خبرگزاری شبستان: سالروز میلاد امیرمومنان علی (ع) همه ساله علاوه بر به یاد آوردن روز گرامیداشت مقام والای پدر و میلاد خارق العاده و منحصر بفرد امام نخست شیعیان، آغازگر زمانی است که در فرهنگ اسلامی به "ایام البیض" معروف است و از ساعات بامدادی 13 رجب آغاز شده و تا هنگامه افطار روز پانزدهم این ماه ادامه می یابد.
این آیین که با خلوت گزینی و گوشه نشینی همراه است فرصتی را به معتکفان درگاه ربوبی می دهد تا زنگار جان را که در عبور از مسیر یکساله روزمرگی ها تیره و تار شده در چشمه معنویت شستشو دهند، جام وجود را از مهر الهی لبریز کرده و یکسال را با انرژی مضاعف به فعالیت بپردازند.
البته در این میان بروز شبهاتی از سوی عده ای ناآگاه که به دلایل مختلف سعی بر زیرسوال بردن آیین های خاص در مکتب انسان ساز اسلام دارند امری طبیعی است که می توان به شبیه دانستن اعتکاف با رهبانیت در آیین مسیح که آدمی را از مناسبات اجتماعی برحذر می دارد، اشاره کرد.
به منظور واکاوی ابعاد مختلف اعتکاف، اثرات آن و تفاوت هایش با بحث ایجاد شده رهبانیت در آیین مسیح، در گفتگویی خواندنی با حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر، رییس پژوهشکده دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به رشته تحریر درآمده است که مشروح آن را در ذیل می خوانید:
فلسفه اعتکاف و خلوت نشینی 3 روزه در نیمه ماه رجب چیست؟
اعتکاف در حقیقت دعوت عملی آدمیان به درونگرایی و عرفان به نفس است اگرچه ممکن است با اذکار، اوراد و دستورالعمل های عبادی همچون نماز، روزه و قرائت ادعیه خاص همراه باشد اما هدف از آن رجوع به کتاب نفس و ورق زدن کتاب انسان شناسی و خودشناسی است ما با تلاوت آیات قرآن در ایام اعتکاف در واقع آیات وجودی خویش را می خوانیم و باید بدانیم که خواندن اذکار و اوراد مسابقه ای برای پر کردن ظرف زمانی نیست یعنی کمیت و تکثر در این آیین جایی ندارد و آنچه مهم است کیفیت و حضور معنوی است.
اعتکاف بهانه بازگشت به فطرت وجودی خویشتن است چراکه ما در طول سال به بهانه سرگرمی ها و دلمشغولی ها، به زندگی یکنواخت و زنجیره ای مبتلا می شویم مگر در ایامی خاص همچون ماه مبارک رمضان که فرصت بازنگری وجود را می یابیم یا نیمه شعبان و ایام البیض که فرصت خلوت نشینی برای اندیشیدن به مبداء، مقصد و مسیر زندگی، به انسان دست می دهد تا دریابیم از کجا آمده ایم، چه مسیری را باید طی کنیم تا به چه مقصدی نائل شویم.
پاسخ به سوالات فلسفه زندگی، نخستین هدف اعتکاف
بنابراین نخستین هدف اعتکاف بازگشت به خویشتن و پاسخگویی به سوالات مربوط به فلسفه زندگی است، از سوی دیگر نیاز روحی و وجودی انسان به تنهایی و خلوت همراه با دو عنصر تفکر و تذکر دیگر دلایلی است که به این گوشه نشینی موقتی ضرورت می بخشد.
اعتکاف برای هموار کردن مسیر کمال آدمی نیازمند چه ملزوماتی است؟
باید توجه داشت در اعتکاف و خلوت عنصر تفکر یعنی اندیشیدن به خویشتن، رفتارهای شخصی، مناسبات اجتماعی و خانوادگی، سیاسی، اقتصادی و مجموعه رفتارها با خود، خدا و محیط بیرون توجه داشت چراکه انسان با این خلوت گزینی درپی تنهایی محض و فرو رفتن در خلسه نیست بلکه می خواهد از این عمل گرایی و عمل زدگی، جامعه گرایی و جامعه زدگی هر روز و شب که او را غرق کرده، رها شود.
