هسته خلاق سینمای فلسطین را مقاومت در مقابل کلیشه سازی و محو شدن شکل می دهد

به گزارش خبرنگار سینمایی شبستان، در سومین جلسه از سلسله نشست‌های پژوهشی مدرسه ملی سینمای ایران که در آستانه روز جهانی قدس برگزار شد،  کتاب «سینمای فلسطین: رویاهای یک ملت»  نوشته حمید دباشی نقد و بررسی شد.  در این نشست که با مجری‌گری رامتین شهبازی برگزار می‌شد، دکتر علی روحانی، دکتر وحیداله موسوی و دکتر عبدالله کریم زاده (مترجم کتاب) به بیان نظرات خود درباره‌ سینمای فلسطین پرداختند.

هسته خلاق سینمای فلسطین مقاومت در دو جبهه است

عبدالله کریم زاده مترجم کتاب در ابتدای این نشست طی سخنانی گفت: آقای "حمید دباشی" کتاب بسیار خوب و مفیدی در حوزه سینما با عنوان «سینمای فلسطین: رویاهای یک ملت» وبا مقدمه ای از "ادوارد سعید" گردآوری و تدوین کرده است.

وی افزود: این کتاب دارای 8 فصل با موضوع سینمای فلسطین است. در حقیقت این کتاب سعی کرده از منظر گفتمان‌های متعدد موضوع سینمای فلسطین را واکاوی کرده و بیشتر به نظر می‌رسد از منظر مطالعات فرهنگی، استعماری و نقد ادبی این موضوع را مورد کنکاش قرار داده است. در مقدمه و ابتدای کتاب «سینمای فلسطین: رویاهای یک ملت» متن و نوشته ای از ادوارد سعید، مطرح می‌شود که سینمای فلسطین را باید در بستر تاریخی و اجتماعی آن مورد بررسی قرار داد وگرنه هر پژوهشی در مورد آن ناقص خواهد بود. البته می توانم بگویم که تا حد زیادی هم در این راه موفق بوده است.

کریم زاده خاطرنشان کرد: در این مقدمه آمده است که هسته خلاق سینمای فلسطین را مقاومت در دو جبهه تشکیل می دهد که جبهه اول مقاومت در برابر کلیشه سازی و جبهه دوم مقاومت در برابر محو شدن و پاک شدن است.

این مترجم افزود: در حقیقت این سینما قصد دارد تا تصویر واقعی از مردم فلسطین نشان دهد و بیان کند ملت فلسطین بر خلاف کلیشه سازی هایی که توسط دیگران و کشورهای غربی انجام می شود مردمی صلح جو هستند.

وی تصریح کرد: اما جبهه دوم، مقاومت در برابر محو شدن یا جبهه دیالکتیک پیدایی در برابر ناپیدایی است. مولف معتقد است که ملت فلسطین  از همان آغاز مبارزات، با این دیالکتیک مواجه بوده است. رسانه‌های صهیونیسم بین‌الملل در تلاش‌اند تا هویت اصیل مردم فلسطین را از حالت پیدایی به ناپیدایی برسانند. اما در این دیالکتیک، سینمای فلسطین تلاش می‌کند تا این ناپیدایی را کنار بزند و هویت اصلی مردم خود را به اثبات برساند.

کریم‌زاده ادامه داد: رسانه‌های غربی همت گماشته‌اند تا همه سمبل‌ها و تصاویری که تداعی‌کننده هویت واقعی مردم فلسطین هستند را حذف کنند. این سینماگران در واقع یک سند بصری برای اثبات هستی و کیان ملت فلسطین ایجاد کرده اند

مترجم این کتاب تاکید کرد: به عبارتی هسته اصلی این سینما را مقاوت تشکیل می‌دهد. سینمای فلسطین می‌خواهد نشان دهد که در خصوصی‌ترین لحظات زندگی فلسطینی‌ها، مقاومت، خودش را نشان می‌دهد و هر چه قدر نیرو برای سرکوب آن‌ها باشد، باز از طریق زبان هنر، پرچم و نمادهای فلسطین بازنمایی خواهد شد.

