مسجد مقدس جمکران، رهگذر راهیان بهشت

خبرگزاری شبستان: مهمترین پایگاه شیعیان شیفته و عاشقان دل سوخته حضرت بقیه الله، مسجد مقدس جمکران، در شش کیلومتری شهر مذهبی قم است. مطابق آمار، همه ساله، بیش از دوازده میلیون عاشق دل باخته از سرتاسر میهن اسلامی و جهان، در این پایگاه معنوی، گرد می آیند، نماز تحیت مسجد و نماز حضرت صاحب الزمان، عجل ا... تعالی فرجه الشریف را در این مکان مقدس به جای می آورند با امام غایب از ابصار و حاضر در امصار و ناظر بر کردار، راز دل می گویند، استغاثه می کنند، ندای یابن الحسن! سر می دهند از مشکلات مادی و معنوی خود سخن می گویند با دلی خونبار، از طولانی شدن دوران غیبت، شکوه ها می کنند.
آنان که از شناخت عمیق تری برخوردارند، به هنگام تشرف به این پایگاه ملکوتی، همه حوائج شخصی خود را فراموش می کنندو همه مشکلات دست و پاگیر زندگی را به فراموشی می سپارند و تنها ظهور سراسر سرور منجی بشر، امام ثانی عشر، حضرت ولی عصر روحی و ارواح العالمین فداه را مسالت می کنند؛ زیرا اگر این حاجت برآورده شود، دیگر مشکلی نخواهد ماند، و اگر این حاجت روا نشود، حل دیگر مشکلات، مشکل اساسی را رفع نمی کند. 
مسجد مقدس جمکران، روز هفدهم رمضان 373 هجری به فرمان حضرت بقیه ا...، ارواحنا فداه، در کنار روستای جمکران تاسیس شد تاریخچه آن – به طوری که در این نوشتار به تفصیل آمده – به دست شیخ صدوق (متوفای 381 هجری) در کتاب مونس الحزین بیان گردیده و کیفیت نماز تحیت مسجد و نماز استغاثه به حضرت بقیه ا...، ارواحنا فداه، در ضمن آن آمده است.
آنچه مسلم است، این است که این مسجد بیش از یک هزار سال پیش به فرمان حضرت بقیه ا...، ارواحنا فداه، در بیداری – نه در خواب – تاسیس گردید و در طول قرون و اعصار، پناهگاه شیعیان و پایگاه منتظران و تجلی گاه حضرت صاحب الزمان (عج) بوده است.
علامه بزرگوار میرزا حسین نوری (متوفای 1320 هجری) در کتار ارزشمند نجم الثاقب – که به فرمان میرزای بزرگ، آن را تالیف کرد و میرزای شیرازی، در تقریظ خود، از آن ستایش فراوان کرد و نوشت: برای تصحیح عقیده خود به این کتاب مراجعه کنند تا از لمعان انوار هدایتش، به سرمنزل یقین و ایمان برسند – تاریخچه تاسیس مسجد مقدس جمکران را به شرح زیر آورده است:
شیخ فاضل، حسن بن محمد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق در کتاب تاریخ قم از کتاب مونس الحزین فی معرفه الحق و الیقین – از تالیفات شیخ صدوق – بنای مسجد جمکران را به این عبارت نقل کرده است: شیخ عفیف صالح حسن بن مثله جمکرانی می گوید: شب سه شنبه هفدهم ماه مبارک رمضان 393 هجری، در سرای خود خفته بودم که جماعتی به در سرای من آمدند نصفی از شب گذشته بود مرا بیدار کردند و گفتند: برخیز و امر امام محمد مهدی صاحب الزمان، صلوات الله علیه، را اجابت کن که ترا می خواند.
حسن بن مثله می گوید: من، برخاستم و آماده شدم چون به در سرای رسیدم، جماعتی از بزرگان را دیدم سلام کردم جواب دادند و خوشامد گفتند و مرابه آن جایگاه که اکنون مسجد جمکران است آوردند.
چون نیک نگاه کردم دیدم تختی نهاده و فرشی نیکو بر آن تخت گسترده و بالش های نیکو نهاده و جوانی سی ساله، بر روی تخت بر چهار بالش، تکیه کرده پیرمردی در مقابل او نشسته کتابی در دست گرفته بر آن جوان می خواند.
بیش از شصت مرد که برخی جامه سفید و برخی جامه سبز بر تن داشتند برگرد او روی زمین نماز می خواندند.
آن پیرمرد که حضرت خضر بود، مرا نشاند و حضرت امام (ع) مرا به نام خود خواند و فرمود: برو به حسن بن مسلم بگو: تو چند سال است که این زمین را عمارت می کنی و ما خراب می کنیم پنج سال زراعت کردی و امسال دیگر باره شروع کردی، عمارت می کنی. رخصت نیست که تو دیگر در این زمین زراعت کنی، باید هر چه از این زمین منفعت برده ای، برگردانی تا در این موضع مسجد بنا کنند.