و چه زیبا است تعبیر امیرالمومنین علی (ع) در این راستا وقی می فرمایند: "من در شگفتم! آدمیان وقتی چیزی را گم می کنند درصدد یافتن آن برمی آیند اما هنگاهی که خویشتن خویش را گم می کنند برای یافتن آن تلاش نمی کنند" از این رو جستجوی خویشتن در خلوت و تنهایی نیازمند تعقل و تفکر است.
تذکر، عنصر نوسازی معنوی انسان در ایستگاه اعتکاف
اما تذکر دیگر عنصری است که در این مسیر برای نوسازی معنوی آدمیان و کسب انرژی در جهت انجام مناسبات شخصی و جمعی ضروری است تا کم نیاوریم. چگونه است که ما در امور روزمره خویش و در تهمت زدن ها، غیبت کردن ها و هرزه گویی ها کم می آوریم و نیز در برابر مسائل اخلاقی، اقتصادی، سیاسی و حتی قضاوت های علمی دچار لغزش می شویم؟
پاسخ این است که ما به دلیل تحلیل انرژی های معنوی و عدم ترمیم، بازسازی و غنی سازی این انرژی به این مشکلات مبتلا شده ایم، از این رو اعتکاف همراه با عنصر تذکر بستری مناسب برای ترمیم و بازسازی این انرژی تحلیل رفته را فراهم می کند.
با یادآوری مجموعه تلویزیونی "معصومیت از دست رفته" را که چند سال قبل از رسانه ملی پخش شد، درمی یابیم "شعذب" نمادی از همه ما انسان ها است چراکه ما در ابتدا دارای فطرت معصوم بوده ایم اما به مرور زمان آن را تضعیف کرده و یا از بین برده ایم اما؛ در ایامی خاص همچون اعتکاف خداوند فرصت تقویت آن را به ما می دهد تا به نورانیت و زلالی جدید دست بیابیم و محصول اعتکاف بازگشت مجدد به فطرت معصوم است آنچنان که خداند در آیه 105 سوره مبارکه مائده می فرماید: "یا ایها الذین آمنوا..." اعتکاف بازگشت به خویشتن خویش و پرهیز از دیگرخواهی، دیگر زدگی و جمع زدگی است چراکه در کنار تشویق به تنهایی و خلوت نشینی بر کوتاه و موقتی بودن آن تاکید دارد.
خلوت و جلوت نیاز توامان آدمی برای کمال
اعتکاف و خلوت نشینی انسان چه آثار و برکاتی را به همراه دارد؟
هنگامی که شخص معتکف شده و 3 شبانه روز در تنهایی همراه با انجام اعمال خاص فرو می رود در جاذبه کمال مطلق قرار می گیرد یعنی انسان این توانایی را دارد تا خود را به چالش کشیده و نقد کند و از خود بپرسد تا کی باید در چنگال روزمرگی و سرگرمی های کاذب گرفتار باشد و خود را فراوش کند و در حقیقت خود را به یاد می آود...
از سوی دیگر اثبات می کند که در کنار نیاز به جمع برای تکامل برخی ابعاد شخصیتی و صفات خاص به منظور تکامل روحی و معنوی نیز در بازه های مشخص به تنهایی یا همان اعتکاف نیاز دارد.
بنابراین خلوت و جلوت و برون گرایی و درون گرایی به طور توامان برای انسان ضروری است آنچنان که آموزه های قرآن و سنت نیز بر این امر تاکید دارد.
انزوای مطلق؛ کنار گذاشتن صله رحم و گره گشایی از امور ایتام و فقرا
آیا می توان اعتکاف در دین اسلام را با رهبانیت در آیین مسیح یکسان دانست؟
رهبانیت ایجاد شده در آیین مسیح برخلاف آموزه های حضرت عیسی (ع) است، چراکه ایشان خود در متن جامعه قرار داشتند و علیه شرک، ظلم و نابسامانی های اجتماعی قیام کردند و اینگونه نبود که همچون برخی مرتاض ها و خلوت نشینان از دنیا جدایی گزینند چراکه این شیوه را نه اسلام و نه مسیحیت اصیل هرگز نمی پذیرد؛ آنچنان که رسول خدا (ص) درپی جدایی 3 تن از اصحاب از جامعه و خلوت گزینی آنها به بهانه تقوا و زهد این کار را غیرعادی دانستند و به عنوان "اسوه حسنه" به مبارزه با رهبانیت مطلقه پرداختند اما این به معنای کنار گذاشتن مطلق گوشه نشینی و خلوت با خدا نیست چراکه تمامی انبیاء الهی و ائمه معصوم (ع) دارای خلوت نشینی در ایام خاص بوده اند اما تنهایی محض را رد کرده اند همانگونه که انسان بلوغ یافته به جهت روحی و معنوی نیز این را رد می کند چراکه انزوای مطلق با کنار گذاشتن آموزه هایی اصیل همچون صله رحم و مشکل گشایی از امور ایتام و فقرا هماه می شود که به تعبیر شهید مطهری اینگونه افراد رشدی کاریکاتورگونه دارند و به مقصد نهایی کمال نمی رسند.
