خبرگزاری شبستان: مسجد از عصر پیامبر (ص) مرکز آموزش معارف بوده است، پیامبر (ص) ابتدا بر روى تنه درخت و بعدها بر فراز منبر به تبیین احکام الهى و معارف اسلامى می پرداخت و بعدها همین امر به یک سنت در مسجد بدل گردید و محراب و منبر پیوندى جدایى ناپذیر پیدا کردند. علاوه بر آموزشهاى عمومى، حلقه هاى درس و رشته هاى تخصصى در مسجد از زمان پیامبر (ص) و بعدها به صورت توسعه یافته تر در زمان امیرالمؤمنین (ع) رسید و دانشگاه بزرگ صادقین (علیهم السلام) شکل گرفت. از اینرو مى بینیم که مسجد کانون آموزش و ترویج فرهنگ حتى در سطوح مطالب تخصصى و بنیادین بوده است.
مهمترین کارکرد مسجد فارغ از کارکرد عبادی، کارکرد فرهنگی است. این مرکز دینی بر اساس آموزه هایی که تولید می کند و بر مبنای مناسکی که جامعه به آن تمسک پیدا می کند و با توجه به مجموعه ای از بایدها، نبایدها، هست ها و نیست ها و در قالب هنجار و بر اساس ارزش هایی که به جامعه منتقل می کند و نیز بر مبنای نهادینه کردن و درونی کردن این بایدها و نبایدها که در افراد بوجود می آورد، می تواند نقش مهمی را در عصر کنونی ایفا کند. وقتی این مجموعه بایدها و نبایدها به رفتار بیرونی همانند پوشش، کردار و حرکت اجتماعی ظاهر می شود و تبدیل به یک تشخیص اجتماعی و رفتار بیرونی می شود که واجد یک نوعی از هویت مستقل برای مجموعه ای از اعمال شود. اما متأسفانه با نفوذ فرهنگ مدرنیته در جامعه اسلامى، بخش عمده اى از آموزش کشوراز فضاى مسجد جدا شد.
امروزه با توجه به نظام ها و آموزش های کلاسیک و مدرنی که شکل گرفته است، احساس می شود که نقش مساجد در این زمینه رو به تقلیل گرایش یافته است اما با برنامه ریزی جامع می توان در عصر کنونی با توجه به گسترش فضاهای مجازی، باز هم نقش مساجد را در تولید دانش دینی پر رنگ کرد و به عنوان مهمترین پایگاه ها در این زمینه تبدیل کرد.انقلاب اسلامى فرصت دوبارهاى ایجاد کرد تا بستر بازگشت آموزش به مسجد فراهم شود و زمینه تولید علوم دینى شکل گیرد به گونه ای که کرسى هاى نظریه پردازى در مساجد فعال شد و موجب شد تا ثمره آن یعنی حاکمیت روح تعبد و تعهد بر جریان نظریه پردازى حاکم شود.
نقش مسجد در فرهنگ عمومی و سیاسی بی بدیل است، مسجد، هنجارهای مورد توجه دین را در قالب آموزه های متفاوت و در قالب های متنوع همانند سخنرانی، موعظه و رفتار به دیگر افراد جامعه و پیروان منتقل می کند و در واقع در قالب فرهنگ عمومی ظهور می یابد. در روایت جامعه شناسان می بینیم که به عنوان مثال در ایام خاصی، میزان جرم کاهش می یابد این به علت تشخیصی است که مسجد به عنوان هویت ساز فرهنگی در جامعه ایجاد می کند. ائمه جماعات به عنوان گروه های مرجع اجتماعی در این زمینه نقش مهمی می توانند ایفا کنند. اما در مقابل ساخت و کارکردی که مسجد ایجاد می کند باید گفتمانهایی هم وجود داشته باشد. همان گونه که بیان شد، تبارشناسی مسجد نشان می دهد که اولین حلقه های دینی در مساجد شکل می گرفتند و پیامبر (ص) نیز اهمیت ویژه ای به این موضوع داشته اند، مساجد هم بهترین مکان در این زمینه به شمار می رفتند و مسجد به عنوان کانون تولید دانش، نقش مهم ایفا می کرد و بسیاری از قاریان قرآن و افراد باسواد از دل مسجد بیرون می آمدند و بعد از آنکه تمدن اسلامی شکل گرفت، مساجد تبدیل به پایگاه های تولید دانش، مباحثه، گفتگو و پایگاه تضارب آرا و اندیشه های جهان اسلام شد و نقش مسجد به عنوان پرچم دار دانش دینی بسیار مهم ارزیابی شد به گونه ای که رقیبی نیز در این زمینه وجود نداشت. امروز هم باید جایگاه مسجد را به چنین جایگاهی رساند.
مسجد می تواند به عنوان مکانی برای عرصه آزادانه فکر و اندیشه انسان ها و نوعی تضارب اندیشه ای به شمار آید. نقش مساجد در جنگ تحمیلی، بعد از دوران دفاع مقدس، سوادآموزی، انتقال مفاهیم دانشی و مهارتی بسیار مهم بوده است از طرفی مساجد و ائمه جماعات می توانند، جوانان و نوجوانان را از طریق مساجد به آموزه های دینی دعوت کنند، این نشان از ظرفیت و پتانسیل مهم مساجد است که اگر تصمیم گیران و تصمیم سازان به شناخت درستی از مسجد، رویکرد و نظام ارتباطی که مسجد ایجاد می کند، برسند و نوعی بومی سازی که در حوزه دانش از طریق مسجد می تواند، شکل بگیرد آن موقع است که می توان گفت مسجد، پایگاه اصلی و پرچم دار دانش و آزاداندیشی و تولید علم است. در شرایط کنونی شاهد ورود نسل جدیدی از شبهات اعتقادی به کشور بویژه در میان جوانان هستیم. در این شرایط، مساجد نباید بی‌تحرک و کم فعال باشند بلکه باید جلساتی با حضور فضلای حوزوی به پاسخگویی به این شبهات و تعمیق ایمان دینی مردم اختصاص داده شود.
فضیلت تعلیم و تعلم در اسلام در ردیف عبادت قرار گرفته شده و در شرایطی بالاتر از عبادت قراراست و مسجد به عنوان خاستگاه تعلیم و تعلم در این زمینه نقش تاثیر گذاری دارد. متولیان مساجد باید ضمن مهیا نمودن محیط مطلوب برای عبادت و بندگی خدا نسبت به تعلیم و تعلم نمازگزاران بویژه آموزش قرآن کریم و مسائل شرعی تلاش بیشتری داشته باشند و از ظرفیت های مساجد در زمینه های مختلف فرهنگی و اجتماعی استفاده کنند.
مجتبی فرهنگیان، محقق و پژوهشگر حوزه دین
نظر شما