به گزارش خبرنگار تئاتر شبستان، نشست بررسی نمایش «حلقه» سه شنبه هفته گذشته با حضور حمید ابراهیمی نویسنده و کارگردان و عمار تفتی بازیگر این اثر، در خبرگزاری شبستان برگزار شد.
نمایشی که از بیستم مهرماه در تالار مهر حوزه هنری به روی صحنه رفته و داستان زنی را روایت می کند که ارادت به امام حسین (ع) او را نسبت به همسرش بیزار کرده و حضور مرد در ماجرای کربلا آنها را علیه هم قرار داده است.
در بخش اول این گفت و گو که پیش تر منتشر شد، درباره اجرای این نمایش با حمید ابراهیمی و عمار تفتی صحبت کردیم و در بخش پیش رو بازیگری در تئاتر و سینما محور بحث ما بود. بخش دیگر گفتگو که درباره مخاطبان تئاتر است به زودی منتشر خواهد شد.
بخش دوم این نشست را با هم می خوانیم:
* درباره بازیگری، بگذارید از این جا آغاز کنیم که به نظر شما مهمترین ویژگی یا تفاوت بازیگری تئاتر با سینما و تلویزیون چیست؟
تفتی: به اعتقاد من، ویژگی بازیگری در تئاتر، فرصتی است که در اختیار دارید تا به کاراکتر مورد نظرتان برسید. در تلویزیون و سینما کمتر فرصت اینچنین خواهید داشت، حالت خوبش چند جلسه روخوانی است و بیشتر همه چیز به شما محول می شود.
* پس، یک ویژگی، فاصله زمانی میان شکل گیری نقش و اجراست.
تفتی: بله. در تئاتر شما گاه تا چند ماه وقت دارید، در حالیکه در تلویزیون از زمانی که نقشی را به شما پیشنهاد می دهند تا لحظه ای که جلوی دوربین می روید حدود بیست روز فاصله است. در این میان شاید بتوانید با کار فردی به نقش برسید اما بعدها متوجه خواهید شد اگر فرصتِ تمرین و تکرار بود، در لحظاتی از بازی تان می توانستید انتخاب بهتری داشته باشید.
ابراهیمی: در واقع امکان زیست در تئاتر برای بازیگر، بیشتر از امکان زیست جلوی دوربین است. وقتی شما امکان زیست دارید، تداوم حس شما درست است. غلط کمتری خواهید داشت و اشتباهات کمتری در بازی تان پیش می آید.
* این روند به دلیل تداومِ صحنه ها در بازیِ بازیگر تئاتر است؟
ابراهیمی: بله. در تئاتر شما از الف شروع می کنید و تا آخر پیش می روید. مثلاً اینجا که من و آقای تفتی نشسته ایم و با شما گپ می زنیم، در واقع داریم زیست می کنیم. وقتی قرار باشد این را دو ماه بعد روی صحنه ببریم، زیستی است که قطع نمی شود و از تمرین امروز تا فردا هم این جریان در ذهن بازیگر ادامه دارد. اما در تلویزیون صحنه ای که شما امروز بازی می کنید برای فردای فیلمنامه است و صحنه ای که فردا بازی می کنید برای بیست روز قبل است و این اجازه زیست را از شما می گیرد و زیست طراحی شده و مصنوعی اتفاق میفتد.
تفتی: ضمن اینکه در تئاتر اتفاقی که برای شما رخ می دهد، تا آخرین لحظه اجرا با شماست و با «کات» کارگردان تمام نمی شود. جریانی که در شما شکل می گیرد آنقدر عمیق است و شما از وجوه مختلف به کاراکتر مسلط می شوید که می توانید ادعا کنید شخصیت را روی صحنه زندگی می کنید و این اتفاق در سینما رخ نمی دهد مگر در شرایط خاص و با کارگردان بخصوصی. در شرایط جاری فیلمسازی ما، معمولاً به این شرایط دست پیدا نمی کنیم.
