حجت الاسلام قاسم ابراهیمی پور، کارشناس اندیشه معاصر مسلمین در گفت و گو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان با اشاره به نگاه آموزه های دینی به مسوولیت پذیری اجتماعی اظهار کرد: جامعه از موقعیت های فراوانی تشکیل شده که انسان ها در آن قرار گرفته اند و با توجه به نوع آن موقعیت، باید هنجارهایی را رعایت کنند.
وی با تشریح این که در واقع هنجارهای معطوف به هر موقعیتی، مجموعه ای از بایدها و نبایدها است که می توان نام آن را مسوولیت شخصی گذاشت، ابراز کرد: مسوولیت پذیری یعنی پایبندی به این هنجارها؛ ضمن آن که انسان موجودی اجتماعی است و برای این که بتواند استعدادهای خود را شکوفا کرده و به رشد و تعالی و کمال برسد، باید در اجتماع زندگی کند و در این زندگی، گریزی از رعایت هنجارها نیست و در غیر این صورت اساسا اجتماعی تشکیل نمی شود.
مولف کتاب "روش شناسی علوم اجتماعی" تاکید کرد: بنابراین، نقطه شروع و ضروری تشکیل اجتماع و شکل گیری فرهنگ، پایبندی به هنجارها و بایدها و نبایدها است در غیر این صورت با اجتماع رو به زوال و اضمحلال مواجه خواهیم بود.
وی در ادامه با بیان این که ما با سه نوع انسان مواجه هستیم، اذعان کرد: نخست انسان هایی که غریزه بر آنها حاکم است و فطرت در آنها شکوفا نشده که می توان نام این آن ها را انسان های وحشی گذاشت که دائم در پی استثمار و چپاول و غارت بوده و می خواهند دیگران را به استخدام خود درآورند و بدون آن که به دیگران بهره برسانند، از آن ها بهره ببرند.
حجت الاسلام ابراهیمی پور اضافه کرد: با این نوع انسان نمی توان از مسوولیت پذیری سخن گفت و هر که در این قسم، زور بیشتری از سایرین داشته باشد، خواسته خود را به دیگران تحمیل می کند. اما وقتی این انسان اجتماعی تر می شود، می فهمد برای دستیابی به همان اهداف حیوانی، یکسری از هنجارها را باید رعایت کند که در این جا می توان نام او را انسان اجتماعی گذاشت که البته فطرت او شکوفا شده اما عقل و غریزه خود را به خدمت گرفته تا به همان زندگی حیوانی سر و سامان دهد.
وی افزود: در این جایگاه، مسوولیت اجتماعی وجود دارد و بر اساس قراردادها و توافق های اجتماعی، بایدها و نبایدهایی جعل می شود که مسوولیت افراد را تعریف می کند اما این مسوولیت، ضمانت اجرا ندارد بلکه قانون ضمانت اجرایی آن است که اگر تعطیل شود، این جامعه مانند جامعه پیشین می شود اما اگر فطرت در آن شکوفا شود که تنها راه آن عمل به آموزه های دینی است، ما با انسانی متمدن رو به رو می شویم.
مولف کتاب "رابطه نظریه و مشاهده در علوم اجتماعی" با یادآوری این که روابط انسان متمدن مبتنی بر عدالت و در سطحی عمیق تر مبنی بر محبت است، تصریح کرد: در این نقطه، مسوولیت ها بر اساس هنجارهای دینی که مطابق با فطرت و طبیعت انسان است، جعل شده و پذیرفته می شوند.
وی توضیح داد: در روابط مبتنی بر عدالت، مسوولیت ها کاملا شفاف و عادلانه و در راستای اهداف خلقت انسان قرار دارند و این مسوولیت ها نه باری بر دوش او، بلکه مسیر تکامل او به حساب می آید؛ از سوی دیگر وقتی انسان رشد بیشتری پیدا کند و روابط او مبتنی بر محبت و گرمی نامتقارن باشد، ما با یک جامعه متعالی رو به رو هستیم که افراد آن فراتر از مسوولیت خود می اندیشند و روابط در این جامعه مبتنی بر ایثار و احسان که فراتر از عدالت است، خواهد بود و آرامش حقیقی تنها در این جامعه قابل دستیابی است.
کارشناس اندیشه معاصر مسلمین اذعان کرد: بنابراین، جامعه ایده آل، جامعه ای است که متناسب با نیازها و گرایش های فطری انسان شکل بگیرد و مسوولیت ها در این راستا تعریف شوند و ضمانت اجرایی این مسوولیت ها، اخلاق و جامعه پذیری باشد نه زور.
به گفته وی ما در کشورهای غربی نظم مناسب و خوبی را مشاهده می کنیم و ظاهر آن است که افراد بسیار مسوولیت پذیر هستند اما چند ایراد بر آنها وارد است؛ نخست آن که ضمانت اجرایی در این کشورها قانون و کنترل دقیق و مستمر افراد در تمام عرصه ها نظم را به دنبال آورده اما به محض این که مثلا پلیس اعتصاب کند یا اختلال در سیستم های کنترلی پیش آید، مردم به غارت فروشگاه ها می پردازند و هرگز مسوولیت پذیر نیستند.
این استاد دانشگاه بسته بودن مسوولیت ها در جوامع صنعتی را اشکال دیگر جوامع غربی برشمرد و گفت: برای مثال اگر شخصی در خیابان مورد ضرب و شتم قرار بگیرد یا کودکی در حوض آب پارک بیفتد، مردم به تماشا می ایستند تا مسوول ذیربط در صحنه حضور یافته و اقدامات لازم را انجام دهد و هیچ فردی مداخله نمی کند بنابراین این مسوولیت پذیری غرب، انعطاف ندارد.
وی در ادامه تاکید کرد: این در حالی است که از نظر اسلام، انسان موجودی مکلف در برابر خدا، محیط زیست، دیگران و خود است و تربیت دینی برای تحقق این مسوولیت پذیری روشی را پیشنهاد می کند که اخلاق به دنبال دارد و این بالاترین ضمانت اجرایی برای مسوولیت پذیری است.
حجت الاسلام ابراهیمی پور با تاکید بر اینکه حق و تکلیف دو روی یک سکه اند، بیان کرد: مسوولیت پذیری یک مبادله غیر مستقیم و نامتقارن است یعنی همه افراد در اجتماع مسئولیت هایی داشته و اختیارات و مسئولیت ها با یکدیگر تناسب دارند اما مدیران و مسئولان به سبب اختیاراتی که دارند، مسئولیت های سنگین تری نیز بر عهده دارند.
کارشناس اندیشه معاصر مسلمین در پایان خاطر نشان کرد: به همین ترتیب مردم نیز مسئولیت های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... خود را دارند اما به دلیل آن که تعداد دولت مردان به نسبتِ جمعیت محدود است و به طور معمول آن ها از نخبگان جامعه هستند، خود به خود آنها تبدیل به الگو شده و وقتی مردم به مسئولیت های خود عمل کنند اما آن ها عمل نکنند، این رویکرد اثر سوء بر تربیت جامعه داشته و مسوولیت پذیری از جامعه رخت بر می بندد و این نشان می دهد که مسئولیت پذیری مدیران و مسئولان، مهم تر از بقیه افراد جامعه است.
نظر شما