خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ فرهنگ، هنر و تاریخ یک ملت ممکن است بواسطه ویژگی فراموشی انسان‌ها به فراموشی سپرده شود اما موزه‌ها در پاسداشت فرهنگ و تاریخ یک ملت که همان هویت آن است، موثرند.
تاریخ با همه فراز و نشیب‌ها و رمز و رازهایش در موزه‌های متعدد خراسان جنوبی روایت می شود، موزه‌های که گنجینه‌های بسیاری را در خود به یادگار دارند. رمز موفقیت موزه‌ها این است که پیام‌های نهفته در آثار فرهنگی و تاریخی که توسط انسان‌های گذشته خلق شده و ممکن است به فراموشی سپرده شود به نسل آینده منتقل می کند.
موزه‌ها به عنوان تونل زمان در فرصتی اندک به بازدیدکنندگان کمک می‌کند تا به عمق تاریخ سفر کرده و داستان زندگی، امیدها و تلاش‌های گذشتگان برای نجات و بقای زندگی را به نظاره بنشینند.
استان خراسان جنوبی به عنوان « مهد فرهنگ و ادب ایران زمین» گنجینه‌های با ارزشی از تاریخ و تمدن را در دل خود جای داده که هر کدام از این گنجینه‌های با ارزش در موزه‌های 15 گانه این استان خود نمایی می کند و علاوه بر اینکه میراث دار فرهنگ و تمدن استان خراسان جنوبی در زمینه‌های مختلف فرهنگی و باستانی و تاریخی هستند نقش مهمی در جذب گردشگر در این استان ایفا می کنند.
موزه مفاخر و مشاهیر، موزه وقف، موزه مردم شناسی، موزه باستانشناسی، موزه آب، موزه حیات وحش و موزه میراث پهلوانی از جمله موزه‌های فعال در استان هستند که همه ساله در ایام تعطیلات عید نوروز پذیرای بسیاری از گردشگران است و در آن دوستداران تاریخ به گذشته‌های دور پیوند می خورند.
موزه باستان شناسی بیرجند
موزه باستانشناسی بیرجند با وسعت 600 متر مربع زیر بنا در طبقه اول عمارت اکبریه (که در واقع ساختمان تشریفات و ارگ حکومتی امیر ابراهیم خان شوکت الملک بوده)، با توجه به عواملی همچون غنای فرهنگی منطقه، جمعیت جوان، وجود دانشگاهها و عزیمت هزاران گردشگر به این منطقه در سال 1371 تأسیس و راه‌اندازی شد و در سال 1374 با طراحی نو توسعه و تجهیز گردید.
این موزه بزرگترین موزه باستان شناسی در سطح استان است که مشتمل بر بخشهای متعددی می‌باشد: از بخشهای مهم آن می‌توان به بخش سفال، سکه، فلز، اسلحه و ابزار آلات جنگ، بخش روشنایی، قرآن و کتابت و نیز مجموعه‌ای از اشیاءو مواریث خاندن امیر اسدالله علم (که توسط بنیاد مستضعفان در اختیار موزة بیرجند قرار داده شد) و تالار آینه اشاره کرد.
در موزه باستانشناسی بیرجند اشیاء به نمایش گذاشته شده، سیر تاریخی مدون و منظمی را از هزاره سوم ق.م تا دوره قاجار مشتمل بر بخشهای متفاوتی را دربر می‌گیرند. سفال‌ها و سکه‌ها بیشترین آثار این موزه را شامل میشوند.
مجموعه سفال‌ها، دوره‌های مختلف تاریخی، از سفال‌های نخودی دست ساز هزاره سوم قبل از میلاد، سفال‌های خاکستری هزاره اول میلادی تا سفال‌های لعابدار دوره اسلامی را دربر می‌گیرد و نیز مجموعه سکه‌ها، سکه‌های دوران تاریخی از سلوکیان، الیمایی‌ها، پارتیان و ساسانیان و سکه‌های دوران مختلف اسلامی تا دوره قاجار را شامل می‌شود.
یکی دیگر از مهمترین بخشهای موزه بخش قرآن و نسخ خطی است که هشتی بنای اکبریه به عنوان مهمترین بخش معماری آن، به این بخش اختصاص یافته است.