* معروف است که در سینما و تلویزیون بازیگر را بر اساس چیزی که هست برای نقش انتخاب می کنند اما در تئاتر فرصت شکل گیری شخصیت وجود دارد، این طوری است که مثلا یک بازیگر وقتی نقش منفی را خوب بازی می کند، مدام نقش های مشابه به او پیشنهاد می دهند، این روند یکی از عوامل بازی های تکراری نیست؟
ابراهیمی: بله. متاسفانه کارگردان ها معمولاً بر اساس آنچه که از بازی تو در گذشته دیده اند، نقش فیلم یا سریال شان را به شما می سپارند که این رویه اشتباه است. البته بخشی هم به بازیگر بر می گردد، که نقش را چطور ببیند. من شخصاً از بازیگرانی هستم که تلاش کردم این قاعده را بشکنم. مثلاً نقش های منفی و مثبت با تعریف های خاص را شکسته ام و هرگاه نقشی بر عهده گرفته ام آن را خاکستری اجرا کردم. چرا که معتقدم هر انسانی در وجودش هم بدی دارد و هم خوبی و بنا به ضرورت موقعیت آن را بروز می دهد. در نقش آفرینی هم همینطور است. بنابر این سعی می کنم وجوه مختلف شخصیت را بشناسم و ارایه کنم.
* پس هر دوی شما، معتقدید که بازیگری روی صحنه و با جلوی دوربین هیچ تفاوتی با هم ندارند؟
ابراهیمی: بله. تفاوتی وجود ندارد مگر در انرژی. چرا که بازیگر روی صحنه تئاتر انرژی بیشتری صرف می کند. به نظرم این بحث ها که چند سال پیش می گفتند بازی تئاتر اغراق شده است و بازی سینما به زندگی شبیه تر است، امروز دیگر معنا ندارد. دوران بازی های آنچنانی سالهاست تمام شده و بازیگر و تماشاگر آنقدر به هم نزدیک اند که همان اتفاقِ جلوی دوربین، روی صحنه هم میفتد. فقط باید انرژی بیشتری صرف کنید چون در برابر چشمان مخاطب به طور زنده، زیست می کنید. برای همین در همه دنیا وقتی از بازیگران درباره تئاتر می پرسند، می گویند که یک پروسه عجیب و غریب است و برای شان این نوع بازیگری را جذاب تر می دانند، چون زیست در آن وجود دارد.
تفتی: من هم موافقم. اساساً فکر نمی کنم بازیگری برای دوربین با صحنه تفاوتی داشته باشد مگر در مسئله زیستن. البته شاید در شرایطی که برنامه ضبط روزانه یک سکانس باشد، این زیست در سینما هم اتفاق بیفتد. فکر کنید بازیگران بتوانند روی بازی شان تمرکز کنند، در شرایط قرار بگیرند و امکان تمرین داشته باشند که در سینمای ما مثلا برای فیلم «درباره الی» این اتفاق عملی شد.
* یک مسئله که در بازیگری مطرح است، ضعف بازیگری است که بارها مورد انتقاد کسانی مثل دکتر علی رفیعی هم قرار گرفته که معتقدند بسیاری از بازیگرانِ درخشان گذشته، بر اثر بازیهای تلویزیونی افول کرده اند. چقدر این پیش فرض درست است؟
ابراهیمی: بگذارید من چیزی را با جسارت بگویم. حرف آقای رفیعی درست است اما به نظرم به چیزهای دیگری، غیر از بازیگر بر می گردد. یک زمانی سینما، تئاتر و موسیقی ما در مسیر حرکت به قله بود. شاید اگر ما راهی را که در دهه شصت پیش گرفتیم ادامه می دادیم، امروز در سینمای جهان حرف بسیار برای گفتن داشتیم. چرا نشد؟ چون هر کسی از راه رسید، وارد این حرفه شد. من نمی دانم چه کسی، چه گروهی و یا چه عواملی طوری برنامه ریزی می کنند که هر کسی بتواند به راحتی بازیگر شود.
