به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، نشست «هم اندیشی نیم روزه تمدن نوین اسلامی» صبح امروز چهارشنبه، دوم دی ماه جمعی از اندیشمندان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
بنا بر این گزارش، حسین احمدی، مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با ارایه مقاله خود با عنوان «قرآن و تمدن» اظهار کرد: تمدن در زبان عربی از ریشه مُدُن گرفته شده که به معنای اقامت و در فارسی به مفهوم شهرنشینی است.
وی با بیان اینکه به یک معنا تمدن مجموعه پدیده های اجتماعی قابل انتقال در تمام عرصه هاست، ادامه داد: در قرآن لفظی برای تمدن یا ریشه مدنیت وجود ندارد اما واژه هایی همچون امت و مدین داریم که تا حدودی با مفهوم تمدن ارتباط دارد. همچنین قرآن برداشت دیگری نیز از تمدن دارد که خروج از جهل و توحش و حرکت در مسیر انسانیت یا برنامه مدون و قانونمند برای زندگی ای که همراه با معنای خاصی از پیشرفت مادی و معنوی برای زندگی انسان است، تعریف می شود.
احمدی با تاکید بر اینکه خداوند حرکت و حکومتی که در مسیر آرمان های الهی نباشد را نمی شناسد، گفت: در قرآن تمدن یک تاریخچه نیز دارد که از تمدن های مختلف یافت شده و پس از طی کردن مراحل رشد و تکامل، میراث تمدنی خود را به تمدن های دیگر داده اند.
وی در ادامه با اشاره به مثال هایی در این زمینه تصریح کرد: تمدن سَبَا در قرآن یکی از تمدن هایی است که ذکر شده و خداوند درباره علل شکوفایی و رشد آن سخن گفته است. همچنین، تمدن داود و سلیمان دیگر تمدنی است که پروردگار در اشاراتی به عناصر تمدنی ایشان داشته است. و خداوند بیان می کند که بیشتر قدرت های زمین و آسمان را در اختیار حضرت سلیمان قرار داده است تا بر اساس قدرت خویش تمدنی استوار کند.
مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تمدن قوم عاد را دیگر تمدنی خواند که در قرآن از آن یاد شده است و افزود: در این کتاب آسمانی به زیبایی فراز و فرود این تمدن و نافرمانی های این قوم گوشزد شده است و ریشه این نافرمانی را تفاخر به ساختمان های بلند و قدرت خویش معرفی می کند ضمن آنکه علم و دانش یکی از عوامل شکوفایی تمدن قوم عاد بود اما قرآن کریم نازل شدن هفت شبانه روز عذاب الهی را مجازات نافرمانی آنها برمی شمارد.
وی تمدن قوم ثمود را دیگر تمدن یاد شده در قرآن کریم برشمرد و گفت: در این راستا به تلاش های حضرت صالح برای هدایت این قوم اشاره شده است که البته عاقبت قوم ثمود همراه با عذاب خوارکننده ای بود.
احمدی ادامه داد: یکی دیگر از تمدن هایی که در قرآن کریم از آنها نام برده شده است تمدن مصر بوده که در سوره یوسف به آن اشاره شده است؛ با مهاجرت قوم بنی اسراییل در زمان صدارت حضرت یوسف (ع) و اصلاحات او، بنیان های تمدنی در این سرزمین شکل گرفت.
این کارشناس تمدن آخری را که قرآن از آن یاد کرده تمدن اسلامی معرفی و بیان کرد: با ظهور آخرین دین آسمانی، تمام تمدن ها در نظام ارزشی این دین حذف شدند و تمدنی ظهور کرد که در آن عصاره تمامی تمدن های بشر و دستاوردهای انبیای الهی وجود داشت و فرهنگ دینی به عنوان روح پایدار، این فرهنگ و تمدن را حفظ کرده است.
وی در ادامه با اشاره به نقش مهم پیامبر (ص) به عنوان بنیانگذار تمدن اسلامی ابراز کرد: آن حضرت (ص) با دمیدن روح حکمت و با ایجاد امنیت سیاسی و اقتصادی و وحدت پایه های تمدن اسلامی را بنیان نهاد و جامعه ای که به تعبیر علمی در بدترین شرایط فرهنگی وجود داشتند و از آب لجن می نوشیدند و کنار مارها می خوابیدند و به ریختن خون یکدیگر تفاخر می کردند و بت می پرستیدند را نجات داد و با بعثت ایشان این جامعه به مدنیت رسید.
مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه سخنان خود با بررسی سنت ها از منظر قرآن کریم بیان کرد: این سنت ها به چند دسته تقسیم می شوند؛ دسته نخست سنت های تاریخی ای است که در آن روابط به صورت اتفاقی و کورکورانه نبوده. همچنین، سنت های تاریخی از منظر قرآن، ربانی و قدسی است و اراده خدا در تدبیر عالم مجسم می شود.