موزه باستانشناسی شامل سه قسمت پیش از تاریخ، دورة تاریخی و دورة اسلامی است. در بخش پیش از تاریخ، اشیایی از دورة نوسنگی (هزارة دوم قبل از میلاد) که برخی نمودار تکامل هنر و صنعت چهار هزار سال پیش محسوب می‌شود و برخی نیز بیشتر وسایل کاربردی بوده است، در معرض دید قرار دارد. ظروف سفالی و سکه ها، علاوه بر جنبه‌های کاربردی، القا کنندة اعتقادات، جهانبینی و هنر آن دوره است. اشیای دوران تاریخی به دوره‌های سلوکی، اشکانی و ساسانی مربوط می‌شود.
موزه مشاهیر و مفاخر خراسان جنوبی
موزه مشاهیر در سال 1382 در خانه تاریخی پردلی واقع در بافت تاریخی بیرجند دایر شده است. این منزل قدیمی به لحاظ استقرار در خیابان منتظری جنب مسجد خضر علی واقع شده است.
در موزه مفاخر و مشاهیر مجموعه‌ای از زندگینامه‌ها، اسناد و نسخ خطی، تالیفات، نشانه‌های ملی، علمی و ادبی، لوح‌ها، عکس‌ها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین وجود دارد.
اهداف تشکیل این موزه یادکردن از چهره‌های ماندگار و اندیشمندانی است که عمر خویش را صرف تحقیق و پژوهش برای تمام نسل‌ها کرده‌اند.آثار این موزه بر اساس دوره تاریخی از قرن هفتم تا سیزدهم هجری شمسی در دو بخش کلی و در دو طبقه به نمایش گذاشته شده است.
طبقة فوقانی موزه به آثار مفاخر و مشاهیر قرون هفتم تا دهم هجری شمسی و طبقة همکف آن به آثاری از قرن دهم تا سیزدهم هجری شمسی اختصاص یافته است. از جمله این آثار می‌توان به اسناد و مدارک ممهور به مهر عبدالعلی بیرجندی، کتاب دلایل‌النبوه و نسب‌نامه (خاوران‌نامه) ابن حسام خوسفی، رسالة الاجتهاد ملا علی اصغر بیرجندی، نسخة خطی منحصر به فرد نصاب صبوحی، اشعار عبدالکریم اشراق بیرجندی و رسالة ملا علی اکبر خوسفی اشاره کرد.
از نمونه‌های جالب توجه در این موزه، اوراقی از نگاره‌های مینیاتورهایی است که بر اساس دیوان خاوران‌نامه در شرح دلاوری‌های حضرت علی (علیه السلام) توسط فرهاد نقاش در قرن نهم مصور شده است.
از دیگر آثار به نمایش گذارده شده، می‌توان به تألیفات استاد احمد احمدی بیرجندی، پروفسور محمد حسن گنجی، استاد سید غلامرضا سعیدی، دکتر محمد اسماعیل رضوانی، دکتر سید محمد مشکوه، علامه سید محمد فرزان و عبدالحسین فرزین که از مفاخر بلند آوازه عصر حاضر هستند اشاره کرد.
موزه مردم شناسي بيرجند
موزه مردم شناسي بيرجند در سال 1372 از سوي ميراث فرهنگي و پس از موزه باستان شناسي به بهره برداري رسيد.
موزه مردم شناسي بيرجند در طبقه همكف عمارت مركزي اكبريه واقع شده است، كه هدف از ايجاد اين موزه به نمايش گذاردن چگونگي معيشت و زندگي مردمي است كه از طريق مشاغل و حرفي كه برعهده داشته اند بدون بهره گيري از تكنولوژي و زندگي امروزي امرار معاش مي كردند.
اين موزه پيوندي را بين نسل جديد و گذشته پر افتخار نسل گذشته و پيشينيان او برقرار مي كند و از مهمترين بخش هاي آن مي توان به بخش مراسم عروسي، قاليبافي، پارچه بافي، سفالگري، عطاري، دستاسي و آهنگري كه در قالب مانكن هايي به نمايش گذارده شده اند، اشاره كرد.
قدمت بعضی از اشیای این موزه مثل شیشه‌های عطاری، قیچی و شانه آرایشگر، وسایل کفاشی و ... به بیش از یک قرن می‌رسد. نکته جالب توجهی که در جای جای این موزه به چشم می‌آید، زندگی ساده و بی‌تکلف مردم است.
موزه حیات وحش بیرجند
در این موزه گونه‌هایی از حیات وحش اعم از بومی و یا غیر بومی در قالب چند مجموعه ارائه شده است، همچنین نمونه‌های شاخص و نادری از پوشش جانوری منطقه جنوب خراسان، به ویژه بیرجند نیز به نمایش در‌آمده است.
