خبرگزاری شبستان: از آن زمان كه دين مبين اسلام توسط پيامبر اعظم (صلّي الله عليه و آله و سلّم) در مدينة‌النّبي داراي حكومت و نظام اجتماعي و سياسي شد، مسجد به عنوان اصلي‌ترين پايگاه و محل فعاليتهاي گوناگون در حكومت نوپاي اسلامي قرار گرفت و از همين مكان مقدّس بود كه مرزهاي عقيدتي و جغرافيائي اسلام به ساير بلاد دور و نزديك گسترش يافت. بعد از ورود پيامبر اسلام(ص) به مدينه، ايشان امر به ساخت مسجد فرمودند و در اين راستا با ساخت اولين مسجد در تاريخ اسلام يعني مسجد قبا، آن را مركز رهبري جامعۀ نوپاي اسلامي و مشورت در امور سياسي و تصميم گيريهاي مهم سياسي قرار دارند.مهمترين تصميمات و مراحل آمادگي نظامي، غزوات صدر اسلام در زمان پيامبر اسلام(ص) در مسجد گرفته مي‌شد. در اين مكان بود كه چارچوبهاي جنگهاي مسلمانان، تجهيز سپاه و خطابه‌هاي مربوطه انجام مي‌شد و در واقع مقرّ اصلي فرماندهي نظامي نيز همين مساجد بودند. به منظور بررسی جایگاه مسجد در صدر و عصر حاضر با مجید معارف، استاد دانشکده الهیات و معارف دانشگاه تهران گفتگویی را ترتیب دادیم که آنچه می خوانید، حاصل این گفتگو است.
- دین مبین اسلام و قرآن کریم به مسجد چگونه نگاهی دارد؟
یکی از امتیازات ادیان الهی اعم از اسلام و ادیان پیش از اسلام، آن بود که تلاش می شد مکان های عبادی همچون مساجد و معابد، از محل زندگی و اجتماع متمایز شده و در واقع به عنوان اماکنی برای انجام عبادات در نظر گرفته شود زیرا که مسجد مکانی است که خداوند خود ضامن محافظت از آن است. خداوند در آیه 40 سوره حج می فرماید: «و اگر خداوند بعضی از مردم را بوسیله بعضی دیگر دفع نکند، دیرها و صومعه ها و معابد یهود و نصارا و مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده می شود ، ویران می گردد...». خداوند در این آیه یکی از رسالت‌های خود را صیانت از مساجد می داند و با توجه به این اهتمام، حفظ مساجد را رسالتی خدایی و الهی به شمار می آورد،همچنین خداوند در سوره مبارکه توبه آیه 18 می فرماید: «جز این نیست که مساجد خدا را کسانی آباد می کنند که به خدا و روز واپسین ایمان آورده اند».
شاید برخی از این آیه برداشت کنند که منظور عمران و آبادی مساجد مد نظر است و باید تنها بنای مادی و زیبا با سالنی شیک طراحی شود که جذاب بوده و ظاهر خاصی داشته باشد اما مطابق با حدیث معصوم (ع) آنچه موجب عمرانی مساجد می شود، حضور مومنان در آن است که به رونق مسجد تفسیر شده است. مسجدی که محل رسیدگی مشکلات مومنین باشد عمران و تعمیر در آن اتفاق افتاده است و قطعا مسجد فعالی محسوب می شود.
- با توجه به مواردی که بیان فرمودید،ویژگی های مسجد پر رونق چیست و چگونه می توان مساجد را پررونق کرد؟
به اعتقاد من رونق مساجد یکی از مهم ترین شاخصه هایی است که باید مورد توجه باشد. در صدر اسلام مسجد نه تنها محلی برای برپایی نمازهای جماعت بود، بلکه مرکز فرماندهی پیامبر (ص) محسوب می شد و هر گاه حکمی از سوی خداوند نازل می شد، پیامبر (ص) از بلال می خواست تا مردم را در مسجد جمع کرده و حکم پروردگار را بر آنها ابلاغ کند؛ از همین رو، وقتی آیاتی همچون پرداخت زکات نازل می شد، بر اساس آن ثروتمندان موظف به پرداخت آن می شدند و از همین کانون پرداخت زکات به طبقه ضعیف جامعه صورت می گرفت یا اگر قرار به دفاع نظامی بود، مسجد محلی برای ثبات نیرو، تقویت آنها و فرماندهی می شد و صرفا از حالت اقامه نماز خارج بود.
مسجد در صدر اسلام در کنار عبادت، محل پیگیری دیگر امور مردم هم بود زیرا که از طریق حضور در خانه خدا می توان بسیاری از امور را مورد پیگیری قرار داد. در صدر اسلام در مسجد بود که مسلمانان از احوال یکدیگر باخبر می شدند و به رفع نابسامانی‌ها کمک می‌کردند و مسجد پشتوانه روحی و روانی برای مردم بود.
البته پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ویژه اوایل آن این نقش مساجد، بازآفرینی شد و در سال‌های جنگ نیز شاهد این رویکرد بودیم اما به تدریج از رونق این گونه فعالیت ها در مساجد کاسته شد و شاید این مساله به دلیل حساسیت‌های اجتماعی بود. مسجد پررونق، مسجدی است که هم به لحاظ نمای ظاهری زیبایی داشته باشد و هم در کنار آن امام جماعتی فعال و مردمی در مسجد حضور داشته باشد و رسالت خود را تنها اقامه نماز نداند.
-به فرموده امام خمینی(ره) استقامت هر مسجدى به عهده امام مسجد است،امام جماعت در جاذبه مندی مسجد چه نقشی می تواند داشته باشد؟
بهره‌گیری از امام جماعت محلی در جذب جوانان به مساجد بسیار موثر است زیرا که اگر روحانی مسجد، بومی همان منطقه باشد و افراد محله او را بشناسند و با کلام او آشنا باشند، تاثیر مطلوبی در جذب افراد به مسجد خواهند داشت تا اینکه امام جماعتی به صورت ماموریت، موظف به اقامه نماز در مسجدی شود و پس از آن رسالت خود را پایان یافته بداند.
امام جماعت هر محل، قطعا به مشکلات آن منطقه بیش از دیگر روحانیون تسلط می تواند داشته باشد و بهتر می تواند به مسائل مردم آن محل رسیدگی کرده و پای درددل های آنها بنشیند، بنابراین بهتر است امام جماعت هر مسجد از همان محل انتخاب شده و وقت و فرصتی را نیز برای مردم بگذارد تا آنها مرجعی برای حل و فصل مشکلات خود داشته باشند.
امام جماعت بسیار تاثیر انگار ناپذیر در رونق مسجد دارد به غیر از عدالت و تقوا در جذب نقش مهمی دارد جاذبه قوی تری برای جذب داشته باشد تنها وظیفه امام جماعت نباید اقامه نماز باشد بلکه باید رسیدگی به مشکلات مردم را مورد توجه قرار دهند اگر مردم احساس کنند که امام جماعت گوش های شنوا برای رسیدگی به مشکلات مردم دارند مسجد، مسجد با رونقی خواهد بود.بنابراین امام جماعت باید نسبت به مشکلات محله حساس باشد.
نظر شما