در ادامه این مراسم و پس از سخنرانی دکتر کریم‌زاده منتخبی 15 دقیقه‌ای از فیلم‌های برتر سینمای فلسطین«درخت لیمو»، «اینک بهشت» و«عمر» برای حضار به نمایش درآمد.

روحانی:‌ انتفاضه ها در روحیه هویت خواه فلسطینیان تاثیر به سزایی داشته اند و دوره چهارم سینمای فلسطین متاثر از آنهاست

سید علی روحانی، عضو هیات علمی دانشگاه هنر سخنران میانی این مراسم  بود. وی در مورد علاقه اش به سینمای فلسطین  گفت: واقعیت این است که سینمای فلسطین علاقخ من به سینمای فلسطین فارغ از نگاه سیاسی و ایدئولوژیک است و گرچه اولویت اصلی من نبوده اما به واسطه فعالیت های پژوهشی، دائرة المعارفی و حضور در چند سمینار مطالعه خود را در این زمینه آغاز کردم و علت اصلی علاقه من به سینمای فلسطین به این دلیل است که واقعا فیلم های بسیار خوبی را می توان در آن مشاهده کرد. در حقیقت در این سینما کارگردانان مطرح آن واقعا دست به فیلم سازی می زنند.

این استاد دانشگاه  تاکید کرد: این سینما مسائل فرهنگی، سیاسی و ایدئولوژکی خاص خود را دارد ولی فارغ از تمامی این مسائل شاهد فیلم های بسیار خوبی هم در این سینما هستیم. به طور مثال می توانم از فیلم "عمر" نام ببرم که یک فیلم عاشفانه بسیار خوبی است که حتما از دیدن آن لذت خواهید برد.

وی افزود: کتابی که آقای "حمید دباشی" تالیف کرده‌اند در کنار کتاب «سینمای فلسطین» (منظره، جراحت روحی و خاطره) نوشته "نوریت گرتز" و "جورج خلیفی" که توسط آقای دکتر "وحیدالله موسوی" ترجمه شده به عنوان منابع بسیار خوبی برای مطالعه سینما دوستان هستند.

عضو هیات علمی دانشگاه هنر یادآور شد: وقتی در مورد سینمای فلسطین صحبت می کنیم به نکته ای بر می خوریم و آن این است که فیلم سازان این سینما یک سری افرادی هستند که در نقاط مختلف دنیا از امریکا گرفته تا اروپا، فیلم‌های مختلفی می سازند که حتی دارای موضوعات خانوادگی هم بوده ولی در عین حال سینمای فلسطین است.

روحانی تصریح کرد: این در تاریخ سینما استثناء است که یک کشوری بی آنکه بر روی صفحه کاغذ دارای یک موقعیت ژئوپولوتیک مشخصی باشند در ذهن مردم به عنوان یک کشور وجود دارد. نکته جالب و عجیب هم اینجاست که فیلم سازان فلسطینی از نهادهای مختلف اروپایی برای ساخت فیلم خود بودجه دریافت می کنند ولی همه آنها فیلم فلسطینی می‌سازند. بر این اساس این موضوع پدیده‌ای عجیب و مورد توجه فلاسفه و علاقمندان سینما است.

عضو هیات علمی دانشگاه هنر افزود: سینمای فلسطین به چهار دوره زمانی تقسیم می شود. دوره اول از سال 1935 تا 1948 است که البته آثاری که در این دوره تولید شده کارهای خیلی ویژه ای نیستند. فردی به نام ابراهیم حسن صرحان، دوربینی می‌خرد و یک فیلم مستند می‌سازد و در سال 1945 شرکت فیلم‌سازی عرب را راه‌اندازی می‌کند. نبود سرمایه، مکان مناسب و چالش مذهبی نسبت به حلال و حرام بودن سینما از معضلاتی بوده که سینمای فلسطین از ابتدا با آن درگیر بوده است.

