خبرگزاری شبستان: عاشورا اگر چه یک روز و حتی کمتر از آن، یک ظهر تا غروب بیشتر نبود. اما به تغبیر شاعر معاصر دکتر علی موسوی گرمارودی این زمان کوتاه، کلاس فشرده تاریخ و منظومه بزرگ هستی است و در این کلاس فشرده تاریخ سراغ هر فصل و کرامت و هنر و معرفتی را می توان گرفت و جلوه های آن را در این منظومه بزرگ به تماشا نشست و اینچنین است که هر انسان آزاده ای کمال مطلوب خود را در این منظومه بزرگ می تواند بیابد و در بین هنرمندان و خصوصاً شاعران نگاه ویژه ای به عاشورا و حماسه جاویدان حسینی داشته اند.
شاعران آذربایجانی نیز از این قافله عقب نمانده و اشعار بسیار ناب و نغزی در شجاعتها و دلاوریها و ذکر مصیبت های ائمه اطهار (ع) سروده اند که از این میان می توان به شعرایی مانند صراف ـ قمری ـ دل ریش ـ صحاف ـ راجی ـ ذهنی ـ غمگین ـ هندی ـ حجةالاسلام نیر و سید حسین کهنمویی و استاد عابد اشاره کرد.
زائران قبر من این شام عبرت خانه است مدفنم آباد و قصر دشمنم ویرانه است
من به دیوار خرابه می نهادم روی خویش او چه مردی کز غرور و سلطنت دیوانه است
محو شد آثار او پاینده شد آثار من ذلت او عزت من هر دو جاودانه است
(اشعار فوق از جمله آثار استاد کهنمویی است که در کنار ضریح مقدس حضرت رقیه (س) حک شده است.)
آذربایجان از دیر باز خاستگاه شعرای اهل بیت (ع) و عاشورا بوده و مخصوصاً تبریز که به شهر «ام الهیات» معروف است. در تبریز بیش از 1700 هیئت حسینی وجود دارد که در اصطلاح محلی با این هیأتها «سیره» می گویند. این هیئتها در طول هفته به یاد و نام حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) و یاران و اصحاب آن حضرت برنامه های ختم قرآن ــ مرثیه خوانی ــ مصیبت سرایی و سینه زنی برگزار می کنند. مردم آذربایجان معمولاً از دو سه روز بعد از عید غدیر به استقبال ماه محرم رفته و بیرق های سیاه در سر مغازه ها و تیمچه ها و حجره ها نصب می کنند و مردم با پوشیدن لباس عزا به استقبال ماه محرم می روند. در اکثر خیابانها و کوچه ها و محلات، چادرها و خیمه های مخصوص نصب کرده و براساس سنت حسنه احسان و نذر، اطعام می دهند و در بعضی از تکابا اطعام دادن از محل موقوفه مخصوص عزاداری برای امام حسین شایان توجه است.
بازار تبریز؛ کانون عزاداریها
این بازار از دهه اول تا 2 محرم حالت تعطیلی پیدا کرده و تیمچه های بازار که بالغ بر 60 تیمچه است سیاه پوش شده و در اکثر تیمچه ها بعد از احسان صبحانه هر روزچند روحانی بالای منبر رفته و از فلسفه محرم و عاشورا و اهداف قیام ابا عبدالله الحسین سخن گفته و روضه خوانی و مرثیه سرایی می شود. محلات مختلف تبریز دارای پرچمهای مخصوصی هستند که قدمت بعضی از این پرچمها به 120 سال پیش می رسد. در مراغه در محل دروازه این شهر توسط هیأت حسینی مراسم علم بندی برگزار می کنند و از پارچه های سبز، سرخ، سیاه علم مخصوص را تزئین نموده و عزداری می کنند.
در هشتم محرم که به تاسوعای کوچک یا روز عباس معروف است دسته جات این شهر عباس گویان از خیابانها می گذرند و به حسینیه خود که رسیدند در آنجا بکا می گیرند. و نوحه سرایان معروف هر کدام نوحه می خوانند. در این شهر همچنینی در روز عاشورا خیل عظیم جمعیت بعد از نماز صبح و قرائت زیارت عاشورا به یاد حضرت سیدالشهداء که مراسم حج را نیمه تمام گذاشت، یا حسین گویان تا مرکز شهر رفته و در آنجا بعد از سخنرانیهای روحانیون به مرثیه خوانی و سینه زنی می پرداختند.