به حسن بن مسلم بگو: این جا، زمین شریفی است و حق تعالی این زمین را از زمین های دیگر برگزیده و شریف کرده است تو آن را گرفته به زمین خود ملحق کرده ای! خداوند، دو پسر جوان از تو گرفت و هنوز هم متنبه نشده ای! اگر از این کار برحذر نشوی، نقمت خداوند از ناحیه ای که گمان نمی بری بر تو فرو می ریزد.
حسن بن مثله عرض کرد: سید و مولای من! مرا در این باره نشانی لازم است؛ زیرا، مردم سخن مرا بدون نشانه و دلیل نمی پذیرند.
امام (ع) فرمود: تو برو رسالت خود را انجام بده ما در این جا علامتی می گذاریم که گواه گفتار تو باشد برو به نزد سیدابوالحسن و بگو تا برخیزد و بیاید و آن مرد را بیاورد و منفعت چند ساله را از او بگیرد و به دیگران دهد تا بنای مسجد بنهند، و باقی وجوه را از رهق به ناحیه اردهال که ملک ماست بیاورد و مسجد را تمام کند و نصف رهق را بر این مسجد وقف کردیم که هر ساله وجوه آن را بیاورند و صرف عمارت مسجد کنند.
مردم را بگو تا به این موضع رغبت کنند و عزیز بدارند و چهار رکعت نماز در این جا بگذارند دو رکعت تحیت مسجد، در هر رکعتی، یک بار سوره حمد و هفت بار سوره قل هو الله احد (بخوانند) و تسبیح رکوع و سجود را هفت بار بگویند.
و دو رکعت نماز صاحب الزمان بگذارند بر این نسق که در هنگام خواندن سوره حمد چون به ایام نعبد و ایاک نستعین برسند آن را صدبار بگویند و بعد از آن فاتحه را تا آخر بخوانند رکعت دوم را نیز به همین طریق انجام دهند تسبیح رکوع و سجود را نیز هفت بار بگویند هنگامی که نماز تمام شد تهلیل (یعنی لااله الا الله) بگویند و تسبیح فاطمه زهرا (س) را بگویند آنگاه سر بر سجده نهاده، صدبار صلوات بر پیغمبر و آلش (ص) بفرستند.
و این نقل از لفظ مبارک امام (ع) است که فرمود: فمن صلاهما، فکانما صلی فی البیت العتیق؛ هر کس، این دو رکعت (یا این دو نماز) را بخواند، گویی در خانه کعبه آن را خوانده است.
حسن بن مثله می گوید: در دل خود گفتم که تو این جا را یک زمین عادی خیال می کنی، این جا مسجد حضرت صاحب الزمان (ع) است.
پس آن حضرت به من اشاره کردند که برو!
چون مقداری راه پیمودم، بار دیگر مرا صدا کردند و فرمودند: ( در گله جعفر کاشانی – چوپان – بزی است، باید آن بز را بخری اگر مردم پولش را دادند با پول آنان خریداری کن وگرنه پولش را خودت پرداخت کن فردا شب آن بزر را بیاور و در این موضع ذبح کن آنگاه روز چهارشنبه هجدهم ماه مبارک رمضان، گوشت آن بز را بر بیماران و کسانی که مرض صعب العلاج دارند انفاق کن که حق تعالی همه را شفا دهد.
آن بز، ابلق است موهای بسیار دارد هفت نشان سفید و سیاه، هر یکی به اندازه یک درهم، در دو طرف آن است که سه نشان در یک طرف و چهار نشان در طرف دیگر آن است.
آنگاه به راه افتادم یک بار دیگر مرا فرا خواند و فرمود: هفت روز با هفتاد روز در این محل اقامت کن.
حسن بن مثله می گوید: من به خانه رفتم و همه شب را در اندیشه بودم تا صبح طلوع کرد نماز صبح خواندم و به نزد علی منذر رفتم و آن داستان را با او در میان نهادم همراه علی منذر به جایگاه دیشب رفتیم.
پس او گفت: به خدا سوگند که نشان و علامتی که امام (ع) فرموده بود این جا نهاده است و آن این که حدود مسجد، با میخ ها و زنجیرها مشخص شده است.
آنگاه به نزد سیدابوالحسن الرضا رفتیم چون به سرای وی رسیدیم غلامان و خادمان ایشان گفتند: شما از جمکران هستید؟ آری پس گفتند از اول بامداد، سیدابوالحسن در انتظار شما است.
پس وارد شدم و سلام گفتم. جواب نیکو دئاد و بسیار احترام کرد و مرا در جای نکو نشانید پیش از آنکه من سخن بگویم او سخن آغاز کرد و گفت: ای حسن بن مثله! من خوابیده بودم شخصی در عالم رویا به من گفت: شخصی به نام حسن بن مثله، بامدادان از جمکران پیش تو خواهد آمد آنچه بگوید، اعتماد کن و گفتارش را تصدیق کن که سخن او، سخن ما است هرگز، سخن او را رد نکن از خواب بیدار شدم و تا این ساعت در انتظار تو بودم.
