پوتین با اردوغان چه خواهد کرد؟

به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، ارتش ترکیه در بیانیه رسمی اعلام کرد که یک هواپیمای جنگی روسیه به دلیل نقض حریم هوایی ترکیه در منطقه هاتای ، پس از عدم توجه به اخطارها، مورد حمله قرار گرفته و سقوط کرد. این اتفاق در 24 نوامبر 2015 در ساعت 9:24 دقیقه صبح رخ داد.

ترکیه ادعا می کند که این هواپیما در ظرف پنج دقیقه ده بار حریم هوایی ترکیه را نقض کرد تا اینکه بالاخره پس از هشدارهای مکرر ساقط شد.

سفیر ترکیه در سازمان ملل در نامه ای به شورای امنیت سازمان ملل نوشت: در پی نقض حریم هوایی ترکیه  که دو هواپیما به مدت 17 ثانیه یک مایل در هوای ترکیه پرواز کردند، هواپیمای اول از آسمان ترکیه خارج شد. هواپیمای دوم که هنوز در آسمان ترکیه بود توسط اف-16 ترکیه مورد حمله قرار گرفت.

اما وزارت دفاع روسیه مدعی است که هواپیمای جنگی روس از آسمان سوریه خارج نشده و بعلاوه این هواپیما از شلیک زمینی مورد اصابت قرار گرفته است نه هوایی.

بلافاصله پس از این اتفاق، احمد داود اوغلو، نخست وزیر ترکیه به وزارت خارجه ترکیه دستور داد تا با ناتو ، سازمان ملل و کشورهای مربوطه وارد  مشورت گردد.

پس از پایان جنگ کره ، این اولین بار در پنجاه سال اخیر است که یک هواپیمای روسی توسط عضوی از ناتو  سرنگون می­ شود.

واکنش ناتو و آمریکا به این حادثه:

باراک اوباما در کنفرانس مشترک خبری با حضور اولاند رئیس جمهور فرانسه در کاخ سفید گفت: ترکیه همانند هر کشور دیگری حق دارد تا از قلمرو خود دفاع کند. البته این مهم است که روسیه و ترکیه مسئله را با گفتگو پیش ببرند و از هر نوع تشدید مسئله اجتناب نمایند. فرانسووا اولاند هم اظهار داشت که نباید اوضاع را تشدید نماییم. ناتو باید درباره آنچه رخ داده به کسب اطلاعات از ترکیه ادامه دهد.

دیوید کامرون از نخست وزیر ترکیه خواست تا با روسیه ارتباط گیرد تا «درک شفافی» ازآنچه رخ داده اطمینان حاصل شود.

به گزارش رویترز دیپلماتهای ناتو در نشست فوری که در بورکسل داشتند ، ترکیه را به خویشتنداری و آرامش فرا خواندند. این دیپلماتها بیان کردند که گرچه هیچکدام از 28 عضو ناتو از رفتار روسیه دفاع نمی کنند اما بسیاری از آنها از اینکه هواپیماهای ترکیه ،جنگنده روسی را به خارج از آسمان ترکیه اسکورت نکرده اند ابراز ناخرسندی  ونگرانی کردند. به عقیده آنها راه دیگری غیر از آنچه ترکیه اتخاذ کرد وجود داشت.

واکنش روسها:

رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین این اقدام ترکیه را محکوم کرده و آن را «خنجر زدن به روسیه از پشت سر» تعبیر کرد.

پوتین گفت: «اقدام امروز، ضربه ای از پشت سر توسط یکی از شرکای تروریستها بود. نام دیگری نمی­توان بر این اتفاق نهاد.... در موقع اصابت ،هواپیمای ما در ارتفاع 6000 متری و در فاصله یک کیلومتری از مرز ترکیه بود....این اقدام ترکیه پس از توافقی است که ما با امریکاییها امضا کرده بودیم که از درگیری هوایی اجتناب نماییم. ترکیه هم از جمله کشورهایی بود که عضویت خود در پیمان مقابله با تروریست به سرکردگی امریکا را اعلان کرده بود....این در حالی است که ما ترکیه را بیش از یک همسایه و یک دوست می دانستیم. من نمی دانم اتفاق امروز به نفع چه کسی است؟! مطمئنا به نفع ما نبود. به جای این که ترکها بعد از این حادثه با ما تماس بگیرند بلافاصله با شرکای ناتوی خود تماس گرفتند انگار این ما بودیم که یک هواپیمای ترکیه را زده باشیم. آیا آنها می­خواهند ناتو را به خدمت داعش درآورند؟»

سخنگوی کرملین هم اظهار داشت که این اقدام ترکیه عواقب خود را خواهد داشت البته نه از نوع نظامی.

وزارت جنگ روسیه این اقدام ترکیه را غیر دوستانه خواند و با احضار وابسته نظامی ترکیه اعتراض خود را اعلان نمود.

اظهارات مسئولین ترکیه:

در این میان عجیب تر از همه نوع اظهارات مسئولین ترکیه است:

شبکه CCN ترکی از قول اردوغان نقل کرد : « ما تمام  تلاش خود را کردیم تا این اتفاق نیافتد».

