نقش خبرنگار عدالت در امر خبر رسانی است

در هفدهم مرداد ماه سال 1377، محمود صارمی خبرنگار خبرگزاریِ جمهوری اسلامی، به همراه هشت نفر از اعضای کنسولگری ایران در مزار شریف افغانستان به دست گروهک تروریستی طالبان به شهادت رسید. به همین مناسبت، شورای فرهنگ عمومی، هفدهم مرداد ماه هر سال را به عنوان «روز خبرنگار» نامگذاری کرد.

روز خبرنگار
17 مرداد 1377، محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی مستقر در مزار شریف افغانستان، به همراه 8 نفر از کارکنان سرکنسولگری ایران در این شهر توسط عوامل گروه طالبان به شهادت رسیدند.تا مدت ها از سرنوشت این 9 نفر گزارشی منتشر نشد، تا اینکه اجساد آنان در یک گور جمعی در خرابه‌های پشت کنسولگری به دست آمد. پیکر آنان 22 شهریور 1377 به تهران منتقل شد و به خاک سپرده شد.

شهید محمود صارمی، در سال 1348 در یکی از روستاهای اطراف بروجرد به نام «چهار بره»به دنیا آمد. شهید صارمی در کنکور سراسری، در رشته جغرافیای انسانی در دانشگاه تهران قبول شد و به همین علت تهران را برای زندگی برگزید. او پس از گذراندن چند ترم، از طریق بسیج دانشجویی دانشگاه تهران راهی جبهه های نبرد حق علیه باطل شد و مدت 17 ماه در آنجا ماند و سپس به دانشگاه بازگشت و به ادامه تحصیل پرداخت. در سال 1370مشغول به همکاری با خبرگزاری جمهوری اسلامی گردید و سال 1371، در حالی که به تحصیلات خود در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی ادامه می داد، ازدواج کرد. او پس از چهار سال، به سمت دبیر سرویس فارسی ایرنا برگزیده شد.

شهید صارمی در 26 دی ماه سال 1375 به عنوان مسئول دفتر خبرگزاری ایرنا در افغانستان، راهی مزار شریف شد و حدود دو سال بعد، در هفدهم مردادماه 1377، در نهایت مظلومیت به دست گروه طالبان به شهادت رسید.

شورای فرهنگ عمومی کشور در اولین سالگرد این واقعه، روز 17 مرداد را به پاس قدردانی از مقام و حرفه صارمی «روز خبرنگار» نامید.

ویژگی های خبرنگار
به طور کلی خبرنگار در محل وقوع رویدادها، چشم و گوش رسانه و چشم و گوش مردم است. او باید با استفاده از ویژگی های خدادادی و نیز خصوصیاتی که در دوره های آموزشی دیده، به کشف حقیقت ها بپردازد و آن را در کمترین زمان به مخاطبان خود برساند. خبرنگاران با توجه به حوادث پیش آمده و نیز تجربه های گذشته، به پیش بینی حوادث آینده می پردازند و به مردم، در مورد منافع ملی، اعتقادات و نیز فرهنگ حاکم هشدارهایی می دهند.

خبرنگار ابزار اطلاع رسانی
در دنیای کنونی با وجود تکنولوژی های ارتباطی پیشرفته و متعدد در امر دستیابی سریع به اطلاعات و منابع مختلف و با وجود درگیرى و خشونت که به طور آشکارا در بیشتر نقاط این کره خاکی فراگیر شده، کسب اطلاعات موثق و قابل اطمینان در مورد وضعیت سیاسى، اجتماعى و امنیتى بشر و میزان آوارگى آنها بسیار دشوار و در عین حال بسیار و نقش خبرنگار به عنوان ابزار اطلاع رسانی، نقشی حیاتی و انکار نشدنی، ضرورى و حیاتى است.

یک خبرنگار موفق همیشه در انعکاس رخدادها باید بی طرفانه عمل می کند؛ چون ذات خبرنگاری مبتنی بر بی طرفی است و باید همواره در کسب اعتماد و اعتمادسازی بین خبرنگار، منابع خبری و مردم خود تلاش کند.

نقش خبرنگار در جامعه
دنیای امروز که به عصر انفجار اطلاعات و ارتباطات شهرت یافته و از آن به دهکده اطلاعات یاد می ‌شود در سیطره قطعی رسانه های گروهی قرار گرفته و سرعت اطلاع رسانی آن از سرعت صوت و نور نیز پیشی گرفته و دیگر نمی توان فاصله های جغرافیایی و کهکشانی را معیار فقدان اطلاعات محسوب کرد.

امروز شاهد یکپارچگی فرهنگی و اجتماعی ملت هایی هستیم که تا دیروز حتی نام یکدیگر را نشنیده بودند و در گمان این همزیستی هم نمی زیستند. اما امروز نظام ارتباطات رسانه ای سرنوشت ملت ها را به هم گره زده و فاصله های زمانی آگاهی از هم را به صفر رسانده است و این امر مهم میسر نمی شد مگر به نقش آفرینی ها و خطرپذیری ها و نیز مهارت ورزی های اقشار زحمتکش جامعه خبری که شهید صارمی در خط مقدم آن قرار داشت.

مهم ترین وظیفه خبرنگار در دنیای امروز بیان واقعیت و واقع نگاری است او باید هر آنچه را که می بیند بیان کند و از بیان مطالب حاشیه ای که سبب انحراف می شود جلوگیری کند اما مقدم تر از این وظیفه امانتداری است ما در اسلام شرایط خاصی را برای ناقل اخبار داریم او باید عدالت را در امر خبررسانی رعایت کند و از شرایط و حدود خبرنگاری تخطی نکند.