حسن بن مثاله داستان رامشروحاً برای او نقل کرد سیدابوالحسن، دستور داد بر اسب ها زین نهادند سوار شدند به سوی ده جمکران رهسپار گردیدند.
چون به نزدیک ده رسیدند جعفر شبان را دیدند که گله اش را در کنار راه به چرا آورده بود حسن به مثله به میان گله رفت آن بز که از پشت سر گله می آمد، به سویش دوید حسن بن مثله آن بز را گرفت و خواست پولش را پرداخت کند که جعفر گفت: به خدا سوگند! تا به امروز، من این بز را ندیده بودم و هرگز در گله من نبود جز امروز که در میان گله آن را دیدم و هر چند خواستم که آن را بگیرم میسر نشد.
پس آن بز را به جایگاه آوردند و در آن جا سربریدند.
سیدابوالحسن الرضا به آن محل معهود آمد و حسن بن مسلم را احضار کرد و منافع زمین را از او گرفت آنگاه وجوه رهق را نیز از اهالی آن جا گرفتند و به ساختمان مسجد پرداختند و سقف مسجد را با چوب پوشانیدند.
سیدابوالحسن الرضا، زنجیرها و میخ ها را قم آورد و در خانه خود نگهداری کرد هر بیمار صعب العلاجی که خود را به این زنجیرها می مالید در حال شفا می یافت.
ابوالحسن محمد بن حیدر گفت: به طور مستفیض شنیدم پس از آن که سیدابوالحسن الرضا وفات کرد و در محله موسویان خیابان آذر فعلی مدفون شد یکی از فرزندانش بیمار گردید داخل اطاق شده سر صندوق را برداشت زنجیرها و میخ ها را نیافت.

مسجد مقدس جمکران از دیدگاه مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری همواره عنایت ویژه ای به مسجد مقدس جمکران داشته اند. به طوری که بارها به صورت پنهانی و علنی به این مکان مقدس سفر کرده اند. آخرین سفر علنی مقام معظم رهبری به جمکران در تاریخ اول آبان 1389 بوده است.
ایشان همواره به تقدس این مکان اشاره کرده و همگان را به بهره گیری معنوی از این مکان مقدس سفرش کرده اند. مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود با مردم شهر قم در 27 مهر 1389 با اشاره به ظرفیت های معنوی شهر قم یکی از برکات این شهر را علاوه بر بارگاه مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها، قرار داشتن در نزدیکی مسجد مقدس جمکران دانسته اند. ایشان فرمودند:

" چند جمله راجع به شهر قم عرض بکنم. قم خاستگاه انقلاب است؛ محل ولادت این حادثه‌ى عظیم و پدیده‌ى بزرگ تاریخى کشور ما و همه‌ى جهان است. نگاه بین‌المللى به قم، یک نگاه ویژه است؛ علاوه بر اینکه رفت و آمد به اینجا از کشورهاى گوناگون وجود دارد. آن کسانى هم که به دلائلى، به ملاحظاتى رفت و آمد نمیکنند، نسبت به این شهر حساسیت دارند، یک نگاه ویژه‌اى دارند، حوادث این شهر را دنبال میکنند. همین اجتماع عظیم امروز شما مورد توجه قرار میگیرد. ممکن است در تبلیغات هم نیاورند، نگویند؛ اما آن کسانى که سیاست‌ساز هستند و سیاست را آنها در واقع تولید میکند، آنها مى‌بینند، محاسبه میکنند و نگاه بین‌المللى دارند. بزرگترین حوزه‌ى علمیه‌ى علوم اسلامى در دنیاى اسلام، در این شهر است. هیچ حوزه‌اى از حوزه‌هاى علمیه به عظمت حوزه‌ى علمیه‌ى قم نیست. اینجا قطب زیارتى و معنوى است؛ اینجا حرم حضرت معصومه، این بارگاه باشکوه قرار دارد؛ مسجد جمکران در اینجا بنا شده است؛ حرم امامزاده‌هاى گوناگون در این شهر واقع شده است؛ که هر یک از این امامزاده‌هائى که در خیابانهاى قم مدفون هستند، اگر در هر شهرى بودند، مرکز و محور آن شهر قرار میگرفتند. اینها همه ظرفیتهاى ملى و بین‌المللى و کارکردهاى این شهر مقدس است."

