خبرگزاری شبستان – گروه سیاسی: سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان‌دولتی است که برای همکاریهای چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده‌است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان پایه‌گذاری شد. نقش اصلی و تعیین کننده را در سازمان شانگهای، دو کشور چین و روسیه تشکیل می‌دهند. سازمان همکاری شانگهای در حقیقت ترکیب جدید سازمان «شانگهای ۵» است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شده بود، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر داده شد. ایران در سال 2006 خواستار عضویت دائم در این سازمان شده است اما هنوز به این درخواست جواب قطعی داده نشده است در این میان روسیه و چین که در سالهای گذشته از نزدیکترین دوستان ایران بودند از عضویت دائمی ایران در این اجلاس حمایت کرده اند زیرا این عضویت به تحکیم قدرت این کشورها در عرضه بین المللی می انجامد و بر شمار حامیان آنها می افزاید.
بنابراین گزارش، خبرگزاری فارس به نقل از اینترفکس گزارش داده است که: "دیمیتری فیودورویچ مزنتسف، دبیرکل سازمان همکاریهای شانگهای اعلام کرد که عضویت کامل ایران در این سازمان بلافاصله پس از لغو تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل مورد بررسی قرار خواهد گرفت."
همچنین فارس به نقل از علی اصغر خاجی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در کشور چین در دیدار هیأت رسانه‌ای اعزامی ایران به این کشور اعلام کرده است که:"ایران با همکاری چین، عضو مؤسس بانک تازه تأسیس توسعه زیرساخت‌ها شد و در عین حال راهبرد جاده ابریشم چین، زمینه مؤثری برای بالا بردن سطح روابط با این کشور است. بعد از سفر رئیس‌جمهور چین به ایران، سند مشارکت راهبردی چین و ایران منتشر خواهد شد که این سند درواقع قراردادی است که چینی‌ها با کشورهایی که رابطه چین با آنها از سطحی بالاتر می‌رود، منعقد می‌کنند. باتوجه به تغییر شرایط می‌توانیم عضو پیمان شانگهای شویم و ما هم درخواست عضویت دائمی در این پیمان را ارائه خواهیم داد."
این گزارش می افزاید: مرکز استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در مقاله ای به قلم محمود واعظی تحت عنوان "سازمان همکاری شانگهای و ایران" درباره تاثیرات عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای نوشته است: "اگر عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای را در سطح استراتژیک امر مثبتی تلقی کنیم، در این صورت واقع‌بینی اقتضا می‌کند که در آغاز عضویت، چشم‌انداز این همکاری از نقطه‌نظر ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و یا محدودیت آن مورد توجه قرار گیرد.
به طور مشخص، جمهوری اسلامی ایران در مورد نحوه و سطح همکاری با سازمان شانگهای دو گزینه را در پیش‌رو دارد: اول، تداوم عضویت ناظر و نیمه فعال کنونی با هدف آگاهی از تصمیمات سازمان و مشارکت در زمینه‌هایی که احتمالاً در راستای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد؛ دوم، کوشش برای عضویت کامل و حضور فعال در سازمان با هدف ارتقای نقش منطقه‌ای و بین‌المللی آن، هم در عرصه همکاریهای اقتصادی منطقه‌ای و هم در عرصه موضع‌گیری‌های سیاسی بین‌المللی.
مزیت گزینه نخست این است که جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو ناظر بدون آنکه متعهد به اجرای تمامی تصمیمات سازمان باشد و یا در تمامی موضع‌گیری‌های سازمان مشارکت داشته باشد می‌تواند به طور محدود بر تصمیمات سازمان تأثیر بگذارد و احتمالاً در مواردی از مزایای موضع‌گیری‌ها و اقدامات جمعی سازمان بهره‌مند گردد.
در ارتباط با گزینه دوم عضویت ایران در سازمان اگر چه فرصت جدیدی را برای فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی ایران فراهم می‌سازد و متناسب با ارتقای نقش سازمان در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نقش ایران نیز افزایش خواهد یافت، اما این امر مستلزم پذیرش تصمیمات و موضع‌گیری‌های سازمان خواهد بود. در حال حاضر، هنوز ابهاماتی در مورد اهداف و جهت‌گیری‌های کلان ودراز مدت سازمان وجود دارد. و برای مفاهیمی چون مقابله با اسلام‌گرایی افراطی هنوز تعریف مشخصی ارائه نشده است در ده سال گذشته با توجه به موقعیت روسیه و چین در سازمان همکاری شانگهای این سازمان عمدتاً بر مدار اهداف و مقاصدی که این دو کشور در نظر دارند، حرکت کرده است. چینی‌ها احتمالاً نگاه دراز مدتی به این سازمان هم از جنبه منافع اقتصادی و هم از جنبه نگاه امنیتی دارند.
