مسجدی هم سطح با عالی قاپوی اصفهان/نفس موقوفه «فخرالدوله» به شماره افتاد

به گزارش خبرنگار مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان: محله دروازده شمیران از قدیمی ترین محلات تهران محسوب می شود. جایی که در قدیم الایام برای خودش کیا و بیایی داشته است. گفته می شود اعیان و اشراف تهران روزگاری در این محله زندگی می کردند اما این اتفاق نمی افتاد و این محله هرگز سر زبان ها نبود اگر مرحومه فخرالدوله که دستی هم به خیر داشت این محله را آباد نمی کرد. زنی که به توصیف رضاخان تنها مرد خاندان قاجار بود. رضاخان گفته بود: قاجاریه یک مرد و نیم داشت، مردش فخرالدوله و نیم مردش آقا محمد خان قاجار بود.

برای بررسی جایگاه این محله و مسجد بزرگی که در آن واقع شده است نیاز داریم تا کمی بیشتر از اشرف الملوک ملقب به فخرالدوله بدانیم. او نهمین دختر مظفرالدین شاه،خواهرزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما و دخترخاله دکتر محمد مصدق بود. وی مادر دکتر علی امینی نخست وزیر پهلوی دوم هم محسوب می شود.

او کسی بود که بیست و هشت یتیم را تا زمان مرگ اش سرپرستی کرد. بانو فخرالدوله از اعیان و اشراف سلطنت قاجار بود اما همواره سعی در اصلاح و بازسازی و توسعه داشت به طوری که راه اندازی اولین تاکسیرانی تهران از جلمه اقدامات او به حساب می آید.

اما مسجد «فخر» یا همان مسجد فخرالدوله که قصد کردیم در مورد وضعیت آن گزارشی تهیه کنیم، مسجدی است که سنگ بنای ساخت آن از سوی میرزا علیخان امین الدوله صدراعظم در سال 1324 گذاشته شد. آن مرحوم معماری مسجد را به عهده نیکلای مارکوف، معمار برجسته روسی گذاشت اما این مسجد هنوز به پایان نرسیده بود که صدر اعظم از دنیا رفت و باقی کار بر دوش دخترش فخرالدوله افتاد و او نیز با مدیریت هرچه تمام تر کارهای ساخت مسجد را به پایان رساند و آن را وقف کرد.

معمار مسجد

ما با حضور در این مسجد تاریخی بر آن شدیم تا وضعیت این مسجد و موقوفات متعددی که به این مسجد تعلق دارد را بررسی کنیم. حجت الاسلام ابطحی، امام جماعت این مسجد، بعد از اقامه نماز جماعت ظهر و عصر در دفتر خود پذیرای ما شد.

او در ابتدای سخنان خود با اشاره به اینکه مسجد فخرالدوله نگین محله فخرآباد محسوب می شود، می گوید: با این حال ساخت و سازهای مجاور مسجد و در عین حال مشکل موقوفات مسجد از مسایلی است که باعث شده  نتوانیم مسجد را آن طور که شایسته است فعال کنیم.

حجت الاسلام ابطحی می گوید: خانم فخرالدوله موقوفات بسیاری را برای این مسجد به یادگار گذاشت و سند این موقوفات نیز موجود است، او در حالی که یکی از این اسناد را به ما نشان می دهد می گوید: در حالی که امام جماعت مسجد را به عنوان امین موقوفه تعیین کرده اند اقلا انتظار داریم که بیایند و با بررسی مدارک موجود وضعیت موقوفات فراوانی که مرحومه فخرادوله برای این مسجد وقف کرده بود را مشخص کنند. ما به بدنبال آن بوده و هستیم که از درآمدهای حاصله از این موقوفات مسجد را اداره کنیم و کارهای عام المنفعه برای مردم محله انجام دهیم و سند و مدارک تمام این فعالیت ها هم موجود خواهد بود اما متاسفانه توامان سازمان اوقاف و میراث فرهنگی نسبت به این مساله رویکرد جدی را اعمال نکرده اند.

حجت الاسلام ابطحی سندهای مرتبط با مسجد را به ما نشان می دهد

وی ادامه می دهد: از سوی دیگر بنای زیبا و نسبتا مرتفع این مسجد که از میدان سپاه قابل رویت بوده است با ساخت پاساژی که اکنون در مجاورت مسجد قرار دارد بالکل از دید خارج شده است، پاساژی که با تخریب ساختمان تاریخی و معروف پرچم ساخته شد.

