مشکل ما در علوم انسانی بی خبری از میراث و تاریخمان است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان، به همت مجله عصر اندیشه و فرهنگسرای اندیشه سومین شب علوم انسانی سه شنبه، ۲۹ دی ماه با حضور مهدی گلشنی، پدر فلسفه علم ایران، کریستین بونو، قاسم پورحسن، حسین کلباسی، شریف لکزایی، داوود مهدوی زادگان، حجت الاسلام زائری، بهروز فرنو، پیام فضلی نژاد و … درباره ناکارآمدی علوم انسانی در ایران برگزار شد.

در این مراسم، جایزه قلم زرین «عصر اندیشه» به مهدی گلشنی پدر فلسفه علم ایران، علیرضا ذاکری، گرافیست پرتره‌های اندیشمندان علوم انسانی و کیومرث منشی ‌زاده، پدر شعر ریاضی اهدا شد.

پیام فضلی‌نژاد،‌ سردبیر مجله عصر اندیشه درباره کیومرث منشی زاده گفت: آقای منشی ‌زاده با آثار خود از دهه 40 در مجلات معتبر بوده اند، او فلسفه را به شعر تبدیل کرد و اشعار انقلابی گفت. وی از نخستین کسانی بود که علیه کارتر در روزنامه کیهان مقاله نوشت و از انرژی هسته‌ای دفاع کرد.

همچنین در بخش دیگری از این مراسم توسط گلشنی، چهره ماندگار فلسفه از سایت عصر اندیشه رونمایی شد.

این گزارش می افزاید: در ادامه میزگرد «ناکارآمدی علوم انسانی» با حضور قاسم پورحسن و حسین کلباسی از اساتید دانشگاه علامه طباطبایی (ره) و فرانسیسکو ژوزه لوییس، استاد دانشگاه لوکزامبورگ و مهدی گلشنی برگزار شد.

می ترسیم در زمینه علوم انسانی به ابن سینا برگردیم

پورحسن، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی (ره) طی سخنانی در این میزگرد اظهار کرد: در بحث علوم انسانی اگر بخواهیم به طور کلی درنظر بگیریم، سه معضل اصلی در باب معرفت شناسی، نسبت تاریخی و افقی در آینده وجود دارد، ما حجم زیادی مقاله نوشته ایم اما تولیدی در این زمینه نداشته ایم. ما هنوز در زمینه علوم انسانی فهم درستی نداریم، پس باید در درجه اول بیاییم و جایگاه معرفتی علوم انسانی را تغییر دهیم.

وی با اشاره به استادان و دانشجویان در این زمینه بیان کرد: نه تنها افراد فرهیخته، بلکه نهادها و سازمان های ما در این زمینه باید وارد شوند و نگاه خودشان را به ابعاد علوم انسانی نگرش جدید و تازه ای کنند.

به گفته وی، ما هنور نظریه واحدی در این زمینه نداریم، عده ای می گویند، اگر سخنی از علوم انسانی اسلامی زده می شود یعنی اینکه تجربیات غرب را کنار بزنیم، خیر به این شکل نیست بلکه ما قصد کنار زدن تجربیات را نداریم و کار نادرستی هم است. اما، هنوز در این زمینه پرسش و مسئله ای نتوانستیم طرح کنیم.

 پورحسن با اشاره به جمله هایدگر، فیلسوف آلمانی که می گوید، فهم غلط ما در مورد گذشته سبب شده به گذشته برنگردیم، بیان کرد: دیگر معضل ما در بحث علوم انسانی، نسبت تاریخی است، نه تنها میراث مان را نمی شناسیم بلکه تاریخ 100 ساله مان هم به درستی نشناخته ایم. گاه ناظر است به معنای زاینده، تا میراث خودمان را نخوانیم و بازخوانی درستی از آن نداشته باشیم، نمی توانم معضلات علوم انسانی را حل کنیم.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی (ره) در پایان صحبت هایش با اشاره به این موضوع که باید به سنت ها برگردیم، ابراز کرد: باید به ابن سینا برگردیم، باید افق مشخصی را برای آینده علوم انسانی ترسیم کنیم که تا به امروز این آینده طرح و مسئله مشخص ندارد، می گویند اگر برنامه یک ساله دارید، برنج بکارید، اگر برنامه 10 ساله دارید، درخت بکارید و اگر برنامه 100 ساله دارید، انسان تربیت کنید.

