سنت های ماه محرم استان سمنان قدمت چند صدساله دارند

خبرگزاری شبستان - سمنان؛ با توجه به فرهنگ و شیوه‌های مرسوم هر منطقه و استان مراسم های عزاداری سالار شهیدان متفاوت بوده وعزادارای ها با حضور اقشار مختلف اعم از پیر وجوان، مردوزن در مساجد، تکایا، خیابان ها برگزار می شود.

 

با وجود گذشت یک هزار سال از مصیبت شهادت امام حسین(علیهم السلام ) و یاران وفادارش، نه تنها از عمق این حادثه کاسته نشده، بلکه هرچه می‌گذرد، قلمرو عاشورا گسترده‌تر شده و آیین‌های عزاداری باشکوه بیشتری برگزار می‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مردم استان سمنان قبل از شروع ماه محرم با غبار روبی مساجد ونصب پرچم ها ی امام حسین (علیهم السلام )و پارچه های مشکی در سطح شهر و مساجد به استقبال ماه محرم می روند .

 

اهتزاز پرچم ها، بیرق سرخ، سیاه و سفید و نصب پارچه نوشته هایی از سخنان امام حسین (علیهم السلام) بر سردر مساجد، حسینیه ها، منازل، ادارات و نهادها یکبار دیگر حماسه عاشورا را در اذهان مردم زنده کرده است.

 

صدای سنج و طبل عزا در شهرها و روستاها، شیون و زاری مردان و زنان عزادار حسینی، شور و نشاط پیران و جوانان عاشق اهل بیت هم نشان از غم و اندوه شیفتگان امام حسین(علیهم السلام) دراستان سمنان دارد.

 

در طول شبهای دهه اول محرم، پس از نماز مغرب و عشاء مجالس عزاداری و سوگواری در مساجد با حضور روحانیون و مداحان انجام می‌شود. برپایی این مراسم تا پایان ماه صفر برگزار می شود. یکی از شیوه‌های عزاداری این ایام، دسته روی یا دسته گردانی است.

 

 معمولاً از شب پنجم محرم به بعد دستجات عزاداری از مقابل حسینیه یا تکایای خود حرکت کرده و هر دسته مسیر مشخصی را در هر یک از شب‌ها طی می‌کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تعزیه خوانی

همزمان با آغاز ماه محرم و ایام سوگواری شهادت امام حسین(علیهم السلام)، تعزیه خوانی سنتی در استان سمنان آغاز به صورت نمایش تاریخی اجرا می‌شود و به جرأت می‌توان گفت نیمی از مردم این استان با تعزیه و تعزیه خوانی از نزدیک آشنا هستند و دور از واقعیت نیست که تعزیه ماه محرم در هر منطقه به صورت فرهنگ و سنت اجرا می‌شود.

 

همزمان با دهه اول ماه محرم و برپایی مراسم تعزیه خوانی در سمنان، این مراسم سنتی با اجرای موسیقی سنتی سنج و دمام بوشهری همراه خواهد بود.

 

در ابتدای مراسم تعزیه خوانی، چند دقیقه‌ای سنج و شیپور می‌زنند تا مردم جمع شوند و بعد از تعزیه‌خوانی نیز این سنج و دمام با عزاداری و مرثیه خوانی همراه خواهد بود.

 

هنرمندان اين استان تعزيه را نوعي هنرنمايي براي تثبيت و تجلي نهضت حسيني و قيام عاشورا مي دانند و معتقدند زيبايي نهضت کربلا در تعزيه ناب و اصيل متجلي مي شود. تعزيه در حقيقت نوعي پيام رساني است که براي نهادينه کردن فرهنگ عاشورا مي توان از آن استفاده کرد.

 

ایفاکنندگان نقش در یک گروه تعزیه شامل امام خوان، شمر خوان، بچه خوان، حر، عباس، علی اکبر و غیره است.

 

نام برخی از مجالس تعزیه خوانی همانند مجلس مصیب، شهادت حر، مسلم، دو طفلان مسلم، شهادت امام رضا (علیهم السلام)، مجلس ابوالفضل، علی اکبر(علیهم السلام)، قاسم و شهادت امام حسین(علیهم السلام) برگرفته از وقایع و حوادث کربلا است.

 

گفتنی است که مجالس تعزیه خوانی زنانه نیز توسط برخی زنان روضه خوان این شهر در ایام محرم برگزار می‌ شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سينه زني و زنجيرزني

در اين سنت پسنديده گروه هايي از مردم در قالب هيئت هاي عزاداري سامان دهي شده در نقاط معيني از سطح شهرها و روستاها حرکت کرده و با نوحه خواني رهبر گروه به زنجير زني يا سينه زني مي پردازند.