این مجموعه تقریبا دارای 100 جنس مختلف پرنده و حدود 40 پستاندار و خزنده به صورت تاکسیدرمی است که با هدف آشنایی پژوهشگران و محققین با گونه‌های جانوری منطقه در دو بخش اصلی ایجاد شده است.
بخش پرندگان موزه حیات وحش شامل پرندگانی از گونه‌های مرغابی، حواصیل، پلیکان، قرقاول، جغد، عقاب و لاشخور و نمونه‌هایی از باکلان، لک لک، هوبره، چاخ لق، زاغی و... است. این بخش نمونه‌هایی از نادر‌ترین و کمیاب‌ترین گونه‌های پرندگان جنوب خراسان را در معرض نمایش گذارده است.
بخش پستانداران این مجموعه مشتمل بر حیواناتی نظیر گربه پالاس، گربه جنگلی، روباه، خرگوش، قوچ، کل "پازن" و نمونه‌های متعدد دیگری از گونه‌ها است. همچنین گونه‌ای از خزندگان نیز در کنار سایر گونه‌ها به نمایش در آمده است.
موزه وقف؛ میراث جاودان بیرجند
درموزه وقف میراث جاودان شهرستان بیرجند وقف‌نامه‌های خطی قدیمی نوشته شده روی کاغذ، سنگ و پارچه با خط نستعلیق، قرآن‌های خطی قدیمی، عکس از اماکن مقدسه و مشاهیر بیرجند، سکه‌ها و دست نوشته‌های قدیمی نگهداری می‌شود.
سماورهای زغالی، اتوی زغالی، قهوه‌جوش، قلیان، تشت‌های بزرگ مسی، کاسه و بشقاب‌های قدیمی مربوط به دوره قاجار و صفویه و قرن نوزدهم میلادی از اشیاء وقفی این موزه است.
موزه وقف بیرجند از سوی اداره اوقاف و امور خیریه بیرحند در بنای تاریخی حسینیه امام رضا(علیه السلام) در سال 1382 افتتاح شد. حسینیه امام رضا(علیه السلام) واقع در مرکز شهر بیرجند یکی از مهمترین بناهای تاریخی شهر است و از لحاظ معماری این بنا دارای اجزا و عناصر مختلف معماری شامل؛ در ورودی با معماری سنتی هشتی، دالان یا دهلیز، حوض‌خانه، ایوان گنبدخانه و حجره‌هایی در اطراف صحن است.
موزه میراث پهلوانی بیرجند با قدمت 200 ساله
موزه میراث پهلوانی در سال 1385 مصادف با هفته دولت و با همکاری بخش خصوصی واقع در زورخانه قدیمی امیر‌عرب مشهور به «زورخانه لوبند» افتتاح شد.
سابقه زورخانه امیر عرب به بیش از 200 سال می‌رسد که در آن زمان فقط یک زورخانه در محله «لب بند» و در فاصله دو بند معروف «حاجی محمد جعفر» و «باروت کوبان» در یک کوچه فرعی واقع بوده است که با نام زورخانه لب بند (در لهجه محلی «لوبند») مشهور بوده و اکنون به نام زورخانه امیر عرب فعال است.
بنای تاریخی زورخانه امیر عرب از دیرباز محل ورزش پهلوانان نامدار بوده است تا اینکه در سال 1380 ساختمان جدید این زورخانه به بهره برداری می‌رسد و فکر ایجاد موزه و نمایشگاهی دائمی از مواریث پهلوانی و ورزش باستانی در بنای تاریخی مذکور قوت می‌گیرد.
قسمت‌های مختلف این موزه عبارتند از: نمایش عکس‌های پهلوانان و پیشکسوتان صاحب نام، ابزار و آلات ورزشی (از قبیل میل، کباده، تخته شنا و...)، ضرب، ابزار و آلات پهلوانی زینتی چون شمشیر و سپر و تعدادی مانکن که حالات مختلف ورزشی را به نمایش درآورده‌اند. هدف از تأسیس این موزه آشنایی عموم با ورزش باستانی و آداب و سنن مربوط به این رشته دیرپا و مردمی می‌باشد.
موزه آب در شهرستان قائن
موزه آب شهرستان قاین در آبان ماه سال 1386، هم‌زمان با سفر دوم هیأت محترم دولت به این شهرستان، پس از انجام عملیات مرمتی توسط سازمان میراث فرهنگی قاین در آب انبار بازار این شهر افتتاح شد.
