به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از طلیعه، برای بررسی مبانی کرامت انسانی از دیدگاه اسلامی و تفاوت این دیدگاه با سایر باورها در سطح جامعه بین الملل و چالش های پیش روی این مفهوم چه در داخل جامعه ایران اسلامی و چه خارج از مرزهای ایران اسلامی و همچنین بایدها و راهکارها در راه رسیدن به تعالی در باب مفهوم کرامت انسانی با حجت الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی، استاد حوزه و دانشگاه و مدیر مرکز تخصصی مهدویت حوزه های علمیه، گفتگویی انجام داده ایم که ماحصل آن تقدیم حضورتان می گردد.
چه تفاوت هایی بین دیدگاه های اسلامی و دیدگاه های غیر اسلامی و بعضاً غربی در مقوله «بحث کرامت انسانی» وجود دارد؟
دیدگاه های اسلامی در مورد کرامت انسانی در برابر دیدگاه های غربی که بر مبنای اومانیستی بنا نهاده شده دارای تفاوت بسیار است. در نگاه غربی انسان موجودی است در کنار موجودات دیگر که خواستار بهره مندی از طبیعت است و می خواهد با دانش و سایر وسائل مورد اختیارش از طبیعت استفاده هر چه بیشتر نماید و نگاهش به خلقت در همین حد و اندازه، ثبت و بسط دارد، ولی در دیدگاه اسلامی انسان از شریف ترین موجودات هستی است. در این دیدگاه انسان برای هدفی بسیار والا و گرامی تر از زندگی مادی این جهان خلق شده است و تمام موجودات و البته تمام خلقت برای او خلق شده است . خداوند در قرآن کریم می فرماید:« ولَقَد کَرَّمنا بَنی آدَمَ وَحَملناهُم فِی البَّرِ و البَحرِ و رَزَقناهُم من الطّیِّباتِ وفَضَّلناهُم عَلی کَثیرٍ مِمَّن خَلقنا تَفصیلاً» خداوند دراین آیه شریفه می فرماید: ما انسان را ازنظر امکاناتی که از جهات مختلف به او داده ایم، گرامی داشته ایم. لذا در دیدگاه اسلام و قرآن کریم انسان یک موجود متعالی است که مسیر بسیار متعالی تری در پیش روی دارد و می تواند به کمالات معرفتی و «قرب الی الله» نائل شود.
در نگاه اومانیستی غربی انسان با ابزارهایی که در اختیارش است مانند «عقل و هوش» می خواهد تا سرحد امکان از طبیعت موجود بهره مند گردد و همه امور او در این محدوده خلاصه می شود، اما این نکته که انسان یک موجود بسیار شریف و ارزشمند است لحاظ نمی شود. پایه این باورها نسبت به انسان بیشتر تجربه گرایانه و ابزارگرایانه می باشد و این نکته که انسان دارای یک اصالت بسیار بنیادی و جایگاه عظیمی در این آفرینش است واین که همه چیز برای رسیدن او به کمالات خلق شده مغفول مانده است. کمالاتی که در نهایت به معرفت و قرب الهی منتهی خواهد شد. باید توجه نمود این تفاوت دیدگاه ها در شاخه های مختلف به بروز و ظهور می انجامد، به طور مثال در امور مرتبط به جایگاه زنان، دیدگاه غربی به چشم ابزارهای تجملی و لذت جویی، کام جویی و خودنمایی و مسائلی از این دست به بانوان نگاه می کند، ولی در باورهای اسلامی و الهی بانوان وظایف و برنامه هایی دارند، شرافت و کرامتی دارند که هرگز نباید خودشان را به عنوان یک ابزار مطرح کنند و باید جایگاه شریف خود را در جامعه بدست آورند.
به نظر شما راهکارهای نشر و تبین باورهای اسلامی در باب کرامت انسانی در سطوح بین المللی چگونه می تواند باشد؟
باید توجه نمود، این موضوع یک موضوع پیچیده و خاصی نیست، غربی ها، از طریق ایجاد فیلم، کتاب،اعم از رمان یا داستان و تولید محصولات فرهنگی هنری مواضع و دیدگاه های خود را به صورت گسترده نشر و گسترش می دهند، ولی متاسفانه در جامعه ما فقط به نقل قول و آن هم بین یکدیگر بسنده می شود و کمتر از توانایی های موجود در جهت تبین باورهای اسلامی و با شکل و قالب مناسب در سطح بین المللی استفاده می نماییم. امروزه متاسفانه به جز مشکلات موجود یک تصویر غیرواقعی و نادرست از اسلام و مبانی والای آن در سطح بین الملل به تصویر کشیده می شود. به طور نمونه می توان به افعال و رفتارهای غیرانسانی و متحجری که از سوی تکفیری ها اعمال می شود اشاره کرد. این افعال در سطح باورهای بین الملل این طور القا می نماید، که اسلام یعنی، سر بریدن یعنی آتش زدن، یعنی انفجار، که اگر ما بخواهیم این باور های نادرست را که به اسلام منتسب می نمایندتصحیح نماییم، به کار و سرمایه گذاری زیاد و تلاش وافر در بخش های مختلف نیازمند هستیم.
این رویکردها و الزامات در مراکز آموزشی و پژوهشی ما قابلیت بارور نمودن و پیاده سازی، جهت نشر و تبیین و انتفال به جوامع دیگر را دارد؟
فرض ما بر این است که دیدگاه های موثری در این باب وجود دارد و ما باید برای عرضه آن ورود نماییم. در سطح جهان ابزارهای انتقال مفاهیم، ابزارهای تبلیغاتی و رسانه ای با شگردهای هنری مثل فیلم سازی، سریال سازی،تئاتر، رمان، کتاب و مجله می باشد و ما نیز باید با فراخور این رویکرد ها در عرصه بین المللی وارد شویم.
