خبرگزاری شبستان: اصول اسلامی مدیریت مسجد به دوبخش بنیادی(ارزشی) و اصول(کارکردی) تقسیم می شود. این دو دسته خود به چند بخش تقسیم می شوند. مولفه های «فقه مداری»، «تقدس مداری»، «اخلاص مداری»، «تزکیه محوری» و «طهارت مالی» در این دسته قرار می گیرند. همچنین مولفه هایی چون «وحدت محوری»، «امام محوری»، «داوطلب گرایی»، «چندکارکردگرایی»، «مردم داری»، «خاص گرایی»، «نظم مداری» نیز به عنوان زیر مجموعه های اصول کارکردی محسوب می شوند.
در این مقاله قصد داریم تزکیه محوری و تهذیب را مورد بررسی قرار دهیم؛ در آیه « قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَأَقِيمُواْ وُجُوهَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ » خالص شدن برای خدا در مسجد در امر عبادت نیز مورد تاکید قرار گرفته است و به این ترتیب پاسخی است به اعمال مشرکان عرب و مانند آنها که خانه کعبه را بتکده ساخته بودند و به اعمال مسیحیان منحرف که به سراغ «تثلیث» رفته و در کلیساهای خود خدایان سه گانه را می پرستیدند، قرآن می گوید: تمام معابد، مخصوص خداست و در این معابد جز برای خدا سجده نمی توان کرد و پرستش غیر او ممنوع است(مکارم شیرازی) .
جمله « واقیموا وجوهکم عند کل مسجد» به ضمیمه«و ادعوه مخلصین له الدین» این معنا را افاده می کند که بر هر عابد واجب است که در عبادت خود، توجه را از غیر عبادت و در بندگی برای خدا توجه را از غیر خدا منقطع سازد. یکی از چیزهایی که غیر خداست همان عبادت اوست، پس عابد نباید به عبادت خود توجه کند زیرا عبادت توجه است نه متوجه الیه و توجه به عبادت، معنای عبادت و توجه به خدا بودن آن را از بین می برد(علامه طباطبایی).
تزکیه محوری و تهذیب
در مدیریت اسلامی هدف غایی عبارت است از رشد و کمال انسان ها به نحوی که جوهره انسانیت خود را در سازمان و جامعه به منصه ظهور برسانند. در واقع هدف غایی تکامل روحی و معنوی انسان ها، قرب الهی و خداگونه شدن از راه رفع نیازهای مادی و معنوی انسان است لذا تشکیلات و رویه ها باید به گونه ای طراحی شوند که با هدایت مدیریت های صالح، نیروی انسانی سازمان رو به رشد و کمال برسند.
اگر پس از گذشت ده ها سال که مفهوم مدیریت از مدیریت بر دیگران آغاز شده است، اکنون به لزوم آغاز از مدیریت بر خود رسیده اند، در معارف سلامی از همان ابتدا توانایی «مدیریت بر خود» به عنوان شرط لازم و کافی برای ورود به قلمرو «مدیریت بر دیگران» مطرح شده است.
در عرفان اسلامی، نقطه آغاز، شروع از خود و خودسازی است و خودسازی و متمرکز کردن اراده، تنها راه برای شدن و قدم نهادن در مراتب مختلف رشد و کمال است، تزکیه و خودسازی مستلزم خودشناسی است. خودشناسی نیز به معنای توجه به همه ابعاد وجودی و پرورش همه آن هاست. عرفا نیز بر اساس، سه بخش معارف را شریعت، طریقت و حقیقت می دانند و معتقدند شریعت(مقررات و احکامی که مبتنی بر یک سلسله حقایق و مصالح است)، طریقت(راه چگونگی وصول به حق) و حقیقت (مقصد و مطلوب نهایی که پس از فنای عارف از خود به دست می آید) به ترتیب ظاهر، باطن و سومی باطن است.
اینکه سالک از کجا شروع و به کجا ختم نماید عرفای بزرگ اسلامی دستوراتی را در قالب چند گام داده اند. اولین گام تهذیب ظاهر(از طریق انجام واجبات و ترک محرمات) است. دومین گام تطهیر باطن(زایل کردن صفات و ملکات رذیله از نفس) و سومین مرحله، متصف شدن به صفات پسندیده و جایگزین کرده صفات جمیله به جای صفات رذیله است.
پس از این سه مرحله، سالک آماده پذیرش انوار الهی شده و به اولین مرتبه مقام فنا می رسد. در مراتب بعدی با فانی کردن افعال خود در فعل خدا، صفات جمیله خود در صفات حق و در نهایت ذات خود در ذات حق به بالاترین درجات رشد و کمال و تقرب نائل می آید.
برای اجرای برنامه خودسازی، سالک باید در هر آن به مدیریت وجود خود اقدام کند و ضمن برنامه ریزی، سازماندهی و هدایت نفس نسبت به نتایج حاصل مراقبت نماید. شرط موفقیت در خودمدیریتی توجه به خودکنترلی و فرآیند آن خودسازی است. دستورالعمل هایی نیز همچون مشارطه، مراقبه، خودارزیابی و خود اصلاحی در این مسیر پیشنهاد می شود.
لذا همان طور که گفته شد، مدیریت بر خویشتن در عرفان اسلامی، مقدمه مدیریت بر دیگران است، به عبارتی اگرچه در رویکرد عرفانی-شهودی در مدیریت، تاکید بر آن است که مدیر باید پله های کمال و رشد خویشتن را طی نماید، ولی هدف نهایی ارتقای شخص مدیر نیست بلکه مدیر به دنبال آن است که زمینه رشد و تحول دیگران را فراهم نماید.
در این رویکرد اسلامی، شرط اساسی در رفتار مدیر و زیردستان اش عشق و محبت به دیگران است به گونه ای که مدیر گذشت، ایثار و تقدم دیگران بر خود را سرلوحه رفتار خویش قرار می دهد. مدیر تلاش می کند با الگو قرار دادن خود از طریق عمل برای دیگران زمینه های تغییر رفتار، تعالی روابط و رشد زیرمجموعه خود را فراهم نماید.
در آیه 108 سوره توبه«یحبون ان یتطهروا» صاحب تفسیر «نور» می نویسد: نماز و مسجد وسیله تهذیب و پاکی است. علاقه به کمال و پاکی خود یک کمال است.
پی نوشت/
برگرفته از کتاب اصول اسلامی مدیریت مسجد
پایان پیام/
نظر شما