اخلاق رسانه ای
اخلاق رسانه ای نقطه تلاقی علم اخلاق و عمل رسانه یا ارتباط جمعی است. اخلاق رسانه ای امری درونی و مرتبط با ارزش ها و هنجارهاست. اخلاق رسانه ای با ارزش ها و هنجارها سر وکار دارد, ارزش ها و هنجارهایی که از درون فرهنگ جامعه و در جامعه اسلامی از درون فرهنگ اسلامی سر بر می آورد. لذا اخلاق رسانه ای اگر چه تابع اصول و قواعدی کلی و جهان شمول است اما به سبب ریشه گرفتن آن از مجموعه ارزش های بطن جامعه می تواند از جامعه و فرهنگی به جامعه و فرهنگ دیگر متفاوت و متغیر باشد. از این رو تدوین اصول کلی اخلاق رسانه ای به سادگی تدوین قواعد کلی حقوق رسانه ها نیست و در هر فرهنگ و جامعه ای تعاریف و محدوده های خاص خود را دارد.

دیدگاه اسلام به اخلاق رسانه ای که در اصول، ارزش ها، فلسفه و ماهیت این دین الهی ریشه دارد دیدگاهی عام و فراگیر و جهان شمول شمرده می شود که اگر چه منتسب به فرهنگی خاص به نام فرهنگ اسلامی است اما به دلیل فطری بودن این دین در برگیرنده تمامی اصول و فروع اخلاقی است که در زمینه رسانه ها مطرح شده است.

اخلاق رسانه ای در اسلام
اسلام به عنوان دین خاتم و منطبق با فطرت همه آدمیان همه اصول اخلاقی یاد شده را مورد تاکید و تصریح قرار داده و آیات قرآن و احادیث و سیره رسول اکرم (ص) و ائمه اطهار(ع)همگی مالامال از رهنمودهایی است که می تواند اصول حرفه ای رسانه ای اسلامی شمرده شود. در تبییین اخلاق حرفه ای رسانه ای از دیدگاه اسلام بایستی به تفاوت ماهوی تعاریف، کارکردها و اصول پذیرفته شده در علم رسانه ها با مضامین و اصول اسلامی توجه کرد.

رسانه های اسلامی از انتشار اخبار بی فایده و باطل باید بپرهیزند. این امر حائز اهمیت بسیار است که ارزش خبر بدین مساله وابسته است که تا چه حد و اندازه مفید واقع می شود و نفعی را برای مردم به همراه دارد. همانگونه که در قرآن نیز تصریح شده است:”...کذلک یضرب الله الحق و الباطل فاما الزبد فیذهب جفاء و اما ما ینفع الناس فیمکث فی الارض...“. (سوره رعد, آیه 17) خدا برای حق و باطل چنین مثال زند. اما کف به کناری افتد و نابود شود و آنچه برای مردم سودمند است در زمین پایدار بماند.

یکی دیگر از مسؤولیت های رسانه در برابر جامعه اسلامی حفظ یکپارچگی و تالیف قلوب مخاطبان است. روش های تفرقه افکنانه که موجب بد بین شدن دسته ای از مردم به دسته دیگر می شود و انتشار اخبار این چنینی از نظر اسلام روشی غیر مسئولانه و خلاف اخلاق اسلامی است.

قرآن به مؤمنین فرمان می دهد اگر دو دسته از شما با یکدیگر کارزار کردند بین آنان را اصلاح کنید. ”و ان ائفتان من المؤمنین اقتتلوا فاصلحوا بینهما فان بغت احد اهما علی الاخری فقاتلوا التی تبغی حتی تفی الی امرالله فان فاءت فاصلحوا بینهما بالعدل و اقسطوا ان الله یحب المقسطین“.(حجرات, آیه 10)در کنار این رهنمود همچنین قرآن فرمان برخورد با مشرکان و دشمنان اسلام را در هر جا که یافت شوند صادر می کند.

بنابراین وظیفه ارتباط گر مسلمان در حوزه خبر اولاً تحکیم وحد صفوف خودی و برخورد بی امان با غیر خودی است. قرآن می فرماید: ”فاقتلوا المشرکین حیث وجد تموهم...“. (توبه, آیه 6) هر جا که مشرکین را یافتند با آنان کارزار کنید. از جمله عرصه های کارزار با مشرکان عرصه اطلاع رسانی و تبلیغات است.

از دیگر کارکردهای خبررسانی و اطلاع رسانی در جامعه که در راستای مسؤولیت اجتماعی رسانه است پند آموزی و عبرت گیری مردم است که قرآن نیز بر آن تاکید می ورزد.

در قرآن کریم داستان و خبر بسیاری از اقوام و ملل ذکر شده که به تعبیر قرآن هدف از بیان آنها عبرت و پند آموزی است : ”لقد کان فی قصصهم عبره لاولی الاباب ...“.(یوسف, 111)”ان فی ذلک لعبره لاولی الابصار“.(آل عمران, 13) همچنین قرآن کریم پس از بیان اخبار اقوام گذشته در مواضع متعدد از عبارت فاعتبروا یا اولی الابصار استفاده می کند و از مردم می خواهد با توجه به آنچه گفته شده پند آموزی نموده آثار آن را در زندگی خود دخالت دهند.

منابع :

اخلاق حرفه ای خبر در اسلام

فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق علیه السلام / شماره 21 / بهار 13832-