 ساحت علوم انسانی، ساحت اندیشیدگی است

در ادامه، حسین کلباسی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی (ره) در ادامه این میزگرد با اشاره به این موضوع که ما وقتی می توانیم در خصوص ناکارآمدی بحث کنیم که کارآمدی را تعریف کرده باشیم، افزود: بحث کارآمدی باید در صحنه عمل به شکل انضمامی، ملموس باشد، تا علم و دانش را در آن مشاهده کنیم.

 به گفته کلباسی، پرسش هایی که در زمینه علوم انسانی مطرح می شود، اینکه کارآمدی علوم انسانی چیست؟ علوم انسانی باید در صحنه عمل چگونه خودش را نشان دهد؟ زمانی که ما از علوم کاربردی صحبت به میان می آوریم، یعنی دانش باید خودش را در صحنه عمل نشان دهد.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به این موضوع که علوم انسانی، ساحت اندیشه‌گی است، اظهار کرد: مهم ترین وظیفه علوم انسانی اندیشه کردن است، متاسفانه ما همه چیز را به اشتباه برداشت می کنیم و این امر هم استثناء نبوده و مورد غفلت واقع شده است در صحنه اجتماعی شاهد اندیشیدن نیستیم.

وی با اشاره به فلاسفه ای همچون معماری دکارت و هگل که در دوران خود، مغفول مانده اند و بعد از گذشت قرن ها به آنان توجه شد، ابراز کرد: به عقیده من باید قرن ها، حداقل یک قرن بگذرد تا فیلسوف یا نظریه ای برای همگان روشن و خاصیت آنان مشخص شود. وقتی درباره معماری دکارت سخن می گویم او در زمان خودش زیاد توجهی به گفته هایش نکردند. پس زمانی که سخن از کارآمدی یا ناکارآمدی می شود باید این دو مسائل مورد ارزیابی قرار گیرد تا موضوعات اندیشیدگی خودش را نشان دهد.

کلباسی با اشاره به این موضوع که اگر بخواهیم در این زمینه آسیب شناسی داشته باشیم، باید اندیشمندان در این زمینه خلاقیت ها و برون دادهای انجام دهند، وگرنه این دانش عقیم می ماند، گفت: باید بگویم که علت اصلی نبود رابطه بین علوم انسانی و علوم کاربردی و نبود عمل در گفتمان ها به خاطر نقصان در اندیشیدگی است. علمای علوم انسانی طراحان و معماران یک تمدن و آگاهی تاریخی ملت هستند این کار اگر صورت بگیرد، کار بزرگی و وظیفه اندیشمندان است که خوب تحقق یافته است.

به گفته وی، ما نباید گذشته خود را به کل فراموش کنیم بلکه این چیزی است که به آینده ما پیوند خورده است، علوم انسانی شناسنامه و تاریخ دارد، اشتباه بزرگ برخی نوشته‌ها و نظریات فکر می‌کنند علم مکانیکی است در حالی که علم موجودی زنده و مشتمل بر گذشته و آینده است، این هویت را نمی توانیم حذف کنیم.

کلباسی در پایان صحبت هایش، خاطرنشان کرد: وقتی فارابی کتاب احصاء‌العلوم را می نویسد، یعنی دانشی که منضبط و دارای دیسپرین است را می نویسد، پس ناکارآمدی در قبال کارآمدی باید سنجیده شود و از آن سخن به میان آید و در قیاس با یکدیگر در خصوص ترتیب و تقدم و تاخر آن باید موضوعات مطرح شود.