ظهور امام عصر (عج) نیز با جهانی بودن گره خورده است
اسلام به عنوان کاملترین مکتب انسان ساز بر چه شیوه ای در خلوت گزینی و گوشه نشینی تاکید دارد؟
اسلام درپی رشد متعادل و متوازن انسان از طریق برون گرایی و درون گرایی توامان است، از این رو بر خلوت و جلوت، تفکر و تذکر و خودسازی و دگرسازی در کنار یکدیگر تاکید دارد، چراکه آدمی در بستر اجتماع است که بسیاری از روحیات و خصائص مثبت را کسب می کند و درپی ارتباط با نفوس طیبه و زکیه الهی که در مناصب و موقعیت های مختلف اجتماعی حضور دارند تکامل می یابد امری که در صورت گوشه نشینی و انزوای محض رخ نمی دهد.
اسلام آیین اعتکاف را برای خودیابی و بازگشت به فطرت وضع کرده است آنهم در ایام خاص و مقید به زمان و مکان و آداب مشخص یعنی اینطور نیست که آدمی خود را وادار به انزوای همیشگی بکند؛ از سوی دیگر اسلام حتی در این خلوت نشینی نیز بر وجه جمعی تاکید دارد و التماس دعا گفتن ما به معتکفان و تاکید بر دعا کردن در حق دیگران پیش از خود، موید این مطلب است. تا جایی که حتی جریان ظهور امام عصر (عج) نیز با فرآیند جهانی شدن گره خورده از این رو نباید سر در لاک فردیت و انزوا فرو برده و نسبت به جمع و دیگران بی تفاوت بود.
اعتکاف گذرگاه بازسازی وجود برای زندگی در جمع
پرهیز از پیمودن مسیر رهبانیت از طریق آیین اعتکاف نیازمند اتخاذ چه راه کارهایی است؟
عقلانیت، شناسایی الگوها و اسوه های حسنه همچون پیامبر (ص)، ائمه معصوم (ع) و بزرگان دین همراه با تعقل و تفکر در ادعیه و اذکار که ما را به فراتر از خویشتن دعوت می کند و انرژی مضاعفی را برای حضور اثرگذار در جامعه به معتکفان برای ارائه خدمات بیشتر می دهد مهمترین این راهکارها است.
باید توجه داشت که معتکف با عمل خود پیش، حین و پس از اعتکاف نشان می دهد که این آیین موقتی بوده و چکاپی برای روح است تا بتوان نقاط مستهلک و ضعف را برطرف کرده و تعادل را در خود ایجاد کند، بنابراین اعتکاف یعنی بالانس روحی و تجزیه و تحلیل شخصی چراکه هیچ کس بهتر از ما خود را نشناخته و دلسوزتر از ما بر ما نیست تا بتواند علت ضعف ایمانی و عقیدتی ما را دریابد و درپی ترمیم آن برآید.
اعتکاف گذرگاه بازسازی وجود برای زندگی در جمع
اعتکاف گذرگاه بازسازی وجود برای زندگی در جمع و متن مردم است که با پشتوانه خلوت گزینی ما را می سازد. این خلوت گزینی اعتکاف به ما می آموزد که در طول شبانه روز حتی برای دقایقی با خود خلوت کرده و به محاسبه نفس بپردازیم.
اما نباید این خلوت و انزوای موقتی را با رهبانیت یکی دانست چه طور است که وقتی تمام سال را در جمع حضور داشته و به روزمرگی مبتلا هستیم شبهه جمع زدگی رخ نمی دهد اما با 3 روز اعتکاف در درگاه الهی شبهه رهبانیت رخ می نمایاند و امکان انحراف پیش بینی می شود، باید بدانیم نیاز آدمی به این خلوت موقتی درونی و عقلانی است البته با پرهیز از هرگونه افراط و تفریط به عنوان آسیب جدی در هر عرصه.
گفتگو: آمنه مستقیمی
پایان پیام/
نظر شما