از میان سناریوهای ذکر شده برای آینده سازمان، چنانچه سناریوی نخست به تحقق بپیوندد، تلاش ایران برای عضویت کامل و یا تقویت سازمان چندان محلی از اعراب نخواهد داشت و مشارکت ایران در همین سطح کنونی می‌تواند کافی باشد. اما چنانچه سازمان به سمت سناریوی سوم حرکت کند، عضویت کامل ایران در سازمان می‌تواند نقش منطقه‌ای و بین‌المللی را افزایش دهد ضمن اینکه برخی تعهدات را نیز برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد نماید. تنها در صورتی که سازمان همکاری شانگهای در جهت تبدیل شدن به یک سازمان کاملاً اقتصادی گام بردارد، عضویت کامل ایران در سازمان از توجیه بیشتری برخوردار خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران با استفاده از فرصت شرکت در کنفرانس سران شانگهای می‌تواند با اتخاذ مواضع اصولی و همچنین پرهیز از گفتمان تقابل‌جویانه، تصویر نامناسبی که از سوی غرب در جلوه دادن ایران به عنوان یک کشور یاغی و سرکش که به هیچ‌گونه ترتیبات و همکاریهای بین‌المللی پایبند نیست را بزداید."
یادآور می شود: سازمان همکاری شانگهای از دل رقابت قدرت‌های بزرگ برسر منطقه ژئوپلیتیک آسیای میانه ظهور کرد. هدف اولیه تأسیس این سازمان، غیرنظامی کردن مرز بین چین و شوروی بود. گروه «شانگهای ۵» در ۶ اردیبهشت ۱۳۷۵ (برابر ۲۶ آوریل سال ۱۹۹۶) با امضای توافقنامه‌ای به منظور «تعمیق اعتماد نظامی در مناطق مرزی» توسط رهبران وقت کشورهای قزاقستان، جمهوری خلق چین، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان به وجود آمد. این کشورها مجدداً در تاریخ در ۲۴ آوریل سال ۱۹۹۷ توافقنامه‌ای به منظور «کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی» در مسکو به امضا رساندند. نشست‌های کشورهای عضو شانگهای ۵ در سال ۱۹۹۸ در شهر آلماتی (قزاقستان)، در سال ۱۹۹۹ در بیشکک (قرقیزستان)، و در سال ۲۰۰۰ در شهر دوشنبه (تاجیکستان) برگزار شد. نشست این گروه در سال ۲۰۰۱ در شهر شانگهای در چین برگزار شد. در این نشست نخست کشور ازبکستان به عنوان عضو جدید پذیرفته شد که عملاً نام گروه را به «شانگهای ۶» تغییر داد. سپس در ۱۵ ژوئن سال ۲۰۰۱، سران کشورهای عضو در نشستی ضمن قدردانی از عملکرد گروه شانگهای ۵، تأسیس «سازمان همکاری شانگهای» را به هدف افزایش سطح همکاری‌ها اعلام کردند.
سران کشورهای عضو در ۱۷ خرداد ۱۳۸۱ (ژوئن ۲۰۰۲) در شهر سن پترزبورگ کشور روسیه گرد آمدند تا جزئیات اساسنامه سازمان را - شامل اهداف، ساختار و راهکارها - به بحث و بررسی بگذارند. پس از این توافقنامه موجودیت سازمان عملاً از نظر حقوق بین‌المللی رسمیت پیدا کرد. ايران در سال ٢٠٠٥ به عنوان عضو ناظر به سازمان همكاري شانگهاي پيوست و يك سال بعد براي عضويت كامل در اين سازمان درخواست داد. اين درخواست بحث هاي زيادي را برانگيخت. تا قبل از به نتيجه رسيدن مذاكرات هسته اي ايران و غرب ، عضويت ايران در اين سازمان بعيد به نظر مي رسيد علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۱۲ به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند. نقش این سازمان از زمان تاسیس آن تاکنون در منطقه افزایش یافته‌است. این سازمان، بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به شمار نمی‌رود.
نظر شما