آل احمد صدایی بود که کمتر مشابهی داشت/ «جلال» روشنفکری که مردمی بود

به گزارش خبرنگار ادبیات خبرگزاری شبستان، نشست «مردی که بلند فکر می کرد» که به همت بنیاد شعر و ادبیات داستانی، در آستانه سالمرگ جلال آل احمد، با حضور «سیدعباس صالحی» معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، «مهدی قزلی» مدیر عامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی و نویسنده کتاب «جای پای جلال»، «محمدرضا جوادی یگانه» جامعه شناس و «اکبر جباری» پژوهشگر ادبیات روز یکشنبه 16 شهریورماه در مرکز مشارکت‌های فرهنگی هنری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران برگزار شد.

«سیدعباس صالحی» معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در این نشست به عنوان سخنران آخر و پس از مطرح شدن سخنان یک سخنران موافق و یک سخنران مخالف جلال آل احمد، با اشاره به اینکه سخن گفتن درباره جلال سهل و ممتنع است، گفت: جلال آل احمد صدای متفاوت روشنفکری زمانه ما بود. روشنفکری مولفه هایی دارد که جلال نیز بخشی از این مولفه ها را داشت و شبیه به روشنفکران بود. برای مثال وی به وضع موجود اعتراض داشت، تفکر انتقادی نسبت به مسائل معرفتی داشت، دغدغه مسائل زمانه خود را داشت و احساس مسئولیت می کرد.

وی با اشاره به اینکه جلال از آن دسته روشنفکرانی بود که خیلی زود وارد سیاست شد و از این عرصه به سوی تفکر آمد، بیان کرد: این مساله سبب شد که محدودیت هایی برای جلال پدید آید. جلال از نسلی بود که مجبور شد زود سیاست ورزی کند و زمانه او چنین چیزی را اقتضا می کرد. همان طور که در دهه اول انقلاب برای ما هم چنین اتفاقی افتاد و مجبور شدیم قبل از تفکر کردن، سیاست را تجربه کنیم. باید به این گونه افراد حق بدهیم که اشتباهاتی نیز داشته باشند، چراکه در برهه هایی از زندگی فرصت تعقل نداشتند. باید به این گونه افراد که در این فضا حرکت می کنند و باید جراحی های اورژانسی داشته باشند، حق بدهیم.

صالحی افزود: باید انصاف داشت، چراکه جلال در شرایطی می زیست که سه دهه اتفاقات سنگین مرزوبوم را شامل می شد.

وی با بیان اینکه آل احمد در قضاوت هایش، حرکت های تندی در اثبات و نفی داشت، در توضیح ویژگی های روشنفکری جلال با بقیه روشنفکران گفت: جلال آل احمد از تعصب ایدئولوژیک فاصله روشن داشت او در دوره حصار ایدئولوژیک حصار شکنی کرد. آل احمد از گذر ایدئولوژی‌ ها گذر کرد و توانست یک چهره متفاوتی از خود نشان دهد. ویژگی دوم روشنفکری جلال، او از تفنن‌های روشنفکرانه فاصله روشن داشت. او همواره به سنت حرمت قائل بود در عین اینکه سیر زندگی او را نقد سنت می‌دانیم در عین همه آن دوره تند، آل احمد که خیلی چیزها را کنار گذاشته بود اما ریشه‌های سنت در او زنده بود. نمی‌خواهم از آل احمد قدیس بسازم، او جزو نسل سوخته روشنفکری نبود؛ کسی بود که زنده است و نفس می‌کشد، آنچه باعث شد جامعه ایرانی او را روشنفکر ببیند و بشناسد این بود که ریشه‌ها را در سنت نسوزاند. نمی‌توان گفت که او مرده است او در فضاهای مختلفی حضور داشته و نفس می‌کشد. بنابراین ویژگی سوم روشنفکری متمایز جلال، حرمتی بود که نسبت به سنت داشت؛ ریشه های سنت در او زنده و نمایان بود.

معاون فرهنگی وزارت ارشاد، ویژگی دیگر روشنفکری جلال را مردمی بودن او دانست و توضیح داد: آل احمد هرگز فاصله خود را با مردم قطع نکرد، بر خلاف جریان روشنفکری که پایگاهش در طبقات مرفه بود آل احمد در فضاهای مختلف طبقات اجتماعی حضور جدی و ارتباطی فعال داشت. ویژگی پنجم او، فاصله گرفتن از محافظه کاری بود؛ روشنفکری با دو نوع محافظه کاری شناخته می شود که آل احمد از هر نوه محافظه کاری فاصله داشت و ادبیات‌اش شفاف بود. همچنین وی ارتباط با نسل سوم و چهارم زمان خودش (نقش معلمی) را رها نکرد. او از رویکردهای خشک و آکادمیک دور بود، یکی از امتیازات او این بود که از دانشگاه و آکادمی گریز داشت.

وی در خصوص ویژگی دیگر روشنفکری جلال تاکید کرد: جلال از معدود روشنفکرانی بود که هم ضد استبداد بود و هم ضد استعمار و نگاه ضد استعماری او متفاوت با دیگر روشنفکران بود و این نگاه او با نگاه روحانیت قرابت داشت. بنابراین زیست و بیان ادبیات آل احمد با لایه‌های اجتماعی ارتباط داشت و این توان را ایجاد کرد که با مردم به معنای توده ارتباط برقرار کند.

سیدعباس صالحی در پایان گفت: این ویژگی ها در مجموع صداهای متفاوت از آل احمد نشان داد و اینگونه نبود که تریبون‌های رسمی از آن حفاظت کند، اما این صداها مشابه کمتری دارد و صداهایی که مشابه کمتری دارند بیشتر می‌مانند.

به گزارش شبستان، «مهدی قزلی» مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی نیز در این نشست، جلال آل احمد را شخصیتی چند بعدی توصیف کرد و گفت: شخصیت و آثار جلال آل احمد این فرصت را فراهم کرد تا نیم قرن پس از مرگش نیز بتوان درباره آثارش حرف زد به گونه‌ای که احساس کهنگی درآن وجود نداشته باشد. آل احمد به شدت اهل تفکر و تعقل بود این ویژگی او را از سایر افراد متمایز می‌کرد او شجاعت داشت که آنچه با عقلانیت به آن رسیده بود اعلام کند و در معرض استفاده دیگران قرار دهد. این شجاعت و عقلانیت توأمان جلال گاهی برای افرادی تلخی ایجاد می‌کرد اما حریت و آزادگی جلال موجب شد تا همه از او به خوبی یاد کنند.

وی ادامه داد: آن چیزی که یک روشنفکر واقعی به آن احتیاج دارد تا از مردم عادی متمایز باشد تلاقی این سه خصلت است. و به جرأت می‌توان گفت در کمتر کسی این سه خصلت یعنی شجاعت، عقلانیت و آزادگی بایکدیگر دیده می‌شود.


پایان پیام/