گلستان دیگر سرزمین طلای سفید نیست

به گزارش خبرگزاری شبستان از استان گلستان، کشت پنبه در ایران از سال 1230 شمسی به دستور میرزا تقی خان امیرکبیر آغاز و پس از آن در سال 1302 شمسی انحصار کشت این محصول به شرکت مشترک ایران_ روس واگذار شد.

بیشتر مناطق شمالی ( شرق مازندران و گلستان) به دلیل وجود اراضی یکپارچه و اقلیم مناسب زیر کشت این محصول رفت.

ولی به نظر می رسد مشکل اصلی به دلیل فرار زمینداران بزرگ و تقسیم شدن اراضی به قطعه های کوچکتر آغاز شده باشد، که برای حل این معضل در سال 1367 و در برنامه اول پنج ساله توسعه کشور « طرح افزایش تولید پنبه » تهیه و از سال 1368 اجرا شد. تا سال 1370 این طرح با موفقیت اجرا و باعث توسعه کشت این محصول شد تا اینکه در سال 1371 به دلیل افزایش قیمت تولیدات زراعت های رقیب به ویژه دانه های روغنی ( سویا) از میزان سطح زیر کشت این محصول کاسته شد. به نحوی که در سال 1372 برای اولین بار واردات پنبه از کشورهای حاشیه خزر آغاز و میزان سطح زیر کشت به پایین ترین حد خود در 40 سال گذشته رسید.

کشت پنبه در کشور و در مناطق پنبه خیز دوران پرفراز و نشیبی را سپری کرد و در دهه 70 پس از گذشت قریب به 10 سال که قیمت این محصول در بازار با نوسان کمی همراه بود به یکباره از سال 81 روند معکوس و پر شتابی را در پیش گرفت که منجر به از بین رفتن کشت این محصول و تعطیلی صنایع وابسته به آن شد.

در تمام این سال ها برای افزایش عیار طلای سفید این سرزمین، سیاست ها و برنامه هایی پیشنهاد شد ولی به جرأت می توان گفت هیچکدام نتوانست اعتبار از دست رفته این محصول را بازگرداند و روز به روز واردات پنبه از کشورهای همجوار رغبت کشاورزان را برای کشت این محصول کمتر کرد.

تا اینکه یکی از اخرین برنامه ها و تصمیمات دولت در جهت احیای کشت محصول پنبه، تشکیل کارگروه مرکبات، پنبه، زیتون و ابریشم، متشکل از استانداران سه استان شمالی در بهمن 88 بود که پس از آن نیز استاندار گلستان به عنوان مسئول تنظیم بازار پنبه کشور از سوی معاون اول ریاست جمهوری تعیین شد تا شاید وضعیت پنبه در کشور از حالت رکود خارج شود.

این انتظار می رفت که جواد قناعت در این سمت، با توجه به اینکه گلستان سرزمین طلای سفید در سالیان نه چندان دور بود، بتواند منشأ تحولات در سیاست های کلان مرتبط با این محصول استراتژیک باشد ولی به زعم بسیاری از تولید کنندگان در این مدت اتفاق قابل توجهی رخ نداده است.

از سویی این انتخاب نشان داد که رهایی گلستان از این چالش که خود بزرگترین تولید کننده پنبه در کشور و شناخته شده در جهان است و امروز دچار بحران جدی شده، نیازمند برنامه ریزی مدون و عزم جدی مسئولان و تولیدکنندگان است.

عبدالرضا پنیره، رئیس هیئت مدیره تعاونی پنبه کاران شهرستان گنبد کاووس با اشاره به رکود صنایع مرتبط با کشت این محصول به خبرنگار شبستان گفت: در سال های قبل از انقلاب بیش از 35 کارخانه پنبه پاک کنی و روغن کشی بطور شبانه روزی و سه شیفت در استان فعالیت می کرد که در حال حاضر با پایین آمدن سطح زیر کشت و کاهش تولید این محصول خیلی از کارخانه ها تعطیل و تبدیل به انبار غلات شد تا به نحوی بخشی از هزینه ها تأمین شود.

وی افزود: گنبد یکی از قطب های اصلی تولید پنبه دراستان و کشور بود، به طوری که بین سال های 70 تا 75 بیش از 45 هزار هکتار از اراضی آن به کشت پنبه اختصاص داشت ولی در سال گذشته این رقم به 1000 تا هزار و 500 هکتار رسید.

پنیره تأکید کرد: در زمانی که این محصول در سطح وسیعی از اراضی استان کشت می شد، بسیاری از ساکنان شرق خراسان و سیستان برای کار در مزارع پنبه و کارخانه ها به روستاهای منطقه آمدند که با کاهش چشمگیر کشت این محصول دیگر به مکان اصلی خود بازنگشتند و در استان ساکن شدند.

وی گفت: یکی از دلایل اصلی عدم مهاجرت روستاایان به شهرها نیز وجود منابع درآمدی در روستاها بوده که بیشتر آن هم از طریق کشت این محصول به دست می آمد.

پنیره، کشت این محصول را از علل اصلی رونق استان دانست و تأکید کرد: با وجود کشت این محصول، صنایع وابسته به آن رشد چشمگیری داشت و بخش اعظمی از معضل بیکاری، مهاجرت و ... را رفع می کرد.

