امروز هم عالم را فلسفه می‌گرداند نه سیاستمداران

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، نشست نقد و بررسی کتاب "خرد گفتگو" نوشته غلامحسین ابراهیمی دینانی عصر سه شنبه یکم مهرماه با حضور نویسنده این اثر در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

در این نشست دینانی با بیان اینکه این کتاب حاصل درس گفتارهای فلسفی دو ترم از دانشگاه وی است که توسط دو دانشجو گردآوری و تدوین شده است، گفت: آنچه در این میان مهم است مساله پرسش و پاسخ است در گفتگو میان دو انسان شاید گاه مکالمه ظاهر پرسش و پاسخ نداشته باشد اما فردی که حرف می زند یا به پرسش های مصور طرف مقابل جواب می دهد و یا به پرسش های مقدر او.

وی ادامه داد: باید دید اهمیت پرسش بیشتر است یا پاسخ؛ بنا به دیدگاهی آن فردی که پاسخ می دهد مهمتر است اما پرسش در زندگی اهمیت بیشتری دارد چرا که از یک نکته مجهول پرسیده می شود همچون زندگی چیست؟ آغاز کجاست؟ روح چیست؟ انجام چه خواهد شد؛ قالب مردم گمان می کنند پرسش کردن آسانتر است و جواب دادن سخت‌تر اما به نظر من پرسش کردن سخت‌تر  است.

این استاد فلسفه با بیان اینکه چرا انسان می تواند بپرسد، بیان کرد: نباید گمان کرد پرسیدن امری راحت است همانطور که حیوانات و جمادات نمی پرسند و گاه حاجات خود را به صورت غریزی با حرکات خاصی نشان می دهند اما هیچگاه پرسش نمی کنند؛ البته فرشتگان هم سوال کردند اما سوال آنها جدی نبود.

وی با تاکید بر اینکه سوال یک مساله و مبهمی در ذهن دارد که این کار انسان است، عنوان کرد: حال اگر پرسش نبود پاسخ معنا نداشت لذا اصل پرسش است و باید دید چطور باید پرسش کرد.

وی با اشاره به اینکه ذهن غیرفعال هیچگاه سوال نمی کند بلکه یک سری مسایل به او القاشده که همان ها را می پذیرد، ابراز کرد: گاه برخی از تربیت ها خطرناک است که باید به این نکته توجه شود.

دینانی اظهار کرد: فهمیده و فهمیدن با یکدیگر تفاوت دارد همه ما یک سری فهم هایی داریم که موجودات و همان دانسته‌های ذهن ماست اما باید دید فهم‌ها مهمتر است یا فهمیدن‌ها اگر فهم انسان فعال نباشد چیزی را نمی فهمد؛ یک علامه روزگار اگر همه علوم را بداند اما فهمیدن نداشته باشد، ارزشی ندارد اما کسی که از صفر شروع کرده و فهمیدن را آغاز کند حتی اگر فهمی نداشته باشد، جایگاه برتری دارد.

وی با بیان اینکه پرسش از فهمیدن می آيد، تاکید کرد: پرسش معمولاً در فرهنگ‌های دینی خیلی مطلوب نیست قرآن هم از برخی پرسش‌ها با کلماتی همچون «لایسئل» و «هم یسئلون» نهی می کند. در واقع خدا مسئول (به معنای کسی که از او سوال می‌شود و باید پاسخگو باشد) نیست.

چرا وازه مقدسی است!

وی با تاکید بر اینکه «چرا» کلمه مقدسی است، گفت: اگر انسان دائم از خود بپرسد چرا من این کار را کردم یا چرا این حرف را زدم یا چرا فلان چیزی را خوردم بسیار به رو به جلو خواهد رفت چرا که از خود پرسیدن مساله مهمی است؛ انسان بیش از هر کسی به خود دروغ می گوید و زمانی که از خود علت کارهایش را می پرسد، صادقانه به خود جواب نمی دهد چرا که اگر صادقانه به خود جواب می داد بسیاری از کارها را انجام می‌داد یا نمی‌داد.

این استاد فلسفه با بیان اینکه مونولوگ گفتگوی خود با خود است دیالوگ گفتگوی خود با دیگران که این اصطلاحات فرنگی است، افزود: در حقیقت ما مونولوگ نداریم همان وقتی که انسان با خود گفتگو می کند در واقع خود را مخاطب قرار داده و او هم پرسشگر است و هم پاسخگو؛ به این ترتیب خودش با خودش گفتگو می کند لذا این دیالوگ است نه مونولوگ؛ اگر ما بتوانیم دیالوگ را بفهمیم و پرسش‌های جدی و اساسی و فلسفی  مطرح کنیم قطعاً رو به جلو حرکت خواهیم کرد.