این آب انبار در انتهای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده است قرار دارد و به همین دلیل به آب انبار بازار معروف است، که از قنات (کهناب) آبگیری میشده است.
بنای آب‌انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌انبارها می‌باشد و دارای راه‌پله ایست که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب‌انبار و شواهد تاریخی موجود بنای آب‌انبار مربوط به دوره تیموری بوده است.
این موزه كه تنها موزة آب استان می‌باشد شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تأسیسات آبی (سدها، آب انبارها، قنوات و...)، وقف‌نامه‌ها و ... می‌باشد.
بنای آب انبار دارای تمام قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب انبارها به جز سر است در که به دلیل مرور زمان و استفاده نشدن از بنا و همچنین زلزله و تخریب‌ها و دخل و تصرفات انسانی از بین رفته است و هیچگونه اطلاعی از شکل اولیه آن در دست نیست.
پیشخوان این آب انبار پنج متر بوده است که در حال حاضر فقط پلان آن موجود است و پوشش آن در دوره اخیر صورت گرفته و ارزش تاریخی ندارد. راه پله آب انبار دارای 32 پله است که به پاشیر منتهی می شود و مصالح به کار رفته برای ساخت پله‌ها، آجرهای با ملات شفته و ساروج بوده است.
مخزن آب انبار در حدود هفت متر عمق دارد و قطر آن نیز حدوداً هفت متر است و ظرفیت ذخیره آب 287 متر است و چهار دریچه به ارتفاع 1.27 متر در چهار طرف آب انبار قرار دارد که احتمالا علاوه بر تزیینات تهویه، به منظور سرد کردن آب انبار و دسترسی سریع‌تر به مخزن آب انبار طراحی و ساخته شده است.
هیچگونه تزیین خاصی در آن دیده نمی شود، به جز در نمای دور آنکه دارای چهار طاق با فواصل مساوی است که به روش ضربی اجرا شده‌اند و مالکیت بنا وقفی بوده و به صورت عام المنفعه از آن استفاده می شود.
موزه مردم شناسی قاین
این موزه در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی که از بناهای تاریخی شهر قاین است، طراحی شده و در اردیبهشت ماه سال 1384 افتتاح شد. بنای منزل قدیمی سلطانی در خیابان جانبازان شهر قاین و در محدوده بافت تاریخی این شهر واقع شده و اطراف آن را بافتی منسجم و سالم در برگرفته است.
این منزل قدیمی، متعلق به خانواده سلطانی از ملاکین و بزرگان قاین بوده است، اصل بنا متعلق به دوره زندیه بوده و در دوره قاجار و دوره پهلوی نیز تغییراتی در آن به وجود آمده و فضاهایی به آن اضافه شده است.
این موزه شامل غرفه‌های مختلفی است که عبارتند از؛ غرفه مراسم شب چله (یلدا) با رسم " کف زنی " که خاص منطقه است و در شب‌های بلند زمستان این رسم رونق خاصی دارد، غرفه "دستاسی" که بیانگر چگونگی تهیه آرد و نان را با استفاده از ابزار قدیمی و بسیار ساده نظیر دستاس نشان می‌دهد.
غرفه دیگر نشانگر هنر قدیمی و شاخص شهرستان یعنی "جاجیم بافی" است که سابقه دیرینه‌ای در این منطقه دارد. فضای دیگر طراحی شده مربوط به مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت زعفران با گلهای زیبای زعفران به نمایش گذاشته شده است.
غرفه دیگر مراحل مختلف، ریسندگی، چلک ریسی و چرخ حلا جی است که در آن چگونگی تهیه نخ‌های پشمی را با استفاده از ابزار قدیمی و نمونه دست بافته‌های قدیمی را نشان می‌دهد.
در ادامه غرفه‌ای در خصوص "کشاورزی" طراحی شده که نسل جدید با وضعیت پیشین کشاورزی و استفاده از ابزار بسیارسنتی و دستساز که درمراحل خرمن کوب و بوجاری گندم استفاده میشده، آشنا میشوند.
غرفه "مراسم سنتی عروسی" با آداب و رسوم خاص و رقص چوب به وسیله ساز و دهل به نمایش در آمده است. تمامی غرفه‌ها با مانکن‌های ساخته شده و پوشش لباس‌های قدیمی و سنتی به معرفی آداب و رسوم می‌پردازد.
پایان پیام/
گزارش: زهرا مهرور
نظر شما