 

این مراسم که هر ساله با استقبال بي نظير مردم استان سمنان روبه رو مي شود، مردم ساير شهرهاي مقيم اين استان نيز گروه هايي را تشکيل مي دهند و در سطح شهرها حرکت مي کنند.

 

در اعتقادات محلي مردم استان توسل به دسته هاي عزاداري براي رفع مشکلات، شفاي بيماران و... از سالار شهيدان جايگاه ويژه اي دارد به طوري مردم  در مسير دسته هاي عزاداري نشسته و از شهيدان کربلا طلب حاجت می کنند.

 

در برخی از دسته های عزاداری در برخی از نقاط استان سمنان کودکان کفن‌پوش شده بر روی اسب و شترها، نمایی حزن‌انگیز از اسرای کربلا به شام را به نمایش می‌کشند که پیشاپیش هیأت‌های عزاداری پیش می‌روند. دراین آئین کودکان با قباي سفيد و دستار سبز بر روي شترها و یا اسب مي نشينند و مسافت معيني را طي کرده و افراد حاضر در اين مراسم با نوحه خواني و سينه زني به عزاداری سرور سالار شهیدان می پردازند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

برپايي خيمه ها

 یکی دیگر از آئین های دیرینه مردم استان برپایی خيمه هايي در نقاط مختلف شهر که نمادي از خيمه هاي امام حسين (علیهم السلام) و يارانش در کربلاست است که مردم با مشاهده اين خيمه ها و گريستن در عزاي حسيني، ياد شهداي قيام کربلا را زنده می کنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

علم گرداني

از جمله آداب مردم استان سمنان در ماه محرم بوده و در زمره عزاداري هاي خاص اين ماه است. در استان سمنان با تشکيل گروه هايي از مردم و عزاداران حسيني در هيئت هاي محلي، سنت ديرينه علم گرداني اجرا مي شود.

 

علم، چوب بلندی است که یک پنجه فلزی در راس آن نصب شده است. علم بندان از دیگر آئین‌های محرم در سمنان است که در بیشتر نقاط شهرستان با اندکی تفاوت در زمان و نحوه اجرا، انجام می‌شود.

 

بسیاری از مردان و زنان به جهت بر آورده شدن حاجات خود در این مراسم شرکت کرده و نذورات خود شامل پول و پارچه‌ها را به علم می‌بندند. بدین ترتیب بدنه علم از پارچه‌های نذری اهالی پوشیده می‌شود.

 

پس از پوشش علم با ذکر صلوات آن را با احترام بلند می کنندو برخی از افراد بنا به نذر خود در جلوی علم گاو یا گوسفند قربانی می‌کنند.

 

آيين سنتي علم گردش در روستاي طزره دامغان نيز از آيين هاي باسابقه اي است که هر ساله در اين روستا برگزار مي شود.

 

اين آيين که سابقه اي ۵۰۰ ساله دارد همه ساله از پنجم محرم الحرام به ياد شهادت علمدار کربلا حضرت قمر بني هاشم(علیهم السلام) در اين روستا آغاز و تا روز عاشورا ادامه دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نخل گرداني

بر اساس پژوهشی که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سمنان انجام داده است، یکی دیگر از نشانه‌های عزاداری در نقاط مختلف نخل گردانی است.

 

نخل که نمادي از پيکر مقدس امام حسين(علیهم السلام) محسوب مي شود و با پارچه هاي سبز متبرک شده به بارگاه آن حضرت پوشانده مي شود، عمدتا از چوب و در برخي موارد آهن است که وزن آن به بيش از يک تن مي رسد.

 

نخل را با پارچه‌های سبز و مشکی پوشش داده و در قسمت جلوی آن تصاویر امامان، شهدا و آینه می‌آویزند. برای بلند کردن نخل عزاداران شال سیاه به گردن خود می‌اندازند. نخل را در شب‌های محرم همراه با هیات‌های عزاداری حمل می‌کنند. این شیوه در روزهای تاسوعا و عاشورا چشمگیرتر است.

 

مردم استان سمنان نخل را بر روي دستان خود بلند و با طي مسافتي قابل توجه در سطح شهر حمل مي کنند و در نقاطي آن را مي گردانند.

 

در اين سنت حسنه مردم حاجتمند درگاه حسيني، سيب هاي سرخ و سفيد خود را در محفظه اي که در نخل وجود دارد قرار مي دهند و در پايان مراسم تعدادي از آن را براي تبرک و شفاي بيماران پس مي گيرند و تعدادي را نيز براي کمک به حسينيه ها و عزاداري ها به مسئول هيئت مي دهند تا با فروش آن به دوستداران حسيني، کمکي به حسينيه کرده باشند.

