خبرگزاری شبستان: مسجد مکانی عمومی برای عبادت مسلمانان است که اولین و ابتدایی ترین آنها به شکل محوطه ای بسیار بزرگ با دیواری بر گرد آن و یا به شکل صحنی وسیع و ریسمان کشی شده و نمدهایی آویزان بر آن، به سوی مکه (غرب هند) بنا می شده است. این عقیده که مسجد علاوه بر اینکه عبادتگاه است محل تجمع و بیع و شری با غیرمسلمانان و پذیرفتن سفیران و تیمار مومنانی که در جنگ زخمی شده اند و امور دیگری از این گونه نیز هست، به زمانی که پیامبر(صلی الله هلیه و آله وسلم) در مدینه به سر می برد باز می گردد.
مسجد یعنی همان مکانی که مدارس از آنجا نشأت گرفت. در آغاز محلی برای تعلیم علوم مختلف دینی و از جمله فقه اسلامی مورد استفاده قرار می گرفت. مسجد بر حسب تمایل و رغبت موسسان و بانیان آن می توانست به تعلیم علوم گوناگونی اختصاص یابد ولی عملا زمینه اصلی این تعلمیات همانا فقه بود و سایر شاخه های علوم به عنوان فروع و شعبات آن ملاحظه می شد.
همان طور که در یونان باستان افلاطون و ارسطو«آکادمی» بنیاد گذاشتند، پیروان عیسی کلیسا را مرکز کار قرار دادند، محمد بن عبدالله(صلی الله علیه و آله وسلم) نیز مسجد را بنیان گذاشت و دیگران نیز برای آموزش اندیشه های خود کانون هایی پدید آوردند. آکادمی و کلیسا و مسجد و کانون بیش از هرچیز برای فهمیدن و گفت وگو کردن در راه هایی است که بنیادگذاران گذاشته اند.
پس یکی از کارکردهای اصلی مساجد، که به عنوان عبادتگاهی برای مسلمانان بوده است، یک مرکز آموزشی بوده که فقه و علوم دیگر در آن آموزش داده می شد. زمانی که عالمان، صوفیان، شاعران و هنرمندان مسلمان تحت پوشش فتوحات اسلام به هند سرازیر شدند، پس از کسب حمایت حکومت های جدید، مدارس دینی، مساجد و خانقاه ها را سازمان دادند و زمینه را برای گرویدن مردم هند به اسلام فراهم آوردند.
استقبال از اسلام زمانی صورت گرفت که ثروتمندان و امرای مسلمان مسجد یا خانقاهی را وقف می کردند. یکی از کارکردهای مهم مساجد در هند مرکزی برای دعوت به اسلام بوده است تا از این طریق هندوها را به اسلام فراخواندند. علاوه بر این زمانی که بین مسلمانان و هندوها درگیری پیش آمد به عنوان یک پایگاه قوی برای مسلمانان به شمار می آمد.
مساجد ساخته شده در هندوستان با این کارکردها، از طرح مساجد ایران نشأت گرفته و عناصری چون گنبدهای پیازی شکل منظم، مناره ها، سردرهای عظیم و با شکوه با قوس های نوک دار و بلند و زیبا از ویژگی های مساجد است. در زمان مغول ها (گورکانیان هند یا مغول هایی که از فرهنگ و هنر ایران بهره مند شده بود) به خصوص دوره شاه جهان را می توان دوره طلایی توسعه و ساخت مسجد نام نهاد. در دوره گورکانیان هند دو نوع مسجد ساخته می شد، یکی مساجد عظیم و باشکوه عمومی و دیگر مساجد کوچک خصوصی. مسجد بزرگ فاتح پورسیکری و مسجد جامع دهلی از جمله مساجد باشکوه این دوره اند.
مساجد ساخته شده به سبک شیعیان
مساجد زیادی در هندوستان ساخته شد که این مساجد بیشتر به سبک اهل سنت بود ولی بعدها شیعیان نیز مساجد زیادی ساختند. یکی از شیعیان اسماعیلی که وارد هند شدند بهره های سلیمانی بودند(از نظر مذهبی، جماعت بهره بخشی از متعلیون اسماعیلی و وارث بلافصل فاطمیان هستند) که مساجدی به سبک شیعیان در هند ساخته بودند. در قرن یازدهم هجری، دوره ای از آزار و تعقیب بهره ها آغاز شد که مسبب آن را اورنگ زیب دانسته اند. در متون تاریخی آمده که او قصد داشته تمام شیعیان احمدآباد را سنی کند. در اوایل حکومت اورنگ زیب اهل سنت مساجد بهره ها را به مساجد اهل سنت تبدیل کردند. مساجد بهره منبر ندارد و ملای بهره از تخته ای که روی چند چرخ قرار دارد و در محل مناسبی برای مواقع ضروری نگاهداری می شود، به جای منبر استفاده می کند. برای نماز فقط بهره ها در مسجد اجتماع می کنند. وقتی برای نماز به جماعتتخانه می آیند لباس های عادی را در آورده جامه ای مخصوص نماز به تن می کنند اما در مساجد دیگران می توانند با لباس معمولی نماز بخوانند.
خوجه ها یکی دیگر از شیعیان اسماعیلی در هند بودند، اصول عقاید خوجه ها بی گفت وگو عقاید مذهب نزاری است. خوجه ها مسجد ندارند و محل عبادت آنها «جماعت خانه» نامیده می شود. می گویند این خانه ها کمی شبیه به «دارالحکم» فاطمیان است که محل برگزاری مجالس فاطمی بوده است. ممکن است جماعتخانه های خوجه بر اساس عبادتگاه های حشاشین ساخته شده باشد. این عقیده که مسجد علاوه بر اینکه عبادتگاه است محل تجمیع و بیع و شری با غیرمسلمانان و پذیرفتن سفیران و تیمار مومنانی که در جنگ زخمی شده اند و امور دیگری از این گونه نیز هست، به زمانی که پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) در مدینه به سر می برد باز می گردد. خوجه ها از جماعتخانه های خود برای برپا کردن جشن عروسی، تشکیل جلسات انجمن و اجتماع برای پایتخت عشر و برگزاری مراسم دینی نیز استفاده می کنند.
ادامه دارد...
نوشته: حمید حاجیان پور و الهام طاهری
نظر شما