خبرنگار شبستان با پرس و جویی که از اهل محل و برخی مردم داشت متوجه شد که ساختمان پرچم که دیوار به دیوار این مسجد قرار داشت ناگهانی تخریب و کارگران در سه نوبت کاری و حتی شبانه مشغول به ساخت ساختمان جدید پاساژ فعلی شدند و با وجود آنکه یک طرف دیوار این پاساژ که به مسجد چسبیده است طرحی از مسجد فخرآباد را دارد و نقاشی از نمای این مسجد روی آن طراحی شده است اما مع الوصف نمای مسجد را گرفته است.

امام جماعت مسجد فخرالدوله در این مورد می گوید: حتی از تلویزیون آمدند و گزارشی از این مسجد تهیه کردند اما اقدامی نشد و سازمان میراث فرهنگی نیز که مسئول حفاظت از آثار تاریخی است نتوانست جلو ساخت این بنا را بگیرد. اما این تنها یکی از مشکلات این مسجد تاریخی است و جریان وقتی بغرنج تر می شود که بدانیم عبور مترو دروازه شمیران باعث می شود زمین این مسجد به فاصله عبور هر مترو  بلرزد و زمانی که موقع نماز سر به سجده می گذاریم کاملا این لرزش محسوب است و این مساله آسیب جدی به برخی ستون های مسجد زده است و گنبد آن نیز ترک خورد که هرچند یکبار بازسازی و مرمت انجام شد اما باز هم رو به تخریب دارد می رود و معلوم نیست اگر اوضاع این طور باقی بماند سرنوشت این مسجد چه شود. 

او می افزاید: البته اگرمیراث فرهنگی اجازه دهد که مسجد را مرمت و اصولی بازسازی کنیم می توان از این آسیب جلوگیری کرد، متاسفانه با وجود حضور چندباره کارشناسان میراث فرهنگی در این مسجد و مشاهده وضعیت آن کاری از پیش برده نشده است و اگر سازمان میراث فرهنگی همت جدی برای این مسجد بگذارد وضع متفاوتی را شاهد خواهیم بود، این مسجد به گفته کارشناسان سازمان میراث فرهنگی مثل عالی قاپو اصفهان است .

وی می گوید: وصیت مرحومه فخرالدوله این بود که درب مسجد همواره باز باشد و این مسجد از اذان صبح تا پاسی از شب باز است و سه خادم در طول این مدت مسجد را نگهداری می کنند که یکی از آنها ساکن مسجد است. آن مرحوم همچنین وصیت کرده بود که در مسجد مجالس ترحیم برقرار شود و اینگونه است که در روزهای تابستان حتی تا پنج مجلس فاتحه خوانی داریم و درآمد مسجد تامیین است اما برای ساخت بخش های فرسوده، ساخت کتابخانه و بسیاری از فضاهای دیگر مسجد در تنگنا قرار داریم و با وجود آنکه درآمد و موقوفه خود مسجد را طلب می کنیم اما هنوز به نتیجه ای نرسیده ایم و خواستار آن هستیم که به این مساله رسیدگی شود. ضمن اینکه حتی اگر وضعیت موقوفات مشخص شود به دلیل آنکه مسجد جزو آثار تاریخی است و از این نظر میراث فرهنگی وضعیت آن را مشخص نکرده ما باز هم اجازه بازسازی و ساخت فضاهایی نظیر کتابخانه را نداریم.

بخشی از وقف نامه مرحومه فخرالدوله

حجت الاسلام ابطحی ادامه می دهد: ما جز حق این مسجد را نمی خواهیم، حقی که برای این مسجد شرعا و قانونا وجود دارد. من به عنوان امام جماعت این مسجد آرزو دارم که این مشکلات مسجد حل شود و بتوانم امور خیر را در این مسجد گسترش دهم اما تمام این مسایل مستلزم آن است که بتوانیم مشکلات مسجد را حل کنیم و این محقق نمی شود جز با همکاری و همراهی توامان سازمان اوقاف و امور خیریه و همچنین سازمان میراث فرهنگی.

خبرگزاری شبستان امیدوار است مشکلات این مسجد تاریخی به زودی حل شود و برای پیگیری این مسایل به زودی با مسئولان زیربط گفت وگو خواهد داشت.