به گزارش خبرنگار شبستان، دکتر زهرا حیاتی، استاد دانشگاه و پژوهشگر امروز 23 آبان در نشست "مقتل و روایت ادبی " که در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، گفت: آنچه گزارش های کربلا به ما نشان می دهد، این است که میان روایت پردازی و درایت پردازی تفاوت است. تفکیک وجه تاریخی، مذهبی و داستانی روایت های کربلا ضرورت دارد.
دکتر حیاتی با بیان اینکه سه گونه مقتل قابل بازشناسی است، عنوان کرد: گونه اول مقتل هایی است که گزارش هایی منسجم از کربلا دارند که به مباحث فرابشری توجه اندکی دارند و گزارش از طرف شاهدان است. گونه دوم مقتل گونه ای است که رویکرد داستانی به عاشورا دارد یا رویکرد فرابشری و عرفانی به واقعه عاشورا دارد. گونه سوم کمی افراطی تر است و تشتت و غیرواقعی بودن در آن مشاهده می شود. در این گونه به مباحث کم ارزش و حاشیه ای پرداخته شده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: به نظر می رسد اگر بخواهیم وجه تاریخی عاشورا را از وجه داستانی آن تفکیک کنیم بیشترین حوزه وجه تاریخی است. آقای رسول جعفریان روایت های داستانی واقعه عاشورا را دسته بندی کردند. از نظر ایشان روایت های داستانی کربلا دو گونه است، گونه اول روایت تاریخی داستانی است آنجا که متن تاریخی است اما افزوده ای داستانی دارد. گونه دوم روایت داستانی تاریخی است آنجا که فقط به کربلا اشاره شده اما همه اش قصه و داستان است.
وی مقتل را اجرای شفاهی یک روایت دانست و افزود: مقتل متن مکتوب است اما پیوند تنگاتنگی با جریان منبرنشینی، روضه خوانی، نقالی و مداحی دارد. مقتل، اجرای شفاهی است و بسیاری از مقتل ها برای اجرای شفاهی نوشته شده اند. در اجرای شفاهی می توان قواعد و هنجارهایی را برای روایت پردازی بازشناخت. مخاطبان در زمان و مکان مشخص روبروی راوی قرار می گیرند و روایت را می شنوند. راوی باید اطلاعاتش را در زمان مشخص طوری تنظیم کند که احساسات مخاطبان را برانگیزد.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: در کتاب " تحول گفتمان در گزارش واقعه کربلا " نوشته سیدرقیه میرابوالقاسمی گزارش های واقعه کربلا در فاصله زمانی قرن چهارم تا اواسط دهه هجری در قالب 4 گفتمان عرفانی، عاطفی، تاریخی و ماورایی بازخوانی شده اند. در میان 4 گفتمان، گفتمان عاطفی قالب شده است. نخستین گزارش مستند از نهضت عاشورا ، مقتل ابی مخنف در قرن چهارم است، آخرین گزارش تاریخی از نهضت عاشورا کتاب " متقل امام حسین از متون کهن " نوشته مرضیه محمدزاده است.
دکتر حیاتی با بیان اینکه در قرن ششم کم کم به روایت داستانی از کربلا می رسیم، تصریح کرد: در قرن هفتم شیوه داستانی از واقعه کربلا بیشتر شد. در حقیقت از قرن هفتم جریانی در تاریخ شکل می گیرد که ادبیت و روایت در هم آمیخته می شود. در قرن هشتم آشکارا بنای داستانی از واقعه کربلا را شاهد هستیم.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در نگارش های قرن پنجم و ششم هجری بیان ادبی ماجرای کربلا بیشتر بر اساس نوآوری در چینش رویدادهاست و روایات را تقطیع و گاه جا به جا کردند. در نگارش های قرن هفتم تا دهم هجری شاهدیم که در چینش رویدادها دست بردند و جریان حذف و اضافه را هم افزودند اما در عصر صفوی و دوره قاجار داستانی شدن واقعه کربلا اوج می گیرد و دغدغه می شود. در این دوره علاوه بر چینش رویدادها و حذف و اضافه رویدادها، درنگ های توصیفی و شیوه گفت و گو پردازی هم اضافه شده است.
نظر شما