آیا بحث اسلامی سازی علوم انسانی که در حال حاضر مطرح است می تواند به تبین مواضع اصولی اسلام و و قرآن در فراگیری بحث کرامت و اصالت انسانی در دنیا کمک نماید؟
باید توجه داشت که در این زمینه باید یک سری کارهای پایه ای و ضروری انجام گیرد. این قالبهای علوم موجود به این دلیل مقبول و مورد توجه است که در چارچوب های علمی و آکادمیک عرضه می شوند و اگر ما می خواهیم مسائل الهی و انسانی خود را در موارد گوناگون اعم از انسان شناسی، مدیریت، محیط زیست و تاریخ و در دیگر علوم به جوامع دیگر ارائه نماییم باید در قالبهای شناخته شده و متعارف آن جوامع، ارائه نماییم. قالب متعارف جهان امروز زبان علوم انسانی است. ما باید دیدگاه های اسلام و قرآن کریم را که در شاخه های فراوان علوم و دانش های مختلف است، را به جهان عرضه نماییم. در این مسیر باید به این نکته توجه نمود، ارائه این علوم در وحله اول ارائه نظری است و کار مهم در پیاده سازی این مبانی در سطوح مختلف جامعه است. ما به هر اندازه که صحبت از کرامت انسانی بنماییم، باید توجه بنماییم که این مسائل را چگونه می توان در سطوح مختلف جامعه پیاده سازی کرد.
غربی ها با وجود تمامی نقایصی که در جامعه خود دارند سیستم های خود را در سطح جامعه پیاده سازی کرده اند. کار بزرگ، مهم واساسی در نشر این ارزش ها هم در همین نکته وجود دارد، که اهتمام جدی و وافری را می طلبد. باید این پیاده سازی در نظام آموزشی،تربیتی و قوانین ما به واقعیت تبدیل گردد. باید به این نکته هم توجه نمود تا این نظام ها و ارزش ها را تنظیم و سپس پیاده سازی ننماییم، نمی توانیم به موفقیت مورد نظر دست پیدا کنیم، اگر بتوانیم آن نمونه و الگوی جامعه که مورد قبول قرآن کریم است را ولو به هر مقدار، میزان و ابعاد و هر چند به صورت نیمه کامل هم پیاده سازی نماییم، آن وقت هست که جوامع بین المللی آماده دریافت باورها و دستاوردهای مفید ما در زمینه های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و خانوادگی می باشند. البته باید این نکته را خاطر نشان کرد که جامعه اسلامی ما بحمدالله در زمینه های گوناگونی به پیشرفت هایی دست یافته است، ولی در مواردی بعضاً مهم شاید به مبانی مورد نظر دست پیدا نکرده ایم که باید سعی و تلاش بیشتری در این زمینه بکارگیری شود.
وضعیت موجود در باب کرامت انسانی و همچنین راهکارها برای عملی و تبین کردن مواضع و چارچوب هایی اصولی مورد نظر را چگونه ارزیابی می کنید؟
در این باره یعنی موضوع کرامت انسانی متاسفانه آنچه در سطح بین الملل دیده می شود، این نکته است که این مفهوم عملی و اجرایی نشده است. قدرت ها و دولت های قدرتمند متاسفانه در هر نقطه و موقعیتی منافع و اهداف خود را در خطر و موقعیت حساس احساس کنند، کرامت انسانی و ارزشهای انسانی را پایمال می نمایند. در بُعد کرامت انسانی در سطح جامعه ایران اسلامی اگر بخواهیم موضوع را بررسی و ارزشیابی نماییم، با توجه به این نکته که خوشبختانه در طی این سال های اخیر، ارزش های بسیار متعالی و باورهای الهی مانند، گذشت ها، ایثارها و مواردی از این دست، بحمد الله در سطح جامعه نشر و تعریف داده شده است، ولی در بحث کرامت انسانی و تکریم به مقام شاخص انسانی به آن سطح و جایگاه قابل قبولی که باید دست می یافتیم، دسترسی پیدا نکرده ایم.
به طور نمونه، مباحثی مانند احترام به کرامت انسان و حقوق انسانی در رانندگی، مثلاً عبور از عرض خیابان با توجه به خطوط خط کشی عابر پیاده، یا در معاملات، اقتصاد و یا توزیع عادلانه ثروت در سطح جامعه و یا تکریم به ارباب رجوع در سیستم اداری و موسسات عمومی به آن جایگاه مورد نظر دست نیافته ایم. یا وقتی در جایگاه های توزیع سوخت، با توجه به امکان سوخت گیری برای تمامی خودروها در کمترین مدت و زمان، ولی به علت نبود مدیریت صحیح و اصولی، مردم باید ساعت ها از وقت و انرژی خود را صرف این کار کنند، که اگر با درایت و مدیریت صحیح این جایگاه ها اداره شوند، قطعاً این همه وقت و انرژی از مردم بیهوده تلف نخواهد شد. این موارد متاسفانه به طور انبوهی در سطح جامعه ما دیده می شود که برای دسترسی و پیاده سازی معنی و مفهوم کرامت انسانی حتماً و به طور جِد باید هم در سطح آموزشی و هم در سطح نهادهای تربیتی و عمومی جامعه تصحیح، تبین و اصلاح شود تا ان شاالله به موازین متعالی انسانی در دیدگاه اسلامی دست یابیم.
نظر شما