وی افزود: دوره دوم که سالهای 1948 تا 1967 را دربرمی‌گیرد و اصطلاحا " عصر سکوت" نام گرفته است. در این دوره تولیدات سینمایی وجود ندارد. زیرا جنگ 6 روزه اعراب و اسرائیل درگرفته که به دوران نکبت معروف شده است و در این دوران آنقدر جنگ، بدبختی و درگیری وجود دارد که فرصتی برای بروز و تولید سینما به آنصورت وجود ندارد. در این دوران سینمای برنامه دار اسرائیل سعی کرد تا زمین‌هایی که اشغال کرده را سرزمینی خالی از سکنه و فاقد هویت تاریخی نشان بدهد.

عضو هیات علمی دانشگاه هنر سپس به دوره سوم سینمای فلسطین اشاره کرد و گفت: پس از آن دوره سوم دوره که سینمای انقلابی فلسطین است از سال 1967 تا سال 1982 شکل می گیرد. در این زمان بین نیروهای نظامی فلسطینی این نیاز حس می‌شود که باید شاخه‌ای از سینما داشته باشیم. یک خانم به نام صلافه جدالله که در قاهره عکاسی خوانده بود تصمیم می‌گیرد که در حوزه شهدای جنبش صاف، تصویر بگیرد. بعدها در اردن، تشکیلاتی صورت گرفت تا در مورد عملیات‌ها، ‌شهدا و آوارگان فلسطینی مستند بسازند. در دوره‌ای ژان لوک گدار هم لوازم فیلم‌سازی تهیه کرد و به آن‌ها داد. فیلم مهمی که در این دوره ساخته شده با نام "آنها دیگر وجود ندارند" است. در حقیقت در این دوره فیلم های بسیار جالبی در سینمای فلسطین ساخته شده که بسیاری از فیلم های آن در اینترنت موجود است.

وی ادامه داد: سینمای فلسطین در این دوره توانسته بود که در جشنواره های بلوک شرق و بخشی از جشنواره های کشورهای عربی همانند جشنواره های تونس، بغداد، مسکو و کشورهای عدم تعهد همانند یوگوسلاوی حضور داشته باشد و خود را به یک مرحله ای از مطرح بودن برساند. البته در این دوره یک ضایعه بزرگ فرهنگی برای سینمای فلسطین رخ داد و آن ضایعه این است که در جریان حمله اسرائیل به جنوب لبنان در سال 1982 آرشیو فیلم این دوره که به لحاظ سینمای مستند بسیار ارزشمند بوده مفقود می شود و تا امروز هم از وضعیت و سرنوشت آن خبری در دست نیست.

عضو هیات علمی دانشگاه هنر افزود: دوره چهارم سینمای فلسطین از سال 1982 تا امروز را شامل می شود و  با دو انتفاضه اول و دوم بسیار مرتبط است. زیرا این دو انتفاضه، در تجدید روحیه هویت خواه فلسطینیان تاثیر مثبت به سزا و اهمیت ویژه ای دارد.

روحانی تشریح کرد: در این مقطع است که می بینیم هویت اسلامی جایگزین هویت چپ و هویت پان عربی می شود و بعد از این دوره ما بیشتر با هویت اسلامی مواجه هستیم این در حالی است که شاهد تشکیل دولت خودگردان و تشکیل کشور نصفه نیمه فلسطین را هم شاهد هستیم. در این مقطع افرادی همچون میشل خلیفه و الیا سلیمان در این دوره فیلم‌های شاخصی ساخته‌اند.

وی در پایان گفت: سینمای فلسطین فیلم های ارزشمندی دارد و اینگونه نیست که ما با یک سینمای آماتور روبرو باشیم و اگر آثار تولید شده در این سینما را تعقیب و پیگیری کنیم قطعا با آثار فراوان بسیار خوب و ارزشمندی روبرو می شویم.