علاوه بر این، مقام معظم رهبری در دیدار با طلاب و فضلای حوزه علمیه قم در سال 1370، طلاب حوزه علمیه قم را به بهره گیری هر چه بیشتر از این مکان مقدس سفارش نمودند. ایشان فرمودند: "از لحاظ معنوى خودتان را بسازید. برادران عزیز! طلاب و فضلاى جوان! این بنیه در جوانى شکل مى‏گیرد. در جوانى خودتان را بسازید؛ شما روزگارهاى مهم و حساسى را در پیش خواهید داشت. این کشور و این نظام و این نهضت عظیم اسلامى در سطح عالم، به شماها احتیاج خواهد داشت؛ از لحاظ معنوى باید خودتان را بسازید. البته نقشه، نقشه‏ى آسانى است؛ اما پیمودنش اراده مى‏خواهد. نقشه، یعنى تقوا؛ تقوا، یعنى پرهیز از گناه؛ یعنى اتیان واجبات و ترک محرمات؛ کار را با اخلاص انجام دادن و از ریا و فریب دور بودن. برخلاف آنچه که تصور مى‏شود، این کارها در دوران جوانى بسیار آسانتر است؛ به سن ماها که برسید، کار مشکلتر خواهد شد. بنابراین، ارزش تدین، یکى از آن ارزشهاست؛ این ارزش بایستى رعایت شود. نماز شب خواندن، نافله خواندن، دعا خواندن، ذکر گفتن، متوجه خدا بودن، زیارت رفتن، توسل کردن و به مسجد جمکران رفتن، سازنده است؛ اینها شما را پولادین خواهد کرد. نمى‏شود یک حوزه‏ى ایده‏آل داشته باشیم؛ در حالى که این چیزها در طلابش نباشد."

عشق و ارادت رهبر معظم انقلاب به مسجد مقدس جمکران تا بدانجاست که حتی در اشعار ایشان نیز به مناجات های شبانه در این مکان مقدس اشاره شده است:

"دلم قرار نمی گیرد از فغان ، بی تو / سپند وار زکف عنان داده ام ، بی تو
زتلخکامی دوران دلم نشد فارغ / زجام عیش لبی تر نکرد جان ، بی تو
چون آسمان مه آلوده ام ز تنگدلی / پر است سینه ام از انده گران ، بی تو
نسیم صبح نمی آورد ترانه شوق / سربهار ندارند بلبلان ، بی تو
لب از حکایت شب های تار می بندم / اگر امان دهد چشم خونفشان ، بی تو
چو شمع کشته ندارم شراره ای به زبان / نمی زند سخنم آتشی به جان ، بی تو
زبیدلی و خموشی چو نقش تصویرم / نمی گشایدم از بی خودی زبان ، بی تو
از آن زمان که فروزان شدم ز پرتو عشق / چو ذره ام به تکاپوی جاودان ، بی تو
عقیق صبر به زیر زبان تشنه نهم / چو یادم آید از آن شکرین دهان ، بی تو
گزاره غم دل را مگر کنم چو امین / جدا ز خلق به محراب جمکران ، بی تو "

منبع شناسی مسجد جمکران
منابع تاسیس مسجد مقدس جمکران به فرمان حضرت صاحب الزمان، ارواحنا فداه، براساس تسلسل زمانی، به شرح زیر است:
1- نخستین کسی که این داستان را در کتاب خود آورده، ابوجعفر محمد بن علی بن بابوبه، مشهور به شیخ صدوق (متوفای 381 هجری) است ایشان، مشروح آن را در کتاب مونس الحزین فی معرفه الحق و الیقین درج کرده است.
با توجه به این که تاسیس این مسجد در عصر شیخ صدوق واقع شده و ایشان در قم زندگی می کرد طبعاً همه جزئیات آن را بدون واسطه از حسن بن مثله، و سیدابوالحسن الرضا و دیگر شاهدان عینی شنیده و نقل کرده است.
کتاب مونس الحزین، همانند ده ها اثر گرانبهای دیگر شیخ صدوق در طول زمان از بین رفته و به دست ما نرسیده است.
2- حسن بن محمد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق صاحب کتاب گران سنگ تاریخ قم، شرح آن واقعه را از کتاب شیخ صدوق نقل کرده است.
کتاب تاریخ قم در عصر شیخ صدوق، به سال 378 هجری، در بیست باب به رشته تحریر درآمده است.
3- حسن بن علی حسن بن عبدالملک قمی، به سال 865 هجری آن را به فارسی ترجمه کرده است (الذریعه، ج 3، ص276)
4- متن عربی کتاب، به دست مولی محمدباقر مجلسی، (متوفای 1110 هجری) نرسیده، ولی ترجمه فارسی آن به دست ایشان رسیده (بحار، ج1، ص42) و احادیثه مربوط به قم را در جلد السما و العالم از آن روایت کرده است (بحار، ج 60، ص 208 -221).
5- سید نعمت الله جزائری، صاحب انوار نعمانیه (متوفای 1112 هجری) ترجمه فارسی آن را ددیه و داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را با خط خود، ازآن استنساخ کرده است (بحار، 53، ص 2254).