در فلسفه پرسش مهم است

وی فلسفه را پرسیدن دانست و گفت: در فلسفه پرسش اهمیت ویژه‌ای دارد در حالیکه پاسخ آنچنان مهم نیست و اگر جایگاهی پاسخ داشته، آن پاسخ نهایی وجود ندارد و اگر فردی گفت در فلسفه پاسخ نهایی را یافته است، باید او را به دارالمجانین برد.

دینانی با تاکید بر اینکه پرسش تمام شدنی نیست و این امری مطلوب است، اضافه کرد: پرسش و پاسخ کار فلسفه است و فیلسوفی که پرسش و پاسخ ندارد، در حقیقت فیلسوف نیست و شوخی می کند و تنها اصطلاحات را بلد است اما گاه کسی هست که جزو عوام بوده اما ذهن پرسشگر دارد و در واقع به این فرد باید فیلسوف گفت هر چند اصطلاحات فلسفی را نداند.

وی با بیان اینکه فیلسوف یعنی دوستدار حکمت و کسی که می خواهد بداند، توضیح داد: اگر فردی تمام اصطلاحات فلسفی را بداند اما ذهن پرسشگری نداشته باشد و دوستدار دانستن نباشد، به سان رایانه ای است که تنها اطلاعاتی را در خود ذخیره دارد اما در حقیقت فیلسوف نیست.

نویسنده کتاب "خرد گفتگو" تاکید کرد: بنابراین فهمیدن و پرسش را باید جدی گرفت و کسی که پرسش ندارد، مُرده ای متحرک است؛ از سوی دیگر آیات قرآنی که دلالت بر نپرسیدن می کند، در مورد مسائلی است که نباید از آن پرسید مانند ماهیت و ذات خدا که در این جا پرسش کردن ممنوع است چرا که تعریف از ذات خدا یعنی منحصر کردن او در زمان و مکان و قائل شدن جسم و حد برای او. اما مثلا می توان پرسید آیا خدا وجود دارد یا خیر و طرح سوالاتی از این قبیل ایردی ندارد.

وی با تاکید بر اینکه کار عقل مرتب پرسیدن است و عقلی که پرسش ندارد، عقل نیست و حماقت است؛ فردی که گمان می کند سوالی ندارد، انسان نیست، ادامه داد: فلسفه همیشه مخالف داشته و دارد به خصوص در ادیان؛ به طور مثال در مسیحیت بسیاری از فلاسفه و اندیشمندان همچون گالیله کشته شدند در اسلام نیز سهرودی و عین القضات کشته شدند و برخی همه همچون ملاصدرا تبعید یا ابن سینا تکفیر شد.

فلسفه عالم را می گرداند نه سیاستمداران

دینانی عنوان کرد: متاسفانه آنچنان که باید در جوامع به فلاسفه اهمیت داده نمی شود اما با همه این بی اعتنایی های جوامع بشری، اگر فیلسوف در عالم نبود مشخص نبود چه اتفاقی در دنیا می افتاد و هنوز هم این فلسفه است که به صورت پنهان عالم را می گرداند نه سیاستمداران!

وی ابراز کرد: اگر چه همیشه فلسفه مخالف داشته است اما خوشبختانه پس از انقلاب اسلامی علاقه به فلسفه زیاد شد این در حالی است که پیش از انقلاب اصلاً فلسفه به صورت آشکار و فراگیر مطرح نبود اما امروز کتاب های فلسفه چاپ می شود و در دست علاقه مندان قرار می گیرد.

این استاد با بیان اینکه ایرانیان ذوق فلسفی دارند، اظهار کرد: در کشورهای عربی به خصوص عربستان تا قبل از اسلام که جاهلیت حاکم بود اما پس از اسلام با گذشت یک هزار و 400 سال هنوز نتوانسته است یک فیلسوف مانند ایت الله طباطبایی تربیت کند و خروجی داشته باشد.

دینانی تاکید کرد: کتب فلسفه همه برای ایرانیان است  حتی صحاح سته اهل سنت نیز متعلق به ایرانیان است؛ مردم این سرزمین اهل فلسفه و هوش و فرهنگ بوده و هستند و چراغ فلسفه در این خاک هرگز خاموش نشد اگر چه گاهی ضعیف شد. اما امروز چراغ فلسفه در ایران بیش از هر زمانی پرنور است.

وی فلسفه را آدم ساز خواند و یادآور شد: سوال بسیار مهم است و فکر کردن و پاسخ دادن نیز همین طور؛ ایران همیشه مرکز تفکر بوده حتی قرن ها پیش از اسلام و اسنادی در دست است که ثابت می کند حتی یونانی ها نیز از ما علم را آموخته اند و حتی افلاطون هم بسیاری از اندیشه های خود را از ایران گرفته است.

شایان ذکر است، این نشست با پرسش و پاسخ حاضران و استاد دینانی ادامه و پایان یافت.

پایان پیام/