موسوی: در دوره سوم سینمای فلسطین انگاره رزمنده جایگزین  انگاره پناهنده می شود

وحیدالله موسوی مترجم و مدرس دانشگاه آخرین سخنران این نشست بود و در خصوص سینمای فلسطین اظهار داشت: در دوره دوم سینمای فلسطین، این ادبیات است که بار سینما را در نبود هیچ فیلم خوب سینمایی بر دوش خود می کشد. در حقیقت در این دوره زمانی ادبیات فلسطین نهایت سعی و تلاش خود را می کند تا خاطره پردیس گونه و بهشت گونه فلسطین قبل از سال 1948 از اذهان پاک نشود. البته هرچند که همین خاطره هم جای بحث دارد چرا که عده ای معتقدند اصولا کشوری که انسجام ارگانیک یک کشور مدرن را ندارد و اصولا متعلق به دوران کشاورزی است نمی توانسته سینمای شاخصی داشته باشد و البته هیچ اثری هم از آن دوران در دست نیست و همه چیز در قالب یک خاطره است.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: در دوره سوم سینمای فلسطین تاسیس سازمان آزادی بخش فلسطین و بقیه سازمان های مقاومتی در لبنان در تولید بیش از 60 فیلم فلسطینی خیلی تاثیرگذار است. البته باید گفت که واحد فیلم فلسطین در ابتدا با عکاسی شروع می شود و به ضبط تظاهرات در کشور اردن و قبل از آن کشتار سپتامبر می پردازد.

مترجم کتاب «سینمای فلسطین» افزود:  دوره چهارم سینمای فلسطین نقطه عطف این سینماست چرا که شاهد ورود گروهی از فیلم سازانی است که دارای تعدادی خصوصیت مشترک با یکدیگر هستند. از جمله این خصوصیات می توان به این موارد اشاره کرد که اکثرا در کشورهای بزرگی چون آمریکا، بلژیک و روسیه تحصیلکرده سینما هستند.

موسوی تصریح کرد: سینماگران فلسطینی با فعالیت و فیلم سازی خود قصد داشتند تا یک انگاره و تصویر دیگری از فلسطین به دنیا نشان بدهند. بر این اساس در دوره سوم سینمای فلسطین انگاره و تصویر رزمنده جایگزین انگاره و تصویر پناهنده می شود که این موضوع بسیار مهمی است. چرا که در نتیجه این تلاش همه فعالیت ها باید در خدمت مبارزه و آزادی فلسطین قرار بگیرد. البته در این دوره تمامی تفاوت های قومی و قبیله ای و نژادی از بین می رود و در پی این یکپارچگی فردیت و ذهنیت هم از بین می رود.

وی افزود: اما در دوره چهارم سعی می کنند آن بافت یکنواخت را از بین ببرند و میشل خلیفی با یک مستند خیلی مهم با عنوان «خاطره های پر بار» نقطه عطف می شود. بر همین اساس "هانی ابوسعید" یک جمله ای دارد که می گوید: سینمای فلسطین یک راه سنگلاخی بود که "میشل خلیفه" آن را به یک کوره راه قابل رفت و آمد تبدیل کرد، سپس "رشید مشهراوی" آن را شن ریزی کرد، "ایلیا سلیمان" آن را صاف کرد و من هم با سرعت 120 کیلومتر در ساعت در آن رانندگی می کنم.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: در دوره چهارم فیلمسازان از زبان بصری که آموخته بودند استفاده خیلی خوبی کردند و دوربین سعی می کند مکان اشغال شده را باز پس بگیرد و در فیلمی همچون «عروسی در جلیله» دوربین به هیچ وجه محدود نیست.

در انتها، این مراسم با پرسش و پاسخ هایی که بین حضار و سخنرانان انجام شد و سپس صرف افطاری به پایان رسید.

شایان ذکر است سلسله نشست‌های پژوهشی مدرسه ملی سینمای ایران که از ابتدای خردادماه آغاز شده است به آثار پژوهشی و ترجمه‌ای می‌پردازد که طی سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ با همکاری دانشگاه تهران و مدرسه ملی سینما و با نظارت دفتر مطالعات و دانش سینمایی به انجام رسیده‌اند.