6- شاگرد فرزانه علامه مجلسی، میرزا عبدالله افندی، (متوفای 1130 هجری) نسخه ای از ترجمه فارسی آن را در بیست باب، در قم مشاهده کرده و گزارش آن را در تالیف گرانبهای خود آورده و تصریح کرده که این ترجمه، به سال 865 هجری، به دستور خواجه فخرالدین ابراهیم، انجام یافته است. (ریاض العلماء ج1، ص319).
7- سیدامیرمحمد اشرف، معاصر و شاگرد علامه مجلسی، صاحب کتاب فضائل السادات (متوفای 1145 هجری) متن عربی آن را دیده و از آن نقل کرده است. (جنه الماوی، ص 47).
8- سیدمحمدبن محمدبن هاشم رضوی قمی، به سال 1179 هجری، بنا به خواهش محمد صالح معلم قمی، کتابی در این رابطه تالیف کرده و آن را خلاصه البلدان نام نهاده است این کتاب، احادیث مربوط به شرافت قم و تاریخچه تاسیس مسجد مقدس جمکران را دربردارد. (الذیعه، ج 7، ص 216).
9- شایسته تامل است که آقامحمد علی کرمانشاهی، فرزند وحید بهبهانی، متوفای 1216 هجری به متن عربی تاریخ قم دسترسی داشته و در حاشیه خود بر کتاب نقد الرجال تفرشی، شرح حال حسن بن مثله و خلاصه داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را به نقل از متن عربی آن آورده است. (بحار، ج53، ص234).
10- محقق و متتبع بی نظیر، میرزا حسین نوری، متوفای 1320 هجری، پس از جستجوی فراوان، به هشت باب از ترجمه تاریخ قم دست یافته (جنه الماوی، ص 47 و بحار، ج 53، ص 234) و مشروح داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را از ترجمه تاریخ قم، از روی دست خط سیدنعمت الله جزائری، در آثار ارزشمند خود آورده است:
1- جنه الماوی، چاپ بیروت، دارالمحجه البیضاء، 1412 هجری، ص 42-46.
2- همان، به پیوست بحارالانوار، چاپ بیروت، موسسه الوفاء، 1403 هجری، ج53، ص 230-234.
3- نجم الثاقب، چاپ تهران، علمیه اسلامیه، بی تا، ص 212-215.
4- کلمه طیبه، چاپ سنگی، بمبئی، 1303 هجری، ص 337.
5- مستدرک الوسائل، چاپ قم، موسسه آل البیت، 1407 هجری، ج3، ص 432 و 447.
11- شیخمحمدعلی کچویی قمی (متوفای 1335 هجری) مشروح آن را از کتاب های خلاصه البلدان، نجم الثاقب،، کلمه طیبه، در کتاب ارزشمند انوار المشعشعین، چاپ قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1423 هجری، ج اول، ص 441-449 (چاپ سنگی 1327 هجری، جلد اول، ص 184 – 189)، نقل کرده است.
12- حاج شیخ علی یزدی حائری (متوفای 1333 هجری) مشروح آن را در کتاب الزام الناصب، چاپ بیروت، موسسه اعلمی، 1397 هجری، جلد دوم، ص 58-62، به نقل از محدث نوری، از ترجمه تاریخ قم آورده است.
13- همه کسانی که بعد از محدث نوری درباره تاریخ قم کتاب نوشته اند مشروح داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را از ایشان نقل کرده اند شیخ محمدحسن ناصرالشریعه، متوفای 1380 هجری، در تاریخ قم، چاپ قم، موسسه مطبوعاتی دارالعلم، 1342 شمسی، ص 147 -156 یکی از آن افراد است.
14- همه علمای معاصر که در این رابطه کتاب نوشته اند، همانند علامه معاصر آیت الله حاج شیخ محمد غروی، در کتاب گرانسنگ المختار من کلمات الامام المهدی (عج) چاپ قم، 1414 هجری، جلد یکم ص 440 -448 نیز به این واقعه اشاره کرده است.

نظر مرحوم آیت الله حائری درباره مسجد جمکران
در آخرین فراز از بخش مسجد مقدس جمکران، متذکر می شویم که اگر بخواهیم نظر مراجع گذشته و معاصر را در مورد مسجد مقدس جمکران یادآور شویم، به تالیف کتاب مستقلی در این رابطه ناگزیر خواهیم بود لذا این موضوع را به فرصت دیگری موکول می کنیم این بخش را با بیان نظر مرحوم آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری (متوفای 24 جمادی الثانیه 1406 هجری) که همگان با مقام رفیع علمی و تقوایی ایشان، آشنا هستند حسن ختام می بخشیم.
مرحوم آِت الله حائری، کتاب ارزشمندی دارند که این نویسنده، آن کتاب را از محضر معظم له امانت گرفتم و با اجازه ایشان زیراکس کردم.
هنگامی که دست نویس های ایشان را به محضر مقدس ایشان بردم از خدمتشان پرسیدم: آیا برای نقل مطالب این کتاب، مجاز هستم؟ ایشان ضمن این که اجازه دادند، فرمودند: من در این کتاب فقط مطالبی را آوردم که بر صحت آنها اعتقاد دارم و می توانم بر صحت آنها قسم حضرت عباس بخورم.