نخست وزیر ترکیه احمد داود اوغلو اظهار داشت:

«ما می­خواهیم همه جهان بداند؛ در حالی  که کشور ما در محاصره حلقه­ای از آتش است ، ما برای حفظ کرامت و زندگی شهروندانمان و نیز امنیت مرزهایمان به هر اقدامی که لازم باشد مبادرت خواهیم کرد... اجازه دهید این آتشی که در سوریه به پا شده خاموش شود. پیام ما به رژیم سوریه و تروریستهای موجود و نیروهای خارجی که در شعله ور کردن معرکه نقش دارند واضح است.»

سفیر ترکیه در واشنگتن خطاب به دشمنان ترکیه گفت: «حال بفهید! به هشدارهای ترکیه توجه کنید! صبر ترکیه را نیازمایید بلکه تلاش کنید تا از دوستی او بهره گیرید!»

چند نکته:

یکم. تا به امروز ترکیه و روسیه تلاش کرده بودند تا مسئله سوریه بر روابط بین آن دو تاثیر نگذارد  و تا حدودی هم در این زمینه موفق بودند اما از این پس اوضاع پیچیده­تر می­گردد.

دوم. این اتفاق درست پس از بازگشت پوتین از ایران و بازتاب دیدار خاص پوتین با رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران رخ داد.

سوم. غرب گرچه از اقدام ترکیه به عنوان حفظ امنیت و حریم هوایی خود دفاع کرده است اما در واقع اظهار داشته اند که این روش ترکیه را هم نمی پسندند. ادبیات آنها در خطاب قرار دادن روسیه ، دعوت به خویشتنداری است. گویا این اقدام، هشداری است به روسیه که در حال قدرت نمایی در سوریه بود و آسیبهای سهمگینی بر پیکره معارضان وارد کرد و نیز امیدها را برای حامیان رژیم اسد بیشتر نمود. این اقدام می تواند به مثابه اخطاری برای کاهش فعالیتهای روسیه در سوریه باشد. علاوه بر این،طبیعی است که ناتو تمایل به تایید طرف عضو خود یعنی ترکیه دارد تا متحمل هزینه­های احتمالی مقصر بودن ترکیه نگردد. هفته گذشته نخست وزیر انگلیس اظهار داشت که آماده اعزام هواپیماهای انگلیسی به پایگاهی در جنوب ترکیه برای همکاری با ترکیه در جنگ با داعش است. ممکن است این اقدام ترکیه نوعی خوش خدمتی به ناتو برای ایجاد فضای بیشتر و بازتری برای هواپیماهای غرب در آسمان سوریه باشد.

چهارم. روسیه توان رویارویی با ناتو را نخواهد داشت، با توجه به اینکه ترکیه عضوی از ناتو است تقریبا واکنش نظامی روسیه را باید فراموش کرد. هرچند ناتو نیز حاضر نخواهد بود وارد جنگ مستقیم با روسیه شود. در عوض ممکن است شاهد حمله هوایی روسها به گروههای مورد حمایت ترکیه همچون ترکمنها باشیم. گزینه دیگر روسها پاسخ دیپلماتیک است. سرگی لاواروف سفر خود به ترکیه را کنسل کرد و نیز روسیه  اتباع خود که در سفر توریستی به ترکیه بودند را به کشور خود فراخواند. کاهش روابط ،تاثیر سریع الوقوعی است که می­توان برای این حادثه پیش بینی کرد. البته باید  صبر کرد و رفتار طرفهای درگیر را دید.

 پنجم. اما در مورد ترکیه ؛ همانطور که پوتین هم در سخنان خود اشاره کرد در حال حاضر و بعد از این حادثه این ترکیه است که طلبکار است و با ادبیات قلدرمابانه صحبت می کند. این رفتار مسئولین ترکیه نشان داد که علی رغم ادعاهای شان هنوز از نظر ذهن و فکری توسعه نایافته­اند و از این حیث تفاوت چندانی با گروههای تروریستی فعال در سوریه و عراق ندارند. اظهارات هیجان زده مسئولین ترکیه به وضوح نشان از این واقعیت است.

نکته دیگر در مورد خود اردوغان است. پروژه داود اوغلو در احیای امپراطوری یا خلافت عثمانی که توسط اردوغان و حزب او کلید خورد، در گام اولش که تصرف سوریه بود با شکست مواجه شد و این مطلب آنها را به شدت خشمگین کرده است. در این شرایط به جرات می­توان گفت ترکیه ازعصبانی­ترین کشورها است. اردوغان 2015 شخصی کاملا متفاوت با اردوغان 2004 و 2005 است. 

مطلب دیگر ضررهای مالی است که ترکیه پس از حمله­های هوایی روسیه متحمل شده است. شاید بتوان گفت ترکیه بیش از سایرین از آشوب سوریه نفع مالی برده است، از دمونتاژ کردن کارخانه های سوریه گرفته تا خرید ارزان قیمت نفت سوریه و دیگر مسائل. اقدامات اخیر روسیه و حمله به کاروانهای نفت کشهای معارضان نیز از اموری است که ترکیه را ناخرسند داشته است. این همه موجب شده تا ترکیه به دلگرمی و پشتوانه ناتو دست به چنین اقدام متهورانه ای بزند.

هر چه باشد ترکیه در این میان بیش از روسیه زیان خواهد دید. اگر چه غربیها امروز به ترکیه روی خوش نشان دهند و او را به خدمت گیرند اما قطعا این ترکیه هجومی شده در آینده­ی اروپا جایی نخواهد داشت و جامعه اروپا چنین حکومتی را از بدنه خود نخواهد دانست.

یادداشت: دکتر مرتضی آقامحمدی