وی سنت های تاریخی در قرآن را با اراده و آزادی انسان در تضاد ندانست و در ادامه به شاخص های تمدنی از منظر قرآن اشاره کرد و گفت: نخستین شاخصه آن است که تمدن اسلامی همه جنبه های انسانی را متوجه خداوند و فطرت انسان کند و یادآور شود در این انگاره، انسان جانشین خدا در زمین است که تامل در آیات ما را به این امر رهنمون می کند و این کتاب هم به جنبه های مادی و اسباب تمدن توجه داشته هم روح حاکم بر آن را لحاظ می کند و به همان اندازه که به ایمان (811 نوبت) در قرآن تاکید شده، به همان دفعات به علم نیز اشاره شده است.
احمدی اضافه کرد: گویی از منظر قرآن که نگاه استراتژیک به تمدن دارد عوامل مادی دخالت کمتری در تمدن داشته و قرآن شاخصه های مادی اعم از حکومت مادی و قدرتمند در سایه یک فرد یا گروه مقتدر را عامل دیگری از ساخت تمدن به حساب می آورد که در این زمینه به حکومت حضرت یوسف (ع) و ذوالقرنین اشاره کرده است.
وی ثروت را دیگر شاخصه مادی تمدنی از منظر قرآن معرفی کرد و گفت: هر تمدنی برای بقاء و استمرار خود نیازمند ثروت است که قرآن در آیات مختلف به این مسئله اشاره کرده است. همچنین امنیت دیگر عنصر سازنده تمدن است و پیدایش یک تمدن زمانی میسر می شود که هرج و مرج و ناامنی پایان یافته باشد.
مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی صنعت و آهن را چهارمین شاخصه مادی تمدن سازی دانست و بیان کرد: از این عنصر به عنوان پیدایش و پویایی تمدن ها در قرآن یاد شده است. همچنین علم آموزی و مهاجرت و به تعبیر دقیق تر هجرت یکی دیگر از عناصر مادی مهم برای ساخت تمدن است که در قرآن از آنها یاد شده است.
احمدی در ادامه سخنان خود با اشاره به شاخصه های معنوی ساخت تمدن نوین اسلامی از منظر قرآن، اظهار کرد: رشد معنویت و قوانین که از منظر قرآن مبتنی بر فطرت و متکی بر وحی است از دیگر عوامل سازنده تمدن بوده و صبر و تحمل که بیش از یکصد بار در قرآن از آن یاد شده نیز در این زمینه دخیل است.
وی عدالت و برقراری داد و دادگستری در جوامع بشری و وحدت را از دیگر عناصر شاخصه های معنوی تمدن ساز قلمداد کرد و ادامه داد: آزادی نیز در شکل گیری و استمرار تمدن نقش مهمی دارد که شهید مطهری آن را از بزرگترین و عالی ترین ارزش های انسانی می داند.
احمدی یکی از نکات مهم در نگرش قرآن به تمدن را نقش انسان در پیدایش، پویای و احتمالا زوال تمدن دانست و اذعان کرد: در واقع انسان، خدا و جهان محورهای اساسی قرآن بوده و انسان به عنوان کانونی ترین موجود در متن هستی در این کتاب مقدس مورد توجه قرار گرفته است.
وی در ادامه با اشاره به قرآن و آینده تمدن بشری تصریح کرد: سه دیدگاه در خصوص تمدن وجود دارد، نخست نظریه انحطاط که بر اساس این دیدگاه هر چه زمان می گذرد انسان از سعادت و کمال دور می شود، دوم نظریه دوران و سوم نظریه تکامل است که بر اساس آن معتقدان این نظریه بیان می کنند تاریخ بشر همواره به سوی کمال در حرکت بوده است.
به گفته وی، نظر قرآن در این خصوص آن است که هم به صورت طولی یعنی تاریخی و هم عرضی یعنی جهانشمولی تمدن بشری در آینده لحاظ می شود یعنی حقیقت وحی قرآنی تنها مختص به اسلام نیست و اختصاص به همه ادیان دارد به همین دلیل اسلام حضور روحانی همه پیامبران را در این دین نگاه داشته و جهانشمولی آن نیز بدان معنا است که برای همه بشر در همه اعصار به اسلام و تمدن آن قابل بهره برداری است و این دین اختصاص به یک جامعه کوچک ندارد.
وی اظهار کرد: بنابر دیدگاه تشیع جامعه مهدوی همان جامعه ای است که همه پیامبران برای آن آمده اند و در این هندسه فکری پایان تاریخ حاکمیت عدالت است و هر فرد در جایگاه خود قرار می گیرد.
احمدی در ادامه با اشاره به زبان تمدن از دیدگاه قرآن بیان کرد: قرآن زمینه تغییر و تحول روحی را عاملی مهم در سقوط تمدن ها می داند بنابراین ما اگر بخواهیم از دیدگاه قرآن به تمدن بنگریم این کتاب هم به تاریخچه و هم به سیر تحول تمدن ها و هم شاخصه های مادی و معنوی آنها اشاره کرد و از سوی دیگر سقوط و زوال تمدن ها و آینده نگری آنها را یادآور شده است.
مدیر گروه تاریخ و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: انسان دینی قادر است در فضای انتظار برای تحقق حکومت حضرت مهدی (عج) پایه های یک تمدن را بیان کند که اساس آن بر عدالت استوار باشد.
نظر شما