مرحوم آیت الله حائری، در این کتاب می فرمایند: مسجد جمکران یکی از آیات باهرات آن حضرت است توضیح این مطلب در ضمن چند جهت – که شاید خیلی ها از آن غافل باشند – مذکور می شود:
1- داستان مسجد جمکران که در بیداری واقع شده، در کتاب تاریخ قم که کتاب معتبری است، از صدوق علیه الرحمه نقل شده است.
مرحوم آقای بروجردی که مرد دقیق و ملایی بود می فرمود: این داستان، در زمان صدوق علیه الرحمه واقع شده و این که او نقل کرده است دلالت بر کمال صحت آن دارد.
2- داستان، مشتمل بر جریانی است که مربوط به یکنفر نیست، برای اینکه صبح که مردم بیدار می شوند، می بینند با زنجیر، علامت گذاشته شده است که مردم باور کنند و این زنجیر، مدتی درمنزل سیدمحترمی، ظاهراً به نام سیدابوالحسن الرضا، بوده است و مردم به آن استشفاء می کرده اند و بعداً بدون هیچ جهت طبیعی، مفقود می شود.
3- جای دور از شهر و در وسط بیابان، جایی نیست که مورد جعل یک فرد جمکرانی بشود، آن هم دست تنها، در یک شب ماه رمضان.
4- نوعاً مردم عادی، به واسطه خواب، یک امامزاده را معین می کنند و مسجد، از تصور مردم عادی دور است.
5- اگر پیدایش این مسجد روی احساسات مذهبی و علاقه مفرط به حضرت صاحب الامر (ع) بود می بایست سراسر، توسل به آن بزرگوار باشد، چنان که در این عصر مردم بیشتر زیارت حضرتش را در آن مسجد می خوانند و متوسل به آن حضرت می شوند، در صورتی که در این دستور معنوی، اصلاً اسمی از آن حضرت نیست حتی تا به حال هم بیشتر معروف به مسجد جمکران است، نه مسجد صاحب الزمان.
6- متن دستور، موافق با ادله دیگر است، برای اینکه هم نماز تحیت مسجد وارد شده است و هم نماز امام زمان (ع) با صدبار ایاک نعبد و ایاک نستعین و هم تهلیل و تسبیح فاطمه زهرا (س)
7- این دو داستان که نقل شد، مشهود و یا مثل مشهود خودم بود و داستان های دیگری هست که فعلاً تمام خصوصیات آن را در نظر ندارم بعداً ان شاءالله تحقیق کرده در این دفتر باذنه تعالی، ذکر می کنم.
8- در آن موقع که زمین، این قدر بی ارزش بوده است فقط یک مساحت کوچکی را مورد این دستور قرار داده اند، که ظاهراً حدود سه چشمه از مسجد فعلی است که در زمان ما خیلی بزرگ شده است ظاهراً آن چشمه ای که در آن محراب هست و دو چشمه طرفین باشد.
نگارنده که خالی از وسوسه نیستم و خیلی به نقلیات مردم خوش بین نیستم، از این امارات، به صحت این مسجد مبارک قطع دارم والحمدالله علی ذلک و علیغیره من النعم التی لاتحصی.
پیشگویی امیرمومنان (ع) از مسجد جمکران
مطابق نقل خلاصه البلدان از کتاب مونس الحزین شیخ صدوق امیر مومنان (ع) از مسجد مقدس جمکران سخن گفته است.
محمدبن محمدبن هاشم حسینی رضوی قمی، به تقاضای مولی محمد صالح قمی به سال 1179 هجری، درباره فضیلت شهر قم و تاریخچه تاسیس مسجد مقدس جمکران، کتاب ارزشمندی تالیف و آن را خلاصه البلدان نام نهاده است.
شیخ آقابزرگ تهرانی، این کتاب را مشاهده کرده و گزارش آن را در الذریعه آورده است.
مرحوم کاتوزیان، این کتاب را در اختیار داشته فرازهایی از این کتاب را در کتاب انوار المشعشعین آورده است.
وی در این رابطه، حدیثی از امیرمومنان (ع) آورده، که فرازهایی از آن را در این جا می آوریم و علاقه مندان به تفصیل بیشتر را به کتاب انوار المشعشعین رهنمون می شویم او می گوید:
در کتاب خلاصه البلدان از کتاب مونس الحزین – از تصنیفات شیخ صدوق-با سند صحیح و معتبر، از امیرمومنان (ع) روایت کرده که خطاب به به حذیفه فرمود: ای پسر یمانی! در اول ظهور، خروج نماید قائم آل محمد (ص) از شهری که آن را قم گویند و مردم را دعوت به حق می کند، همه خلایق از شرق و غرب به آن شهر روی آورند و اسلام تازه شود...
