خبرگزاری شبستان - سرویس قرآن و معارف: دعاهاي مأثور و منقول از قرآن و رسول الله (ص) و ائمه اطهار (ع) بسيار وفور، وسيع و گسترده است. براي همه روزها، شب ها، ماه ها، ايام و ليالي مباركه و مناسبت هاي مختلف و براي همه نيازهاي خاص و عام، حوادث تلخ و شيرين و براي شادي ها و غم ها، خوشي ها و گرفتاري ها، توانگري ها و تنگدستي ها و در حال سرّا و ضرّا و براي همه احوال، حالات و تحولات، دعاهاي خاصي مأثور و منقول شده كه پايان و نهايت ندارد. اگر همه آن ها در يك جا گردآوري شود دايره المعارف بزرگ و موسوعه عظيمي را تشكيل مي دهد و به ده ها مجلدات بزرگ و قطور بالغ مي گردد. محدثين و علماي بزرگ ما اين ذخاير بزرگ را در كتب معتبره روايي يا در كتب وقايع، صحايف و كتاب هاي مستقل ادعيه با عناوين خاص يا به طور موضوعي و يا به مناسبت هاي شهور و ايام و به صورت هاي مختلف جمع آوري كرده و در اختيار ما گذاشته اند. برخي از آن ها به قدري عميق، ذو وجوه و ذوبطون و مالامال از حقايق، معارف و دقايق است كه احتياج به شرح، تفسير و تبيين علمي، كلامي، فلسفي و ادبي دارد كه خود، علم مستقلي را تشكيل مي دهد و از آن، شاخه ها، رشته ها و باب هاي مختلف علمي و جهان بيني به روي ما گشوده مي شود. البته هنوز كارهاي علمي و تحقيقات علمي فراواني مانده كه ما بايد در مورد دعاهاي مأثور اين ثروت عظيم فرهنگي انجام دهيم كه انجام نگرفته است.
بخش اول گفتگوی خبرنگار سرویس "قرآن و معارف" با آیت الله دکتر هاشم هاشم زاده هریسی، عضو مجلس خبرگان رهبری و اندیشمند دینی را در تحلیل معنایی دعا و نیایش در میراث تفکر اسلامی می خوانید.
از مهم ترین گنجینه های معنوی تشیع، میراث ادعیه و نیایش حضرات معصومین علیهم السلام است که به دست ما رسیده است. نیایش هایی عاشقانه و عارفانه که راه پیوند با آسمان را به جان های شیفته نشان می دهد. چه کنیم از ذخایر این گنجینه، بهره برداری خوبی داشته باشیم و سرمایه های این گنجینه را با بدفهمی اتلاف نکنیم؟
دعا در تقسيم اوليه در كل دو نوع است: اول دعاهاي انشايي و ارتجالي است. گفتگوي خودماني بين مخلوق و خالق كه از هر شخص و انسان مؤمني در مواقع نياز و گرفتاري ها يا در مقام عشق و اقبال به پروردگارش با هر زبان و لساني به طور خودماني بالبداهه انشاء و صادر مي شود و به پيشگاه پروردگار قاضي الحاجات عرضه مي گردد. راز و نياز، اتصال و ارتباط شخصي هر انسان و هر مخلوق با ايمان و عاشق خدا با خالق و پروردگارش به وسيله آن دعاها و راز و نيازها هر وقت كه بخواهد برقرار مي شود و اين نوع دعاها را "دعا كردن" مي نامند كه بسيار مقدس، زيبا، عاشقانه، نيازمندانه و سرنوشت ساز است. این نوع دنیا نزديك ترين، ساده ترين و همگاني ترين راه ارتباط مخلوق با خالقش و گفتگوي عبد با معبود و پروردگارش است و يكي از نعمت ها و عنايت هاي بزرگ الهي نسبت به بندگانش اين است كه اجازه چنين ارتباط شخصي، بي آلايش و بي تشريفات گفتگوها، درد دل ها، عرض حاجات و راز و نيازها را با مقام شامخ الوهيت به بندگانش عطا فرموده است، چنانچه در مناجات سيزدهم امام سجاد زين العابدين و السّالكين اين حقيقت چنين آمده است: " ... وَ مِنْ أَعْظَمِ النِّعَمِ عَلَيْنا جَرَيانُ ذِكْرِكَ عَلى أَلْسِنَتِنَا، وَإذْنُكَ لَنا بِدُعآئِكَ، وَتَنْزِيهِكَ وَتَسْبِيحِكَ ..." خداوندا! از بزرگ ترين نعمت هايي كه به ما بندگانت عنايت فرموده اي، جريان ذكر تو بر زبان ماست و اين كه به ما اجازه دعا، تنزيه و تسبيحت را عطا نموده اي و اگر تو خود چنين اجازه و اذني را به ما نمي دادي حق و جرأت بردن نام تو و دعا كردن را نداشتيم زيرا دعاي من در حد فهم ناقص من است و نه در حد شأن و عظمت و الوهيت.