طشت‌گذاری
مراسم دیگری که در دو سه سال اخیر در بعضی از شهرهای آذربایجان شرقی و غربی مثل مراغه،تبریز و ارومیه به تبعیت از اردبیل رایج شده است مراسم طشت گذاری است، که از 22 تا 28 ذیحجه انجام می پذیرد. در این مراسم 10 تا 15 طشت مسی را که در دور این طشت ها نوشته هایی از سخنان اباعبدالله الحسین (ع) و رجزهای یاران آن حضرت حک شده را پر آب می کند و در مقابل مسجد دور می گیرند و بچه های کم سن و سال با جامه های مخصوص به یاد تشنگان صحرای کربلا العطش گویان از داخل این طشت ها آب برمی دارند و از شهامت و شجاعت حضرت عباس اشعاری خوانده می شود و نوحه سرائی می کنند. با برنامه ریزی دقیق و با فرهنگ سازی قوی چنانچه این مراسم به سوی تحریفات نرود به صورت یک نماد تجسمی و ترسیمی قابل تأمل است. البته اصل این مراسم در شهرستان اردبیل با ابهت بسیار بالا توسط دستجات محلات معروف در بیست و ششم یا بیست و هفتم ذیحجه انجام می گیرد. این دستجات به طرف مسجد جامع این شهر حرکت می کنند و در این مسجد توسط وعاظ و شاعران فلسفه قتل اباعبدالله الحسین و اهداف قیام عاشورا گفته می شود سپس ذکر مصیبت شده و مداحان معروف حد امکان و فرصت به نوحه سرایی می پردازند و بکا می گیرند.
نحوه عزاداری دسته‌جات در تبریز
در تبریز هر محله ای 4 الی 5 دسته عزاداری دارد که بعضی ها در بازار و بعضی ها در محله خود و بعضی ها نیز در فضای باز خیابان های شهر حرکت کرده و به عزاداری می پردازند. دسته عجم- سینه زنان و دسته زنجیر زنان و دسته پیوسته که هریک از این دستجات به سبک خاص و اشعار مخصوصی عزاداری می کنند.
دستجات شاه حسین‌گویان
این شیوه نوعی عزاداری خیابانی متشکل از زنجیرهء انسانی است که به صورت طولی گسترش می‌یابد. «شاه حسین‌گویان» معمولا پس از شامگاه عید غدیر آرام‌آرام هر شب عزاداری خود را آغاز می‌کنند و هرچه به عاشورا نزدیک‌تر می‌شود بر شور آن افزوده می‌شود و ظهر روز عاشورا پایان می‌پذیرد. دستجات مختلف که به محله‌های مختلف شهر منتسب هستند، ساعتی پس از غروب عزاداری خود را آغاز می‌کنند و معمولا تا پاسی از شب ادامه می‌دهند. در این نوع عزاداری تا چند سال پیش از شمشیر (قمه) استفاده می‌شد که به صورت ریتمیک و منظم حرکت داده می‌شد اما با ممنوعیت استفاده از قمه چندسالی است که از چوب‌های هم‌شکل استفاده می‌شود. پیش‌تر از این عده‌ای از شاه حسین گویان ظهر روز عاشورا مراسم قمه‌زنی اجرا می‌‌کردند که به صورت رسمی این رویه نیز متوقف شد اما به شکل غیررسمی در شهرک‌های اطراف شهر همچنان ادامه می‌یابد و همراهی طبل نیز جزو جدا نشدنی این شیوه از عزاداری است و گاه آلات دیگری نیز به مراسم اضافه می‌شود که از آن جمله می‌توان به سنج ، کیبورد و ... اشاره کرد. همچنین یک سری چراغ‌های مهتابی که با یک ژنراتور، برق مورد نیازشان را تامین می‌کنند نیز در هر دسته به چشم می‌خورد.
مشهورترین دستجات شاه‌حسین گویان تبریز مربوط به محلهء کوچه باغ (مسجد حاج آقا بالا) و محلهء خیابان است. به نظر می‌رسد با پیشرفت زمان به دلیل عدم اعمال مدیریت زیبایی شناختی بر این نوع دستجات آنها هرچه بیشتر از اصالت ساده بودن سنتی دور شده و تنها برخی ظواهر ناساز با روح عزاداری به این نوع از عزاداری تحمیل می‌شود. استفاده از طبل‌های فراوان با مارک‌های خارجی، استفاده از کیبورد (ارگ) و پخش مداحی‌هایی با ریتم ترانه‌های استانبولی و موارد دیگر به افول اقبال نسبت به این شیوه انجامیده است.
تا پیش از یکی دو دهه قبل، مرسوم بود که دسته جات شاه حسین گویان با یک دست کمر یا دوش یکدیگر را گرفته و با دست دیگر قمه یا شمشیر برگرفته و با تکان دادن آن در بالای سر به نشانه آمادگی در جنگ با دشمنان اسلام رجزخوانی کرده و شعار می دادند که گاهاً نیز شمشیرها را بر سر خود می زدند که با پیام مقام معظم رهبری خوشبختانه این امر منسوخ شد و شمشیر گرفتن موضوعیت ندارد.
طبل شماره 1 که به یاد حبیب بن مظاهر است با چرثقیل کوچکی حمل و حدود پنج الی 10 نفر به این طبل می کوبند و طبل آخری (هفتادودومین طبل) به یاد حضرت علی اصغر سرباز شش ماهه اباعبدالله الحسین توسط یک پسر پنج و شش ماهه نواخته می شود و معمولاً مراسم عزاداری این دسته جات شبها از ساعت 10 به بعد شروع می شود که تا پاسی از شب ادامه دارد.و باعث رنجش کودکان و پیران و مریض ها و ترافیک بسیار در خیابان می گردد و در این میان عزاداران خسته و کوفته بعد از نیمه شب به منزل خود بازمی گردند به دلیل کم خوابی نمی توانند نماز صبح را اقامه کنند و روسای هیئت ها بایستی به این موضوع که امام حسین برای نماز قیام کرد توجه خاصی داشته باشد.