ای پسر یمانی! این زمین، مقدس است، از همه لوث ها، پاک است...
عمارت آن، هفت فرسنگ در هشت فرسنگ باشد رایت وی بر این کوه سفید بزنند به نزد دهی کهن، که در جنب مسجد است و قصری کهن – که قصر مجوس است – و آن را جمکران خوانند از زیر یک مناره آن مسجد بیرون آید نزدیک آنجا که آتش خانه گبران بوده...
از این حدیث شریف، استفاده می شود به طوری که مسجد سهله در دوران ظهور حضرت بقیه الله، ارواحنا فداه پایگاه آن حضرت خواهد بود، مسجد مقدس جمکران نیز در عصر ظهور، جایگاه خاصی دارد و پایگاه دیگری برای آن حضرت است.
مرحوم کاتوزیان، پس از نقل متن کامل حدیث، به شرح و تفسیر آن پرداخته، درباره کوه سفید و قصر مجوس و دیگر تعبیرهایی که در حدیث شریف آمده و ما به جهت اختصار نیاوردیم، به تفصیل، سخن گفته است.
خوانندگان گرامی توجه دارند که احادیث ملاحم، چندان نیازی به تحقیق در سند ندارند؛ جز معصومان (ع) که با سرچشمه وحی مربوط بودند شخص دیگری نمی توانست خبری بگوید که صدها سال بعد تحقق پیدا کند.
روزی که امیرمومنان (ع) به حذیفه از مسجد جمکران خبر می داد، در سرزمین حجاز و عراق، کمتر کسی نام قم را شنیده بود لذا می بینیم که در احادیث فراوانی، به هنگام بحث از قم، به درنزدیکی ری تعبیر شده تا به این وسیله، موقعیت جغرافیایی شهر قم، برای اصحاب ائمه (ع) روشن گردد.
از این روگذر احتمال نمی رود که احدی ازمردم حجاز، نام جمکران را به عنوان یکی از دهات قم شنیده باشد.
نکات ریزی که در مورد قصر مجوس و آتش خانه گبران آمده مطلبی نبود که در حجاز و عراق کسی از آن آگاه باشد.
به هنگام صدور این حدیث ازمولایمتقیان (ع) کسی نمی توانست پیش بینی کند که در کنار ده جمکران، در آینده مسجدی ساخته خواهد شد و با حضرت بقیه ا... (عج) که آن روز متولد نشده بود ارتباط خواهد داشت.
هنگامیکه شیخ صدوق این حدیث را درکتاب مونس الحزین درج میکرد بدون تردید این مسجد مناره نداشت.
هنگامیکه صاحب خلاصه البلدان درقرن دوازدهم این حدیث را ازمونس الحزین نقل می کرد باز هم مسجد مقدس جمکران، مناره ای نداشت؛ زیرا برای نخستین بار در سال 1318 هجری یک مناره در زاویه جنوب شرقی مسجد ساخته شد.
هنگامی که مرحوم کاتوزیان این حدیث را در کتاب انوار المشعشعین می نوشت، مسجد جمکران فقط یک مناره داشت و تا چند سال پیش نیز به همین منوال بود ولی در این حدیث آمده است که از زیر یک مناره آن مسجد بیرون آید.
این تعبیر صریح است در این که به هنگام ظهور حضرت بقیه ا...، ارواحنا فداه مسجد مقدس جمکران، بیش ازیک مناره خواهد داشت، در حالی که به هنگام چاپ کتاب 1327 هجری مسجد فقط یک مناره داشت.

جمکران میعادگاه عاشقان
در طول سال شب های چهارشنبه مسجد مقدس جمکران، پذیرای قریب یکصدهزار عاشق دلباخته است که از شهرهای دورو نزدیک به شهر مقدس قم روی می آورند و در حرم مطهر حضرت معصومه (س) پیشانی ادب بر آستان می سایند و آنگاه راهی مسجد مقدس جمکران می شوند و با امام رئوف به راز و نیاز می پردازند.
از چهره های برجسته ای که ارادت خاصی به مسجد مقدس جمکران داشتند و خوانندگان گرامی با شخصیت علمی و تقوایی آنان آشنایی دارند آیات عظام حاج شیخ عبدالکریم حائری، حاج میرزا جواد آقاملکی تبریزی، حاج سید محمدتقی خوانساری، حاج سیدمحمد حجم کوه کمره ای، حاج آقا حسین بروجردی، حاج سیدحسین قاضی، حاج شیخ محمدتقی بافقی، حاج آریالا مرتضی حائری را می توان نام برد.
برای مرحوم آیت الله حائری، هر وقت مشکلی پیش می آمد مرحوم آیت الله بافقی را به مسجد جمکران می فرستاد و رفع مشکل می شد.
هر وقت شهریه حوزه تامین نمی شد مرحوم آیت الله حجت به مسجد مقدس جمکران مشرف می شد و همان روز شهریه تامین می گردد.
