خبرگزاری شبستان: تمرکز بر یک عرصه، حوزه یا دامنه و غفلت از گسترش وسعت عملکرد از نقاط ضعف راهبردی در مدیریت نهادها و سازمان ها محسوب می شود. در این باب ضروری است قالب های فکری و پیش فرض های محدود ذهنی مدیران آنها شکسته شوند. در ادبیات مدیریت راهبردی پاسخ به سوالات زیر می تواند در کشف موضوعات راهبردی کمک نماید:
-آیا می توان در حوزه دیگری فعالیت کرد؟
-آیا می توان در دامنه دیگری فعالیت کرد؟
-آِا می توان در عرصه جغرافیایی دیگری فعالیت کرد؟
در مسجد نیز همین رویه حاکم است. طبیعی است که حضور چند دقیقه ای در مسجد و تنها برای ادای نماز نمی تواند مسجد را در ابعاد گوناگون شکوفا کند. عمل پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) در این زمینه الگوی خوبی برای ماست. آن حضرت پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می نشست و بخشی از این وقت را صرف پاسخگویی به پرسش های مسلمانان می کرد. یکی از تفاوت های اصلی مذهب شیعه و اهل سنت در نگاه آنها به کارکردهای مسجد است. علمای شیعه معتقدند مسجد در سنت نبوی از کارکردهای مختلفی برخوردار بوده است، حتی نبی گرامی اسلامی، مسجد را به عنوان پایگاه و مقر حکومتی اسلام قرار دادند یعنی یک ارتباط مستقیم بین مسجد و حکومت اسلامی.
در آن زمان، مسجد نقش اساسی و چشمگیر در پیشبرد اهداف حکومت اسلامی داشت. در یک تقسیم بندی، برنامه های مسجد به پنج بخش نیایشی، تبلیغی-آیینی، پروررروشی-تربیتی، اجتماعی و خدماتی تقسیم شده است. برگزاری نمازهای جماعت در چند نوبت، نماز عید سعید فطر و قربان، مراسم نیایشی سالانه مانند شب های قدر و اعتکاف و ادعیه روزانه و هفتگی مانند قرائت قرآن، دعای کمیل و توسل از جمله برنامه های نیایشی مسجد به شمار می روند. برنامه های غیرنیایشی مسجد از گستره زیادی برخوردارند. فعالیت های وعظ و خطابه، مراسم آیینی، فرهنگی، آموزشی، سیاسی، خیریه، خدمات سلامت و اطعام و پذیرایی از جمله برنامه های غیرنیایشی مسجد در نظر گرفته شده است. در جای دیگری ، کارکردهای مختلفی برای مسجد عنوان شده است که اهم آنها عبارت اند از: کارکردهای عبادی، آموزشی، فرهنگی، تبلیغی، علمی، تعلیم و تربیت، سیاسی، اجتماعی، ارزشی، قضایی، رسانه ای، هنری، خدماتی-امدادی، بهداشتی، اقتصادی(آموزش تجارت اسلامی) ورزشی.
پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) بارها بر اهمیت فراگیری علم و دانش تاکید فرموده اند. ایشان حتی جلسات علمی در مسجد را نسبت به جلسات دعا ترجیح می دادند. نقل است که روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) به مسجد وارد شدند. در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول بودند. پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام بر می دارند. دسته ای خدا را می خوانند و گروهی نیز آموزش می بینند و تعلیم می دهند، ولی این گروه کار برتری انجام می دهد. من نیز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) خود در میان گروهی که سرگرم آموزش بودند نشست.