روز و شب گر به حسین ابن علی گریه کنی شرط اول که دهد سود نماز است، نماز
دسته عرب ها
عرب ها در دو یا در یک دسته که لباسهایشان عیناً به مانند لباس عربهاست و از نوحه و شعر خاص استفاده می کنند و در مسیر مشخص شده حرکت می کنند و معمولاً به صورت سئوال و جواب شعار می گویند. یعنی بعد از خواندن بیت اول توسط دسته اول دسته دوم پاسخ شعر دسته اول را می دهند.
دسته سینه زن ها
نوع حرکت و روش این دسته ها به مانند دسته عربهاست و اینها به آرامی به سینه می زنند و آهنگ اشعارشان متفاوت از عربهاست.
دسته زنجیرزنان
زنجیرزنان تبریز روش زنجیر زدنشان با نقاط دیگر ایران فرق می کند.در تبریز زنجیرزنان معمولاً سه نفره و به طور موازی در پشت سر هم ایستاده و با برداشتن سه قدم به جلو و سه قدم به عقب به حرکت ادامه می دهند و در هر قدم یک زنجیر به دوششان می زنند و با ریتم پاهایشان اشعار مخصوصی را می خوانند.
دسته پیوسته
که معمولاً از کمر هم می گیرند و به همدیگر می چسبند و به صورت دو بعدی حرکت می کنند و اشعارشان به صورت دیکلمه است و حالت بسیار پژمرده و یأس و افسرده حرکت می کنند و با حزن و اندوه بسیار عزاداری می کنند.
دسته عجم ها
از دسته جاتی که مختص به تبریز است و من نوع آن را در هیچ کجای ایران ندیده ام، دسته عجم هاست که معمولاً این دسته جات تعدادشان بیش از 200 نفر است.عزاداران این دسته ها که معمولاً از طبقات مرفه جامعه هستند، کت و شلوار و پیراهن و جوراب و کفش مشکی به تن کرده و با انداختن شال سیاه به گردن خود در حالی که دوش به دوش هم چسبیده اند با حرکت دستها به صورت پنج ضربی به ارامی سینه زنی نموده، اشعار خود را که معمولاً به فارسی و ترکی است می خوانند. دسته های عجم در اربعین حسینی به صورت هیئت های عزاداری به جوار حضرت امام رضا(ع) می روند و مورد توجه مردم قرار می گیرند.
شبه خوانی
این نوع عزاداریها از نوع هنرهای تجسمی و ترسیمی و هنر تءتر است که افراد بدون وجه اجتماعی در نقش ائمه و اصحابش ظاهر نشوند و در دیکلمه های خود با اشعار من درآوردی موجب هتک حرمت معصومین نگردند و واقعه عاشورا تحریف نشود در نوع خود جذاب است.
نحوه عزاداریها در تبریز در ایام تاسوعا و عاشورا
بازار تبریز همواره و در تمام دوره ها کانون عزاداران تبریزی ها بوده و هست. پنج روز از هشتم تا 12 محرم بازار میزبان عزاداران دستجات مختلف می شوند،به این گونه که دستجات به ترتیب قرعه کشی از مقابل مسجد مقبره (مسجد معروف آیت الله شهید قاضی طباطبائی)حرکت کرده و در تیمچه مظفریه به اوج خود رسیده و خاتمه می یابد. در صبح عاشورا بعد از اقامه نماز و قرائت زیارت عاشورا از اکثر مناطق، محله ها و مساجد و تکیه ها و حسینیه ها، عزاداران با سبک های مختلف که قبلاً در مورد آنها گفته شد به سوی مصلی تبریز به گونه ای حرکت می کنند که ضمن عزاداری در خیابانهای اصلی شهر یک ساعت به اذان ظهر در مقابل مصلی اجتماع کرده و به سخنرانی یکی از روحانیون شهر در خصوص فلسفه عاشورا و قیام اباعبدالله الحسین (ع) و ذکر مصیبت های ائمه اطهار(ع) (با توجه به اینکه یکی از اهداف مهم قیام حضرت امام حسین (ع) احیاء نماز و امر به معروف و نهی از منکر بوده است) نماز جماعت ظهر عاشورا به صورت دسته جمعی در مصلی و خیابانهای منتهی به آن اقامه می شود که مخصوصاً در یکی دو سال اخیر این موضوع اهمیت و رونق خاصی در این شهر پیدا کرده است و از زمان گذشته روشن کردن شمع در شب عاشورا در مساجد محلات مختلف تبریز مرسوم بوده است که خوشبختانه امروزه مراسم خاصی به جای شمع به یاد 72 تن از شهدای کربلا به 72 مسجد یا حسینه یا تکیه لامپ اهداء می شود.
پایان پیام/
نظر شما