سازوکارهای لازم برای رشد فرهنگی را ترسیم کند و زمینه تولید دانش بومی و نظریه‌پردازی در عرصه های مختلف موردنیاز در عرصه گفتمان انتظار را فراهم سازد.
همچنین، اقدامات کلان مراکز علمی، پژوهشی و فرهنگی را برای پیش‌برد و ارتقای رویکرد فرهنگی به این حوزه را طراحی و پیشنهاد کند. متأسفانه، تاکنون تلاش علمی سامان یافته‌ای برای طراحی روند مطالعات و تقویت زیرساخت‌های فرهنگی در این عرصه صورت نگرفته است.
کاستی‌ها و نقاط ضعف مطالعات آموزه مهدویت و نیز اولویت های پژوهشی و نیازهای آموزشی این حوزه باید مورد بررسی قرار بگیرد و زمینه برای طراحی نقشه راه تعمیق رویکرد فرهنگی به این آموزه فراهم شود.
مطالعات عمیق و کاربردی و نیز تدوین سند راهبردی مهندسی فرهنگی در عرصه گفتمان انتظار به ما کمک می‌کنند تا قبل از پاسخ‌گویی به نیازهای کشف شده، به دنبال «کشف نیازهای پاسخ‌گویی نشده» باشیم.
خلق ارزش های نو برای جامعه منتظر و پاسخ به نیازهای پنهان و آشکار آنان در عرصه گفتمان انتظار از دیگر کارکردهای تدوین «سند راهبردی مهندسی فرهنگی در عرصه گفتمان انتظار» است. کشف نیازهای بی‌پاسخ، فرصت‌های جدیدی در جهان اسلام می‌آفریند و هر قدر این نیاز اساسی‌تر باشد فرصت حاصل از آن نیز ارزشمندتر خواهد بود.
نظر شما