اين نوع دعاها يعني دعاهاي انشايي بسيار ساده و بي آلايش است. شكل خاص و زبان خاصي ندارد، همگاني است با هر زبان، لسان و لغتي هر كسي با زبان و لسان خود با هر لفظ و تعبيري در هر حال و زماني در حال قيام، قعود و حركت و در حال خوردن، خوابيدن، راه رفتن و كار كردن در همه حال و احوال و اوقات با زبان و سخن حتي بدون زبان بلكه با دل و نگاه و حرف توجه به سوي خدا، با زبان حال و دل مي توان اين نوع دعاها را در مورد هر كسي و هر امري ادا و اجرا كرد، رو به سوي خدا افكند و دل به خدا بست. با خدا با زبان حال و يا مقال سخن گفت و دعا و نجوا كرد. خداوند مي داند، گوش مي دهد، مي شنود، اجابت مي كند و یا اجر و پاداش مي بخشد. اين نوع دعاها مي تواند همه عمر، اوقات، ساعات و آنات انسان را فرا گيرد و انسان با توجه به خدا پيوسته ذكر، دعا و نجوا با پروردگارش باشد، بدون اين كه از كار و زندگي خود باز بماند فقط نيت، قصد، خواستن، دل بستن و پيوستن به خدا می خواهد.
اما گروه دوم دعاهاي مأثور و منقول است. اين دعاها، اذكار و اورادي است كه در قرآن مجيد آمده و دعاهايي قرآني است يا از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و از ائمه معصومين علیهم السلام و از انبيا، اوصيا و اولياي الهي در سنت و روايات نقل گرديده و در دسترس ما قرار گرفته است. اين نوع دعاها را "دعا خواندن" مي گويند و اين دعاها، نيايش ها، مناجات، اذكار و اوراد منثور و منقول، یک گنجينه بي پايان، ارزشمند، پرذخاير و غني و ثروت عظيم معنوي و فرهنگي است كه در قرآن مجيد و در سنن و روايات ما نقل گرديده و رونمايي شده و در اختيار ما قرار گرفته، مالامال از حقايق، معارف، دقايق و مضامين عاليه و مفاهيم بلند اعتقادي، فرهنگي و وسيع است كه جز خدا كسي نداند، چنان كه در برخي از فقرات دعاها از جمله در دعاي سمات آمده است: "اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الدُّعآءِ وَ هذِهِ الاَْسْماءِ الَّتي لا يَعْلَمُ تَفْسيرَها وَ لا يَعْلَمُ باطِنَها غَيْرُكَ" الهي! تو را سوگند مي دهم به اين دعا و به اين نام ها و اسماء مقدسه كه در اين دعاها آمده تفسير، تأويل، ظاهر و باطن آن ها را جز تو كسي نمي تواند به طور كامل بفهمد.
و باز آمده است: "بِحُرْمَةِ هذَا الدُّعاءِ ... وَ بِما يَشْتَمِلُ عَلَيْهِ مِنَ التَّفْسيرِ وَ التَّدْبيرِ الَّذي لا يُحيطُ بِهِ اِلاّ أنْتَ" خداوندا! تو را سوگند مي دهم به حرمت اين دعا و به آن معاني و حقايقي كه اين دعا دربرگرفته و در تفسير، تدبير و بطون آن نهفته است و جز تو كسي نمي تواند به آن ها احاطه علمي داشته باشد و به كُنه آن ها برسد.
اين نوع دعاها يعني دعاهاي مأثور بسيار وفور، وسيع و گسترده است. براي همه روزها، شب ها، ماه ها، ايام و ليالي مباركه و مناسبت هاي مختلف و براي همه نيازهاي خاص و عام، حوادث تلخ و شيرين و براي شادي ها و غم ها، خوشي ها و گرفتاري ها، توانگري ها و تنگدستي ها و در حال سرّا و ضرّا و براي همه احوال، حالات و تحولات، دعاهاي خاصي مأثور و منقول شده كه پايان و نهايت ندارد. اگر همه آن ها در يك جا گردآوري شود دايره المعارف بزرگ و موسوعه عظيمي را تشكيل مي دهد و به ده ها مجلدات بزرگ و قطور بالغ مي گردد. محدثين و علماي بزرگ ما اين ذخاير بزرگ را در كتب معتبره روايي يا در كتب وقايع، صحايف و كتاب هاي مستقل ادعيه با عناوين خاص يا به طور موضوعي و يا به مناسبت هاي شهور و ايام و به صورت هاي مختلف جمع آوري كرده و در اختيار ما گذاشته اند. برخي از آن ها به قدري عميق، ذو وجوه و ذوبطون و مالامال از حقايق، معارف و دقايق است كه احتياج به شرح، تفسير و تبيين علمي، كلامي، فلسفي و ادبي دارد كه خود، علم مستقلي را تشكيل مي دهد و از آن، شاخه ها، رشته ها و باب هاي مختلف علمي و جهان بيني به روي ما گشوده مي شود. البته هنوز كارهاي علمي و تحقيقات علمي فراواني مانده كه ما بايد در مورد دعاهاي مأثور اين ثروت عظيم فرهنگي انجام دهيم كه انجام نگرفته است.
پایان پیام /
نظر شما