یکی از نویسندگان، مسجد را نخستین پایگاه عبادی، سیاسی، جایگاه دانش، پایگاه تبلیغاتی و مرکز خدمات اجتماعی(کمک به نیازمندان، خدمات پزشکی و درمانی مجروحان جنگ) می داند. به زعم ایشان، مسجدالنبی واقع در مدینه منوره هم محل عبادت و ادای فرایض دینی و هم مکانی برای مشورت و تصمیم گیری در امور سیاسی، جنگ و صلح، بهداشت و بهزیستی، آموزش و فراگیری علوم گوناگون بود. همچنین پناهگاه و ملجأ غربیان، بی کسان و ابن سبیل(در راه ماندگان) و محل توزیع و تقسیم صدقات و زکات و ... میان آنها بود. این نویسنده در جایی دیگر مسجد را خانه مردم، پایگاه قضایی، جایگاه حسبه(امور شهری)، خانه خبر و اطلاع رسانی، محل رفع مشکلات، پایگاه جهاد و نهضت، مرکز آموزش، مهد ارتباط با خدا، مرکز انسان سازی و پایگاه آزادی و آزادگی می داند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) می فرمایند: «المسجد بیت کل مومن»(مسجد خانه هر انسان با ایمان است) .
بسیج همگانی مومنان و نظارت بر قدرت حاکمان والیان از عناصر کنترل سیاسی است. بسیج همگانی در مقابل دشمنی استکبار و مسلح کردن مردم به معرفت دینی و باورهای الهی و ایمان استوار که پشتوانه عظیم صف بندی در مقابل دشمنان است، در مسجد صورت می گیرد.
در طول تاریخ اسلام، جنگ های حق طلبانه و نهضت های الهی از مساجد پایه گذاری شده و شروع شده است. مسجد مرکز تهییج و بسیج نیروهاست. وظیفه متولیان مسجد رسیدگی به محرومان است.
در بحث برنامه های اجتماعی، نظارت و کنترل همگانی بر سازمان های محلی نیز قابل طرح است فقط در پرتو یک احساس مسئولیت همگانی و به تبع آن یک نظارت همگانی، فساد اقتصادی، سیاسی و ادارای از جامعه مسلمین پاک می شود. نظارت و نصحیت کسئولان از توصیه های دین اسلام است همان چیزی که به «النصیحه لائمه المسلمین» شهرت دارد.
برنامه های خیریه مسجد نیز از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. حتی قرآن کریم یکی از ویژگی های کسانی که مساجد خدا را آباد می کنند پرداخت زکات می داند. مدیریت مسجد می تواند با سازمان دهی منسجم و تشکیل صندوق خیریه و قرض الحسنه، منابع مالی گسترده ای را برای دستگیری از فقرا و مستمندان فراهم و پرداخت کند.
یکی دیگر از برنامه ها و خدمات مسجد، خدمات سلامت جسمی و روانی است. مسجد می تواند با تشکیل اردو، گردش های علمی و تامیین امکانات ورزشی، نوجوانان محل را به آغوش بکشد و استادان و متعهد و معتقد در لابه لای فعالیت های فرهنگی ورزشی و نظایر آن، جوانان را با اصول اعتقادی و مبانی اخلاقی اسلام آشنا نمایند.
یکی دیگر از برنامه ها و خدمات مسجد، اطعام و پذیرایی است. دادن افطاری در ماه مبارک رمضان یا ادای نذورات از مواردی است که حتی در شرع اسلام تاکید خاصی بر برخی از آنها شده است. پذیرایی نیز در بین برنامه های مسجد به ویژه زمانی که برنامه های طولانی برگزار می شود توصیه می شود.
پرستش و عبادت، هدف مسجد است، همان گونه که قرآن می فرماید: « وان المساجد الله فلا تدعوا مع الله احدا» (مساجد از آن خداست پس باید احدی جز او را نپرستید). یکی از نکات اساسی و مهمی که در تحقق کارکردهای مختلف مسجد باید مد نظر قرار داد، توجه به عبادت محوری در برنامه های مسجد است، چه بسا بتوان عبادت محوری را جزء اصول مدیریت در مسجد منظور کرد. مسجد همانگونه که از نام آن هویداست مکانی برای سجده عبادت است لذا در اجرای برنامه های مختلف در مسجد باید به گونه ای عمل کرد که نقش عبادی مسجد خصوصا برگزاری نماز جماعت به عنوان مهمترین کارکرد مسجد کمرنگ نشود.
پایان پیام/
منبع: برگرفته از کتاب اصول اسلامی مدیریت پیشرفت در مساجد
نظر شما