برای مرحوم آیت الله بروجردی، هر وقت مشکلی پیش می آمد گوسفندی می فرستاد تا در کنار مسجد جمکران قربانی کنند.
برای مرحوم آیت الله بروجردی، هر وقت مشکلی پیش می آمد گوسفندی می فرستاد تا در کنار مسجد جمکران قربانی کنند.
برای مرحوم آیت الله گلپایگانی هر وقت مشکلی پیش می آمد عریضه ای می نوشت و با گروهی از اصحاب و فرزندان خود به مسجد مقدس جمکران مشرف می شد و توسل می کرد و رفع مشکل می شد.
مرحوم آیت الله مرعشی، چهل شب چهارشنبه، در مسجد جمکران بیتوته کرد.
آیت الله صافی در مورد پدر بزرگوارشان مرحوم آیت الله حاج ملا جواد صافی گلپایگانی نقل فرمودند که ملتزم بود حتی الامکان پیاده به مسجد جمکران مشرف شود آیت الله حاج سیدمحمدتقی خوانساری نیز غالباً پیاده مشرف می شدند.

ختم زیارت عاشورا در مسجد جمکران
در عصر زعامت مرحوم آیت الله حاج سیدمحمد حجت، قحطی و گرانی سختی پدید آمد به طوری که نان سنگک یک تومان رسید، در حالی که شهریه طلاب در ماه، فقط ده تومان بود.
مرحوم آیت الله حجت، چهل تن از طلاب مهذب و متدین را دستور داد که به مسجد مقدس جمکران مشرف شوند و در پشت بام مسجد، به صورت دسته جمعی، زیارت عاشورا را با صدسلام و لعن و دعای صفوان بخوانند و به حضرت موسی بن جعفر (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) و حضرت علی اصغر (ع) متوسل شوند و رفع گرانی ونزول باران را از خداوند متعال بخواهند.
چهل تن طلبه مهذب و متدین، طبق فرمان مرجعیت اعلای تشیع، به میعادگاه عاشقان شرف یاب شدند بعد از ادای نماز تحیت و نماز حضرت بقیه ا... ارواحنا فداه، و توسل به ذیل عنایت فرمانروای جهان هستی، به پشت بام مسجد رفتند ختم زیارت عاشورا را طبق دستور آن مرجع وارسته، انجام دادند و حوائج خود را با شفیع قرار دادن سه تن باب الحوائج به درگاه حضرت احدیت عرضه داشتند و مسجد را به قصد قم ترک کردند.
راه قدیمی مسجد جمکران، از طرف روستای جمکران بود گروه چهل نفری طلاب، هنوز به ده جمکران نرسیده بودند که درهای رحمت گشوده شد و باران رحمت سیل آسا فرو ریخت و طلاب، ناچار شدند که لباس هاثی خود را درآورند حتی کفش های خود را به دست گرفتند از میان سیلاب ها عبور کردند.
این حادثه تاریخی را نخستین بار، از دانشمند معظم حجت السلام والمسلمین استاد محمد امین رضوی صاحب کتاب ارزشمند تجسم اعمال – که خود جزء چهل تن بود شنیدم.
بسیاری از آن چهل تن به رحمت ایزدی پیوسته اند ولی الحمدالله برخی از آنان در قید حیات هستند که خوانندگان گرامی می توانند از آنان تحقیق کنند.
اخیراً این داستان از زبان حضرت آیت الله حاج سیدمهدی اخوان مرعشی و حجت الاسلام والمسلمین آقای گل محمدی ابهری منتشر شده است.
بسیار مناسب است که مراجع بزرگوار عصر ما نیز در مشکلات مادی و معنوی، مردم را به مسجد مقدس جمکران و ختم زیارت عاشورا به صورت دسته جمعی در آن میعادگاه عاشقان فرا خوانند.

خصوصیت شب چهارشنبه
مکرراً با این سوال مواجه شده ایم که آیا شب چهارشنبه خصوصیتی دارد؟
در پاسخ باید عرض کنیم که شب چهارشنبه خصوصیت دارد لذا می بینیم که حضرت بقیه ا... ارواحنا فداه در همان فرمانی که برای تاسیس مسجد جمکران صادرکردند فرمودند: فردا شب که شب چهارشنبه است آن بز را به همین جایگاه بیاور و ذبح کن و روز چهارشنبه که هجدهم ماه رمضان است، گوشت آن را به بیماران صعب العلاج انفاق کن که خداوند، همه شان را شفا عنایت می کند.
در این جا یادآوری این نکته لازم است که در مسجد مقدس جمکران، از دعاهای مربوط به حضرت بقیه ا...، ارواحنا فداه، مانند دعای ندبه، دعای سلام الله الکامل، زیارت آل یاسین، دعای عهد، ... به ویژه از دعای اللهم عظم البلاء... که بعد از نماز حضرت صاحب الزمان (عج) به آن امر شده است غفلت نشود.
پایان پیام/