 

در برخی از روستاهای استان سمنان مرسوم است که برخی پایه‌های نخل را زنان در دست گرفته و در حمل آن شرکت می‌کنند.

 

آئين ویژه يازدهم محرم در شهرستان دامغان يكي از مراسم های مطرح و کم نظیر سوگواري براي سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين (علیهم السلام) در استان سمنان است و چند ده هزار نفر از ارادتمندان به آل الله از اقصی نقاط مختلف کشور و روستاهاي اطراف شهرستان ابتدا با حضور در حسینيه حضرت ابوالفضل (علیهم السلام) از ساعات اوليه بامداد بر اساس نظم خاصي از این مکان حرکت خود را آغاز و پس از طي مسافتي طولاني با حضور در مقابل زيارتگاه بكير بن اعين (علیهم السلام) مراسم با جلوه خاصی به اوج خود می رسد و نخل كه استعاره اي از تابوت سيد و سالار شهيدان است بر دوش ایشان تشيع مي شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

طوق بندان

آيين طوق بندان هر ساله در روستاي علاء (سمنان) اجرا مي شود و در آن کاروان هاي عزادار به کوچه ها و خيابان هاي قديمي شهر مي روند و عزاداري مي کنند.

 

منظور از طوق بندان جامه کردن (پوشاندن) بدنه طوق با پارچه‌هایی به رنگ مشکی، سبز و غیره است.

 

در شهر دامغان چنین رسم بوده که بدنه طوق‌ها را در مجمع‌های مسی نهاده و پس از پوشاندن مجمع با پارچه‌های مشکی رنگ با حضور جمعیت عزادار بدنه طوق را بهم متصل نموده و پس از جامه کردن طوق از آن هنگام تا پایان ماه صفر طوق‌ها به عنوان نشانه عزاداری همراه با دستجات حمل گردیده و در مکان‌هایی همچون تکایا و حسینیه‌ها قرار می گیرند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نذری دادن

اطعام فقرا و عزاداران و نذري دادن نيز از ديگر سنت هاست که در روزهاي تاسوعا و عاشورا به اوج خود رسیده که در اين روزها بسياري از مردم در خانه هاي خود يا مساجد و تکايا به نذري دادن مشغول مي شوند و در عزاي حسيني مي گريند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آيين سنگ زني

مراسم سنگ زني يکي از شيوه هاي سنتي عزاداري ماه محرم در برخي از نقاط استان سمنان است که به شماره ۸۳ در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد.

 

اين مراسم  سنتی در رديف آثار فرهنگي ناملموس به ثبت رسيده است بيش از ۲۰۰سال قدمت دارد.

 

سنگ زنان در اين مراسم دو چوب کوچک دايره اي شکل به اندازه کف دست با قطر تقريبي هفت سانتي متر را با هدف عزاداري، همراه با آهنگ نوحه و در دو شيوه تک ضرب و سه ضرب به هم مي زنند.

 

مراسم سنتي سنگ زني همه ساله و در ايام دهه محرم در روستاي کهن آباد گرمسار، صالح آباد و دامغان، علاء (سمنان) و شهر بسطام برگزار مي شود.

 

رسم شاطری

رسم زانوزدن در روستای لاسجرد در هیچ یک از دیگر استانهای کشور وجود ندارد. نوحه خوانی مراسم زنجیرزنی زانو، با لهجه لاسجردی است و اوج غم و اندوه واقعه عاشورا را به زبان محلی بیان می کند.

 

رسم 'شاطری' هم نام روستای جزن دامغان را در فهرست دارندگان مراسم سنتی عزاداری در استان سمنان قرار دارده است.

 

نهم و دهم محرم، مردان روستای جزن با پوشیدن لباس شاطری (لباس مخصوص نانوایان) از ساعت شش صبح در آئینی شروع به فراخوانی سایرین به یاری به حضرت امام حسین (علیهم السلام) می کنند واین آئین تا ظهر ادامه دارد و پس از آن مراسم تعزیه برگزار می شود.

