خبرگزاری شبستان یکی از ابعاد روابط بشر، ارتباط به وسیله علم و دانش است و از آنجا همه مردم این کره خاکی با یکدیگر هم زبان نیستند، برخی از این آثار علمی باید به زبان مخاطب مورد نظر برگردانده شود که این مراتب، پروسه ای برای خود می طلبد. در خصوص اینکه این روند چگونه باید به طور صحیح به سر منزل مقصود برسد با حجت الاسلام علی جلائیان اکبرنیا، مدیر مرکز پژوهش های علوم اسلامی رضوی گفتگویی انجام داده ایم؛ مشروح گفتگوی ما را با این كارشناس فقه و مبانی حقوق اسلامی می خوانید:
ترجمه و به خصوص ترجمه آثار غربی تا چه اندازه می تواند بر باورها و افکار جامعه ایرانی تاثیر بگذارد و آنها را دچار تغییر و تحول کند؟
قطعا علم و علم آموزی امری است فرازمانی و فرامکانی. علم را نمی شود در قالب زمان و مکان محدود کرد همین گونه علم با توجه به توان ترجمه متون فرازبانی است و ترجمه علم را از اختصاص آن به مجموعه ای خاص می رهاند و از زمان های دور ترجمه مورد توجه بوده است که انگیزه ها در آن فرهنگی یا سیاسی باشد. در دوره ای در اسلام حاکمان عباسی به ترجمه به عنوان ابزاری برای محدود کردن رویکرد مردم به اهل بیت (ع) استفاده می کردند و کاملا در این امر نگاه سیاسی داشتند.
در برهه ای نیز نگاه به ترجمه فرهنگی بوده در عین حال علم در محل تولد خود به بهانه تفاوت زبان نمانده است. ترجمه متون وابسته به متن، تاثیرات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خاص بر کسانی که زبان مقصد را دارند قطعا وجود خواهد داشت به خصوص اگر صاحبان زبان مقصد دارای فرهنگی برتر نباشند یا اینکه خود را مرعوب و دلباخته فرهنگ زبان مقصد بداند.
در دوره ای غرب وامدار ترجمه متون اسلامی به زبان غربی بود. امروز بسیاری از کشورها در علوم مختلف خود را وامدار تحقیقات در کشورهای غربی می دانند و ترجمه متون غربی را به زبان ملل خود لازم و ضروری. قطعا در متون ترجمه شده نمی توان یک نگاه برابر داشت؛ برخی از متون کاملا علمی است برخی متون کاملا سیاسی و برخی اجتماعی. در میان این متون برخی با نگاه استعماری مطالبی وجود دارد و بر همه اینها سبک زندگی غربی سایه انداخته؛ لذا اگر مترجم با ظرافت خاص خود به روح حاکم در مطلب اصلی اشراف نداشته باشد و نداند که آیا در پشت ظاهر زیبای واژگان مطلبی دیگر نیز القا می شود یا نه، چه بسا به طور ناخواسته مطالبی را به خواننده خویش القا کند که تاثیر تغییر نگرش در سبک زندگی و اعتقادات داشته باشد. لذا نه می شود مطلق ترجمه را آسیب دانست و نه می توان از عوارض خواسته و ناخواسته آن چشم پوشی کرد. مناسب است که ترجمه همراه با نقد و اظهار نظر و سنجش آن با خطوط اصلی تفکر مخاطب در نظر گرفته شود.
آیا برای ترجمه باید شرایط و ضوابطی را قائل بود؟ در واقع ترجمه های علمی بر پایه چه قوانین و اصولی باید صورت پذیرند؟
قطعا ترجمه به لحاظ های مختلف قوانین خاص خودش را داراست. یکسری از قوانین، قوانین زبانی و ادبی است، یکسری علمی است که در بخش زبان مترجم باید به هر دو زبان تسلط داشته باشد و آشنا با اصطلاح های خاص علمی نوشته باشد و در حیث محتوی مترجم باید متخصص در متنی باشد که ترجمه می کند یعنی باید متن مبدا را بفهمد، هضم کند، و آن را به زبان مقصد ترجمه نماید. صرف برگرداندن الفاظ قطعا روح معنا را منتقل نخواهد کرد.
مترجم باید دقت داشته باشد در حوزه فرهنگی و اعتقادی بسیاری از متون قابل ترجمه نیستند. برخی از متون که برای عموم مردم ترجمه می شود به چالش کشیدن اعتقادات ناب و صحیح آنهاست بدون اینکه پاسخی در خور برای آن در نظر گرفته شده باشد.
این سخن نیز که برای متخصصان ترجمه می کنیم نمی تواند سخنی استوار باشد چه اینکه متخصصان باید خود در حد نیاز به ترجمه متون بپردازند. در ترجمه باید مخاطب نیز در نظر گرفته شود و مطابق با نیاز مخاطب سبک ترجمه تغییر کند در عین پایبندی به اصول. برخی افراد در ترجمه به خود اجازه می دهند آنچنان متن اصلی را دگرگون کنند و به نویسنده نسبت دهند که هیچ تناسبی با متن اصلی ندارد. این نیز از آفات برخی از ترجمه ها در عصر حاضر است.
با وجود شرایط و قوانینی که تعریف کردید، اگر مترجمی این موارد را در نظر نگیرد و از آن تخطی کند، چه آسیب هایی می تواند نهضت ترجمه را تهدید کند؟
طبیعی است که اگر شرایط ترجمه رعایت نشود، هر یک آسیب های خاصی خواهد داشت. اگر رعایت اصول زبانی و ادبی نشود، ترجمه، ترجمه فاخری نخواهد شد. اگر توجه به محتوای مطلب ترجمه شده و هماهنگی آن با نیاز اصلی مخاطب نشود یا اینکه آنچه با فرهنگ مخاطب همخوانی ندارد، ترجمه شود و از نقد و بررسی آن غفلت شود، قطعا باورها و اعتقادات مخاطب به چالش کشیده می شود که این خود آسیبی است جبران ناپذیر. در حوزه دیگر در همین وادی می توان به تغییر سبک زندگی که حاصل برخی از ترجمه ها است اشاره کرد چرا که ذائقه افراد اگر تغییر کرد در حوزه سبک زندگی چه بسا تاثیر جبران ناپذیری بر باورهای آنان نیز خواهد داشت.
در کشورهای دیگر چطور؟ آیا اصول و قواعدی برای ترجمه تعریف شده است؟
در برخی از کشورها به دلیل عدم آشنایی کمتر با زبان ها متون علمی کمتر از آن کشورها به بیرون سرایت می کند، متونی که در شبه قاره هند و پاکستان و هند نوشته می شود کمتر ترجمه شده و در کشورهای دیگر کمتر مورد توجه قرار می گیرد؛ نه اینکه مانعی از لحاظ شرایط ترجمه، بلکه خود زبان و عدم آشنایی زمینه ای برای عدم ترجمه این متون است. بحث ممیزی در چاپ کتاب و ترجمه نکته ای است که تقریبا در بسیاری از کشورها به آن توجه می شود اما امروزه محیط مجازی و اینترنت توانسته است تا حد زیادی در مقابل این ممیزی ها و نظارت ها قد علم کند و همه آنها را به چالش بکشاند.
پایان پیام/
نظر شما