نگاه منابعِ معتبر رجالی به مقام علمی سیدالکریم علیه السلام

سید مرتضی حسینی شاه ترابی، استاد مدعو گروه تاریخ اسلام جامعه المصطفی (ص) العالمیه همزان با سالروز ولادت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام در گفتگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان بیان کرد: شخصیت علمی این عالم بزرگوار اسلام را بیشتر به عنوان یک محدث و راوی حدیث می شناسیم، از آن جهت که ملاک قضاوتشان در رابطه با بعد علمی شخصیت وی، میراث علمی ایشان hست و آنچه از این میراث به دست ما رسیده، میراث حدیثی و روایت هایی است که بی واسطه یا باواسطه از امامان شیعه (ع) نقل کرده است.

وی ادامه داد: پژوهشگران علم حدیث، تعداد احادیث بر جای مانده از ایشان را تا 102 حدیث شمرده اند که گفته می شود از این تعداد 37 روایت را بدون واسطه از امامان شیعه علیهم السلام نقل کرده و 65 روایت را هم با واسطه از ائمه علیهم السلام روایت کرده است؛ روایت هایی هم که بی واسطه نقل کرده، به سه امام یعنی امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السلام منسوب است. 

این پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان اینکه بنابر برخی گزارش ها حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام، محدثی کثیرالروایه بوده است، اما آنچه از میراث حدیثی ایشان به دست ما رسیده، محدود است، گفت: البته باید توجه داشت همین تعداد خبر و حدیث هم درخور توجه است، به ویژه اگر شرایط تاریخی زیست ایشان و عصر حضور ائمه علیهم السلام را در نظر بگیریم و توجه داشته باشیم که شیعیان امامیه نه تنها در این دوره که حتی در دوره های بعد از آن، یک اقلیت مذهبی بودند و برای حفظ میراث های علمی و فرهنگی خود چالش ها، موانع و مشکلات فراوانی داشتند.

حسینی شاه ترابی تاکید کرد: با توجه به مطالب یاد شده می توان گفت لقب «کثیرالروایه» بودن برای ایشان لقب بی مسمایی نبوده و لقبی است علمی- حدیثی که در گذشته به این عالم بزرگوار داده شده و تعدد احادیث بر جای مانده از وی تثبیت کننده ی این موضوع و بیانگر جایگاهش در علم حدیث و حدیث شناسی شیعه است.

این کارشناس تاریخ تمدن اسلامی با بیان اینکه شواهد تاریخی گویای آن است که حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام عمر پربرکتی داشته و محضر چندین امام را درک کرده است، اذعان کرد: از این بین، درک محضر امام جواد و امام هادی علیهما السلام را با قوت و بدون مناقشه می پذیریم، اما در اینکه محضر ائمه ی دیگری از امامان شیعه علیهم السلام را هم درک کرده باشند، اختلاف نظرهایی هست.

وی اضافه کرد: به عنوان مثال آیت الله خویی نمی پذیرد که عبدالعظیم حسنی محضر امام رضا علیه اسلام و امام عسکری علیه السلام را هم درک کرده باشد، در حالی که آقابزرگ تهرانی قائل است به اینکه عبدالعظیم حسنی محضر امام رضا علیه اسلام را درک کرده و شیخ طوسی هم در رجالش ایشان را از اصحاب امام عسکری علیه اسلام می شمرد.

شاه حسینی با اشاره به اینکه راه های متعددی برای شناسایی جایگاه علمی حضرت عبدالعظیم حسنی وجود دارد، ابراز کرد: یکی از این راه ها رجوع به میراث حدیثی ایشان و بررسی کمّی آنهاست، که اشاره شد؛ اما روش دیگر بررسی موضوعی و محتوایی روایت های ایشان است.

وی ادامه داد: از این منظر اگر به موضوع توجه کنیم، روایت های ایشان فراگیری موضوعی قابل توجهی دارد یعنی هم روایت های اعتقادی و مرتبط با اصول اعتقادات شیعه در آنها دیده می شود، هم روایت های تاریخ و زیارت و ادعیه ائمه علیهم السلام، هم روایت های تفسیر قرآن، هم روایت های فقهی و هم روایت های اخلاقی.

این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: البته باید توجه داشته باشیم که پذیرش یا عدم پذیرش هر یک از این موارد، موقوف بر بررسی سندی و محتوایی آنهاست و اینجا بحث از صحت و سقم و پذیرش و عدم پذیرش انتساب آنها به ائمه ی معصوم علیهم السلام نیست، بلکه فعلاً به عنوان میراث حدیثی با آن برخورد می کنیم و اجمالاً انتساب آنها را در نظر می گیریم.

وی در ادامه گفت: مطلب دیگری که ما را یاری می کند تا بعد علمی شخصیت ایشان را بهتر بشناسیم، توجه به روایت هایی است که از سوی معصوم و در ارتباط با ایشان صادر شده یا انتساب صدور پیدا کرده است.

شاه حسینی با اشاره به اینکه راه دیگر شناخت حضرت عبدالعظیم حسنی، ملاحظه نوع تعامل عالمان بزرگ شیعه با میراث حدیثی ایشان است، بیان کرد: به طور مثال عالم سرشناسی همچون شیخ صدوق درباره ایشان کتاب می نویسد و  صاحب بن عباد هم رساله ای در شرح حال حضرت عبدالعظیم به نگارش در می آورد که ظاهراً به دست محدث نوری صاحب مستدرک الوسائل رسیده و از آن استفاده کرده است.

استاد مدعو گروه تاریخ اسلام جامعه المصطفی (ص)‌ العالمیه ابراز کرد: بررسی مدح و ذم های منابع رجالی هم در شناخت جایگاه علمی جناب عبدالعظیم حسنی ثمربخش است، به ویژه اگر به این نکته برسیم که منابع رجالی شیعه سخنی جز مدح و ستایش در مورد ایشان نگفته اند و مطلبی مبنی بر ذم و تضعیف شخصیت علمی و حدیثی این عالم برجسته ندارند.

شاه حسینی با بیان اینکه منابع رجالی و حدیثی شیعه دو کتاب را به حضرت عبدالعظیم نسبت داده اند که هر دوی آنها اثری حدیثی و روایی اند، یادآور شد: نخستین کتابِ منسوب به ایشان کتاب «خطب امیرالمؤمنین» است که نجاشی آن را ذکر می کند و دومین کتاب، کتاب «یوم و لیله» که صاحب بن عباد آن را به ایشان نسبت می دهد و بنابر حدس، در موضوع اعمال عبادی در شبانه روز بوده است. 

پایان پیام/