 

آيين يا عباس يا عباس

مردم شاهرود نيز هر سال در روز پنجم ماه محرم آيين «يا عباس يا عباس» را به ياد جانفشاني هاي سردار دشت کربلا حضرت ابوالفضل العباس(علیهم السلام) برگزار مي کنند.اين آيين طبق آداب و سنت هاي قديمي همه ساله در عصر روز پنجم ماه محرم با به راه افتادن دسته هاي چاوش خواني و سينه زني با حضور انبوه عزاداران حسيني در محدوده بافت قديمي شهر شاهرود برگزار مي شود.تکيه بازار شاهرود از بزرگ ترين تکاياي اين شهر که به «تکيه زنجيري» معروف است،وظيفه جمع آوري طوق ها و برگزاري دسته طوق بندان را بر عهده دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آیین چِلچِلا در شهر تاریخی مجن

شهر زیبا و پلکانی شکل مُجن كه در فاصله 33 كيلومتري شمال غرب شاهرود واقع شده همه ساله در ايام ماه محرم میزبان هزاران تن از عزاداران حسيني و گردشگران مذهبی از نقاط كشور خصوصاً تهران و گرگان است.

 

مجن داراي چند تکیه به نام‌هاي تکیۀ بالا (قلعه)، پائين (مركزي)، سادات، ملاگوهر و ذوالجناح و نيز تعدادي منبرخانه است كه از چند روز مانده به ماه محرم غبار روبي و سياهپوش مي شود.

 

از قدیم الایام از شب سوم ماه محرم در صحن دو تکیۀ بزرگ مجن تکایای بالا و پایين مقارن با غروب آفتاب مراسم با شکوهی تحت عنوان "چِلچِلا" انجام شده و این آیین تا شب دهم با حضور خادمین و انبوه عزاداران ادامه می‌یابد.

 

در تکیۀ پایین قبل از غروب آفتاب ابتدا فراشان تکیه را آب و جارو می‌کنند پس از آن فضای تکیه را با تعدادی جاجیم و چادر شب فرش نموده و چهل پایه چراغ شمعدان برای برگزاری مراسم در محل می‌چیینند. گویا به همین دلیل است که این مراسم زیبای معنوی را چلچلا یا همان چهل چراغ نامیده‌اند.

 

خدام تکیه مقابل چراغ ها و رو به جمعیت حاضر می‌ایستند و فردی که غالباً متولی و به اصطلاح محلی‌ها بابای تکیه است، شروع به خواندن دعا با لحنی دلنشین می‌کنند.

 

 زنان و دختران بر پشت بام های پلکانی اطراف تکیه به تماشای مراسم می نشینند.آنها بر این باورند که هنگام غروب دعا زودتر مستجاب شده و نباید این فرصت را از دست بدهند.

 

تکیه پایین از فضای معنوی خاصی برخوردار است. پوششی چادری که بروی صحن تکیه و بر فراز ستون چوبی برافراشته شده نمادی از خیمه گاه اباعبداله الحسین (علیهم السلام) است.

 

در این آیین پس از ذکر صلوات قسمت هایی از دعای زیارت عاشورا خوانده می‌شود آنگاه برای سلامتی و فرج آقا امام زمان (عج) دعا می‌کنند و حضار همگی با الهی آمین پاسخ می گویند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مراسم شام غریبان

عزاداران حسینی پس از 10 روز عزاداری برای مولایشان، درمراسم شام غریبان حضرت سید الشهدا(علیهم السلام) و 72 یار باوفایش با حضور در خیابان ها، تکایا ومساجد استان سمنان برای این امام همام شام غریبان می گیرند.

 

 عزاداران پس از حضور با سر دادن اشعاری خاص، هم نوا با اسرای دشت کربلا برای شهدای روز عاشورا سوگواری کرده و مراسم شام غریبان برگزار می‌کنند.

 

 این مراسم در همه شهرها، بخش ها و روستاهای استان سمنان مرسوم بوده و در آن برگزار می‌شود.

 

 مراسم‌های عزاداری عاشورای حسینی در استان سمنان پس از مراسم شام غریبان نیز ادامه یافته و تا پاسی از شب برگزار می شود.

 

عزداران و هیاتهای حسینی به صورت دسته های سینه زنی با در دست داشتن شمع در آیین شام غریبان امام حسین(علیهم السلام) و فرزندانش شرکت می کنند.

 

نخل گردانی تکیه جهادیه سمنان، رسم زانوزدن در روستای لاسجرد، رسم شاطری در روستای جزن دامغان، مراسم نخل گردانی مهدیشهر، مراسم چلاچلا در مجن شاهرود، عاشورا در کهن آباد و مراسم روز یازدهم عاشورا در دامغان از این استان در ششمین اجلاس سراسری شورای عالی سیاست گذاری ثبت کشور که در مازندران برگزار شد، در فهرست میراث معنوی به ثبت ملی رسیده است.

 

این سنت های عزاداری عاشورایی در استان سمنان به علت جاذبه های بصری و قدمت آن در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده و نشان دهنده عمق عشق و علاقه مردم این سرزمین به ائمه اطهار (علیهم السلام) است.

 

گزارش؛ عصمت سالار