وقف ثلث اموال باقیات الصالحات است

به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از روابط عمومی سازمان اوقاف و امور خیریه ، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حسین فلاح‌زاده، مدرس عالی حوزه و مشاور رهبری در موضوع فقه و مدیر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی با اشاره تفاوت بین وقف اموال و وصیت گفت: اولا وقف غیر از وصیت است؛ هر چند ممکن است، وصیت به وقف هم داشته باشیم اما دو موضوع و عنوان جدای از هم هستند و در کتب فقهی هم  به صورت مجزا در مورد آن صحبت و مسائل آن را مطرح کرده اند.

وی افزود: وقف به این معناست که شخصی ملک خود را در راه خدا آزاد می کند؛ یعنی از ملکیت خود خارج می کند و ثمره آن را در راه خدا و برای مصارفی که نیت کرده و جهاتی که در نظر دارد یا ذکر می کند، قرار می دهد که اصطلاحا به این مسئله گفته می شود ؛ "تحبیس العین و تص ثمره" یعنی عین مال حبس می شود و از ملکیت فرد خارج می شود و ثمره آن در راه خدا صرف می شود.

حجت الاسلام فلاح زاده تصریح کرد: این وصیت در راه خدا به معنای فی سبیل الله که در باب زکات آمده نیست بلکه چون قصد فرد قربت است و فی سبیل الله است، این تعبیر به کار گرفته شده و مصارف آن همان نیت واقف است.

وی با اشاره به برخی از شرایط واقف و اموال وقفی گفت: برای واقف و موقوف علیه و مال وقفی شرایطی وجود دارد، از جمله آن که واقف باید عاقل، بالغ و مکلف باشد و قد اختیار ملک را وقف کند و کسی او را مجبور نکرده باشد.

مدیر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی گفت : همچنین زمان وقف هم مهم است، گاهی وقف موجود یا گاهی ممکن الوجود می شود، مانند فرزندان که اکنون هستند و نسل های آینده در زمان دیگر متولد می شوند.

حجت الاسلام فلاح زاده عنوان کرد: یکی دیگر از شرایطی که برای واقف و موقوف علیه ذکر کرده اند، لزوم مال بودن وقف است و چیزی هایی که مال محسوب نمی شود، شامل وقف نیست. همچنین آن مال باید خودش باقی بماند و از بین نرود و مواد مصرفی مانند؛ برنج، گندم و مواد سوختی را نمی توان وقف کرد.

وی ادامه داد : بر همین اساس اموالی مانند زمین، باغ، خانه، اتومبیل و... وقفش اشکال ندارد، زیرا باقی می ماند و می توان از ثمره آن استفاده کرد، در این مسأله وقف برخی اموال که در کوتاه مدت از بین می رود، جائز نیست، مانند وقف مداد.

حجت الاسلام فلاح زاده عنوان کرد: یکی دیگر از شرایط وقف این است که منقطع الاول و منقطع الاخر نباشد؛ یعنی طوری نباشد که شخص بگوید: من وقف کردم که از 5 سال دیگر وقف باشد یا نمی تواند به گوید؛ من برای 10 سال وقف می کنم.

وی افزود: ممکن است کسی بگوید اتومبیل که وقف می شود منقطع الاخر باشد که این طور نیست زیرا دست خود واقف نیست این را به اصلاح منقطع الاخر نمی گویند.

کارشناس مسائل فقهی با اشاره به شرایط فقهی وصیت گفت:  اما وصیت آن است که شخص برای بعد از مرگش اموری را خواستار است تا دیگران انجام دهند که این امور می تواند مالی و غیر مالی باشد.همچون نمازهای قضا بخوانند، دعا کنند یا فرزندانش فلان کاری را بکنند این ها وصیت مالی نیست اما در وصیت مالی، فرد وصیت می کند؛ اموالش را در راهی صرف کند که ممکن است این مال را به شخصی دهد، یا برای جایی وقف کند.

مدیر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی افزود: وصیت مالی  بیش از ثلث اموال جائز نیست و اضافه بر ثلث نافذ نبوده و واجب العمل نیست مگر آنکه ورثه اجازه دهند و اگر ورثه صغیر باشد از سهم صغیر نمی توان اجازه داد.حال ممکن است شخص مالی را وصیت می کند که بعد از مرگش وقف باشد و اشکال منقطع الاول بودن اینجا ساری و جاری نیست.

وی افزود: اگر شخص وصیتی اعم از مالی و غیر مالی کرد ورثه مکلف هستند که به آن عمل کنند؛ اگر شخص وصیت مالی کرد و چنانچه از ثلث اموالش نباشد ورثه وظیفه دارند عمل کنند و چنانچه به وقف وصیت کرده باشد اموالش وقف است.

حجت الاسلام فلاح زاده عنوان کرد: اگر فردی وصیت غیرمالی کرده باشد چنانچه تکلیف شرعی باشد باید انجام دهند مانند اینکه وصیت کند پسر بزرگم نماز قضاهایم را بخواند و پسر بزرگ وظیفه شرعی اش است تا وصیت پدر را عمل کند و اگر تکلیف واجب نباشد اما وصیت شدگان در زمان حیات شخص یا بعدا قول انجام آن کار را دهند باید انجام داد و اگر کسی در زمان حیات شخص یا بعدا  وصیت را نپذیرفته باشد تکلیفی برگردنش برای ادای وصیت نیست.

مدیر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی افزود: اما نکته قابل اهمیت این است که آنچه انسان از مال و سلامتی و هستی و وجودش دارد همه نعمت های الهی هستند،  امکانات، هوش و استعداد موقعیت شغلی همه نعمت الهی است و شکرانه آن استفاده صحیح از این موهبت های خداوند است اگر هزینه زندگی و افراد واجب النفقه را کنار بگذاریم شایسته است انسان بخشی از اموالش را وقف کند و اگر کسی در حیاتش وقف کند به مراتب ثوابش بیشتر است.

حجت الاسلام فلاح زاده با اشاره به روایتی در مورد ثواب وقف در زمان حیات گفت: شخصی در مدینه انبار خرما داشت و وصیت کرد پس از مرگش این اموال را بین فقرا تقسیم کنند، یکی از مردم به پیامبر(ص) گفت چه ثوابی واقف خواهد برد پیامبر(ص) یکی از خرما های له شده را از زمین برداشت و فرمودند به خدا قسم اگر آن شخص همین یک خرما له شده را در زمان حیاتش وقف کرده بود به مراتب ثوابش از وقف این همه خرما پس از مرگش بیشتر بود.

وی افزود: افراد آنچه را برای هزینه زندگی و ضروریات نیاز است صرف کنند و اگر اضافه آن را در راه خیر و مخصوصا وقف  هزینه کنند ذخیره آخرتشان خواهد شد.

حجت الاسلام فلاح زاده در پایان خاطرنشان کرد : بر همین اساس حضرت امیر المؤمنین حضرت علی(ع) می فرمایند: کسی که بیش از نیاز خودش ذخیره کند انباردار دیگران است یعنی اموالش پس از مرگ می ماند و دیگران می آیند و استفاده می کنند لذا هرچند اسلام برای ورثه احترام قائل شده و وصیت را بیش از ثلث اموال جائز نمی داند از آن طرف وقف اموال و کارهای خیریه را توصیه کرده و شایسته است که افراد در صورت تمکن به این توصیه ها عمل کنند تا باقیات الصالحاتی برای آخرتشان باشد.