وی قطعه قطعه شدن اراضی یکپارچه، پایین بودن کیفیت ارقام جدید و سموم، عدم حمایت بخش دولتی و عدم تخصیص یارانه تولید و صادرات به این محصول را از دلایل اصلی کاهش سطح کشت دانست و خاطر نشان کرد: نداشتن توجیه اقتصادی برای کشت با توجه به وضعیت موجود سبب شده تا کشاورزان رغبتی برای کشت این محصول نداشته باشند.

وی تصریح کرد: موسسه تحقیقات پنبه و اداره پنبه و دانه های روغنی سازمان جهاد کشاورزی استان باید ارقام جدیدی را که زودرس تر، دارای بازدهی بالاتر و دارای مقاومت بیشتر در برابر آفات هستند را به کشاورزان معرفی کند ولی آنچه که به وضوح مشاهده می شود این است که 99 درصد بذر استفاده شده در اراضی پنبه استان، بذر ساحل است که از سال 42 تاکنون توسط کشاورزان کشت می شود.

وی با اشاره به هزینه کردن دولت برای زیرکن کردن اراضی کشاورزی، افزود: دولت هرساله حدود 40 تا 45 هزار هکتار از اراضی کشاورزی را با پرداخت هزینه به پیمانکاران زیرکن می کند، اگر دولت بتواند همین هزینه را به صورت یارانه در اختیار پنبه کاران قرار دهد ، هم این مشکل حل می شود و هم اینکه به کشاورز برای تولید کمک خواهد شد.

وی تمایل کشاورزان به کشت سایر دانه های روغنی به ویژه سویا و کلزا نسبت به پنبه را به دلیل افزایش قیمت این تولیدات ندانست، بلکه ناشی از بی توجهی و بی میلی مسئولان به کشت پنبه عنوان کرد.

حسن دیلم کتولی، رئیس هیئت مدیره تعاونی پنبه کاران علی آباد  نیز  به خبرنگار شبستان، بالا بودن هزینه های کاشت و برداشت، طولانی بودن دوره کاشت، عملکرد نا مطلوب بذور و سموم را از علل اصلی کاهش میزان تولید این محصول دانست.

وی گفت: بذرهایی که برای کشت بکار می رود بازدهی خوبی ندارد و تناژ آن زیر 5 تن در هر هکتار است که برای کشاورز با توجه به هزینه نیروی کار، ماشین آلات ، سوخت و ... مقرون به صرفه نبوده و کشاورز ترجیح می دهد به جای یکبار کشت در سال به سراغ محصولات دیگر که کم هزینه تر و سوددهی بیشتری دارند، برود.

دیلم کتولی در خصوص مشکلات کارخانه داران، می افزاید: سال ها از عمر کارخانه ها می گذرد و هرساله نیاز به تعمیرات دارند، که خود در این وضعیت هزینه کردن بدون بازگشت سرمایه است.

از سوی دیگر قبل از آغاز به کار قراردادی با شرکت برق منعقد می شود که بر اساس آن، چه کارخانه کار کند و چه تعطیل باشد باید ماهانه مبلغی را تحت عنوان دیموند یا هزینه برق پرداخت کند که به هیچ وجه به نفع کارخانه دار نیست و عملاً تغییر کاربری آن به انبار را غلات توجیه می کند.

حاجیلری، رئیس اداره پنبه و دانه های روغنی سازمان جهاد کشاورزی گلستان نیز به خبرنگار شبستان گفت: قبل از انقلاب بیش از 110 هزار هکتار از اراضی استان زیر کشت پنبه بود به مرور بدلیل عدم صرفه اقتصادی ، عدم مکانیزاسیون پذیری این محصول ، کشت در اراضی لب شور و کم بازده و طولانی بودن دوره کشت و داشت و ... از سطح زیر کشت این محصول در استان کاسته شد.

وی  افزود: سطح زیر کشت پنبه استان در سال گذشته کمتر از 10 هزار هکتار بود.

حاجیلری خاطر نشان کرد: پنبه محصولی است که بیشترین کاربرد نیروی انسانی را دارد. کشت پنبه در هر سه هکتار می تواند یک اشتغال ثابت در طول سال ایجاد کند.

وی اذعان داشت: تعطیلی کارخانه های پنبه پاک کنی و روغن کشی یکی از دلایل افزایش بیکاری در استان بوده است.

به گفته وی، از 35 کارخانه فعال در استان در حال حاضر تنها 12 کارخانه با کمترین ظرفیت فعالیت می کنند.

حاجیلری درباره تخصیص یارانه به تولید و کشت پنبه، گفت: تا بحال هیچگونه یارانه ای پرداخت نشده فقط در چند سال گذشته یکبار آن هم به میزان خیلی ناچیز یارانه تولید به پنبه کاران پرداخت شده است.

وی تصریح کرد: باید قیمت تضمینی خرید به گونه ای تعیین شود که بتواند هزینه های بالای تولید را پوشش دهد. هم چنین مکانیزه کردن روند کاشت، داشت و برداشت، توزیع نهاده های با کیفیت بین کشاورزان و ... می تواند در رغبت کشاورزان به این محصول مؤثر باشد.

وی با توجه به رونق بازار جهانی پنبه یادآور شد: یکی دو سال است که پنبه در بازار جهانی از رونق خوبی برخوردار شده و قیمت مناسبی دارد، بر اساس پیش بینی های کارشناسان در سالجاری انتظار می رود حدود 60 تا 70 درصد افزایش کشت نسبت به سال گذشته داشته باشیم.
 

پایان پیام/