* پس موافقید که سطحِ بازی ها نسبت به گذشته پایین آمده است؟
ابراهیمی: بله. شاید منِ بازیگر نباید این حرف را بزنم اما صبوری کافی است، به تلویزیون نگاه کنید 99% از کسانی که جلوی دوربین قرار می گیرند، به درد این کار نمی خورند و باید سراغ کار دیگری بروند. بعد می گویند حمید ابراهیمی سر صحنه سریال جدی است و وقتی با او صحبت می کنیم رفتار خاصی دارد. بله، من باید این جور رفتار کنم. وقتی شما سر سریال کنار من یک ورزشکار یا خواننده پاپ می گذارید که هیچ پروسه ای در بازیگری طی نکرده و رفتار کارگردان با او، همانطوری است که با من مواجه می شود، قطعاً به من بر می خورد. منی که بیست و هشت سال روی صحنه نزدیک به سه هزار اجرا داشته ام و همیشه در جشنواره های تئاتری دیده شدم و مهمتر از آن مردم مرا بازیگر می شناسند. جالب است راننده تاکسی صدای مرا که می شنود، می گوید شما بازیگر تئاتر هستید. از کجا می داند؟ مردم آگاه هستند، بازی بد و خوب را تشخیص می دهند. در موسیقی نگاه کنید یک کسانی می خوانند که اصلاً قابلیت خوانش ندارند، بحث صدای خوب هم نیست، من از خوانش و لحن درست حرف می زنم. در بازیگری هم همین است، آقا، شما باید در رجه اول باور پذیر باشید. تماشاگر باید باور کند و 99% بازیگران ما، فقط لحظه را به شکل بسیار بد نمایش می دهند.
* این ضعف شامل بازیگران قدیمی نمی شود؟ یعنی واقعاً بازیگران خوب دیروز تئاتر و سینما، امروز از حدِ خودشان پایین نیامده اند؟
ابراهیمی: دلیلش را بیابید. وقتی بازیگر درخشان دیروز می بیند هنرجویش از او پیشی گرفته، نه اینکه مستحق باشد که پول داده، نقش و دوربین را خریده است، برای چه باید تلاش کند و خودش را نگه دارد؟ وقتی سریالی پخش می شود و می بینید آدمی که اصلا تکلیف خودش را هم در بازیگری نمی داند، نامش پنج مرتبه جلوتر از شماست، این ها دردناک است.
تفتی: معلوم است که بازیگر بزرگ هم به این نتیجه برسد که پولش را بگیرد و حداقل هایش را عرضه کند. وقتی یک بازیکن فوتبال آمده و در تلویزیون بازی می کند، در تئاتر به صحنه می رود، بیشتر از ما هم پول می گیرد و شناخته می شود، منشان می دهد که معیار مشخصی وجود ندارد.
ابراهیمی: و هیچ چیز به اندازه نا آگاهی آزار دهنده نیست. پیش آمده سر صحنه با بازیگری که اسمش برند است، درباره متد بازیگری حرف می زنم و متوجه می شوم حتی به گوش او هم آشنا نیست. در حالیکه بازیگر به مطالعه احتیاج دارد. باید همه سبک ها را بشناسد تا هر بار بازیگر بهتری باشد.
* همین مسائل، کم کم دارد مخاطب را هم فراری می دهد.
ابراهیمی: بله. من نمی دانم این اتفاقات چطور رخ داده، اما به هر صورت به ضرر فرهنگِ مملکت ما تمام می شود. شما ببینید چطور خانواده های ما سریال های بی کیفیت ترکی را دنبال می کنند.
تفتی: وقتی مخاطب هوشمند امروز، بازیهای شما را باور نمی کند، کانال را عوض می کند و سریال کلمبیایی می بیند. تا وقتی حرف خریدار دارد که مخاطب احمق فرض نشود. بازی درست، قصه درست و کارگردانی درست ببیند.
* می شود راه حلی هم ارایه کرد؟
تفتی: یکی این است که دریچه های بی در و پیکر را ببندند و بازیگران مثل گذشته سطح بندی شوند تا هرکس در حد و جایگاه خودش قرار بگیرد. من بعد از بیست و چهار سال بازیگری، آرزویم این است که روزی در صحنه اصلی تئاتر شهر بازی کنم، اما ببینید چه طور ستاره های سینما و بازیکن فوتبال به راحتی روی صحنه می روند.
ابراهیمی: مگر برای ماشین سواری به گواهینامه احتیاج نیست؟ بازیگری هم همین است. اما عمار جان، به نظرم مسئله حضور بازیگران سینما در تئاتر نیست، اگر درست بیایند که اشکالی ندارد. اگر با تمرین، تکرار و مطالعه در اندازه نقشی که می گیرند باشند، قدم شان مبارک، روی صحنه بیایند.
تفتی: خب، دست کم به اندازه پولی که می گیرند برای خودشان هزینه کنند. من با درآمد سالی چهل میلیون تومان، نمی توانم یوگا بروم و تمرینات خاص داشته باشم، اما شما که چند صد میلیون می گیرید که می توانید.
ادامه دارد
گفت و گو از علی یزدان دوست
نظر شما