خبرگزاری شبستان: هفدهمین روز از شوال در تقویم شیعه مصادف است با سالروز جنگ امیرالمومنین (ع) با عمرو بن عبدود است از این رو، به مناسبت فرا رسیدن این روز با سید مرتضی حسینی شاه ترابی، کارشناس تاریخ اسلام جامعه المصطفی (ص) العالمیه گفتگویی در خصوص منش پهلوانی در سیره اهل بیت (ع) انجام داده ایم که از نظرتان می گذرد:
پهلوانی چه تعریفی دارد و پهلوان به چه فردی اطلاق می شود؟
پهلوانی منشی ویژه است که در جایگاهی بالاتر از اخلاق گرایی و پایبندی به اخلاق عرفی قرار دارد و پهلوان کسی است که علاوه بر پایبندی به اخلاق عرفی جامعه با رفتار پهلوانی اش ارزش تولید می کند، ارزشی اخلاقی که در بستر همان فرهنگ معنا دارد و به خاطر می ماند. اخلاق، حوزه بایدها و نبایدهایی است که جامعه و فرهنگ برای یک فرد مشخص می کند، بایدها و نبایدهایی که تنبیه و مجازاتی پشتش نخوابیده، اما مطلوب جامعه است. در حالی که منش پهلوانی حوزه ی خواستن هاست، خواستن خوبی ها و بهتر رفتار کردن با دیگران، آن هم از جایگاه توانایی و قدرت، در جایگاه توانستن و بالاتر از اخلاق عرفی. به همین دلیل وقتی یک قهرمان به پهلوانی می رسد در حافظه تاریخی ملت و جامعه اش ماندگار می شود.
پهلوانی و جوانمردی چه جایگاهی در سیره اهل بیت (ع) دارد؟
به سیره پیامبر خدا(ص) و اهل بیت(ع) که نگاه می کنیم می بینیم ابعاد مختلفی از مشی و منش آن بزرگواران هست که می تواند در منش پهلوانی مورد توجه و الگوی پهلوانان قرار بگیرد، گرچه در سیره و سخنان آن بزرگوران با عنوان منش پهلوانی مطرح نشده باشد. شاید بر همین اساس هم باشد که در منش پهلوانی، امام علی(ع) به عنوان سرمشق پهلوانان مطرح شده و به آن حضرت (ع) اقتدا می شود.
سیره امام علی(ع) در واقع، امتداد سیره ی نبوی است و سیره ی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و ابالفضل العباس(ع) هم امتداد سیره ی پیغمبر خدا (ص) و امیرالمومنین علی(ع) است. به عنوان نمونه به این نکته از سیره ی پیامبر(ص) توجه می دهم که بیهقی در دلائل النبوه نقل می کند: آن حضرت(ص) هیچ وقت انتقام شخصی نمی گرفت و به دنبال گرفتن انتقامجویی شخصی نبود. همین منش را در سیره امیرالمومنین(ع) هم می بینیم؛ به نقل ابن طقطقی در الفخری امام علی(ع) در یکی از جنگ ها دشمنش را بر زمین زد و روی سینه اش نشست تا به هلاکت برساند، دشمنش با انداختن آب دهان به صورت آن حضرت (ع) ایشان را عصبانی کرد، اما امام علی(ع) انتقام شخصی نگرفت، صبر کرد و بعد از خوابیدن خشم و عصبانیتش او را کشت. همین ماجراست که بعدها ابن شهرآشوب آن را نقل می کند و آن جنگجوی دشمن را عمرو بن عبدود می داند و مولوی بلخی هم آن را به زبان شعر بیان می کند.
این طور رفتارها و این اخلاص عمل که در سیره ی پیامبر(ع) و امام علی(ع) به وضوح دیده می شود می تواند الگوی رفتار و منش پهلوانی باشد.
یا در سیره ی امام حسین(ع) ببینید آن حضرت (ع) چطور با دشمنش رفتار می کند. دشمنی که آمده راه را بر آن حضرت(ع) و یارانش بسته وقتی از شدت تشنگی تقاضای آب می کند، حضرت دستور می دهد ذخیره های آب کاروان را برایشان بیاورند.
رفتار ابالفضل العباس (ع) نیز قابل توجه است. وقتی دایی اش شمر بن ذی الجوشن برای او و برادرانش عصر روز تاسوعا امان نامه می آورد تا از ردیف یاران امام حسین(ع) جدا شوند و جانشان را حفظ کنند، چطور امان نامه را رد می کند؟!
اینها رفتارهایی است که با منش اخلاقی و اخلاق عرفی خیلی قابل درک نیست، اینها رفتارهایی اند بالاتر از اخلاق! همان چیزی که در فرهنگ زبان فارسی به آن منش پهلوانی می گوییم، همان فتوت و جوانمردی!
در نمونه ای دیگر شیخ مفید در الارشاد از نبرد امام علی(ع) با عمرو بن عبدود در روز جنگ خندق نقل گزارش می دهد که حضرت علی(ع) پس از کشتن عمرو بن عبدود از گرفتن و تصاحب لباس و زره او صرف نظر کرد، درحالی که اگر آن حضرت به جای عمرو بن عبدود بر زمین می افتاد عمرو از غارت زره و ابزار جنگی ایشان نمی گذشت.
اینها مصداق هایی تاریخی از سیره ی آن بزرگوارانند که می توانند الهام بخش منش پهلوانی و پهلوانان باشند تا در جایگاهی که قرار گرفته اند چند گام بالاتر از اخلاق عرفی بردارند و ارزش های متعالی تر را ببیند.
شاید نزدیکترین کلمه در زبان عربی به واژه ی پهلوانی اصطلاح فتوت باشد، ولی باید درنظر گرفت که پهلوانی معنای مخصوصی دارد که در فرهنگ زبان فارسی فهم می شود و واژه ی «فتوت» بخشی از این معنا را با خودش حمل می کند نه همه ی معنایش را.
در حدیثی منسوب به امام حسن(ع)، وقتی آن حضرت(ع) از پدرش امام علی(ع) درباره ی فتوت می پرسد، آن حضرت چه پاسخی می دهد؟ می فرماید: هی العفوُ عندالقُدره و التواضُعُ عندالدَّوله و السَّخاءُ عندالقِلَّه و العَطِیَّهُ بِغَیرِالمِنَّه، یعنی عفو و گذشت در جایگاه قدرت و توانایی و تواضع و فروتنی در وقت دولت و سخاوت و بخشندگی در زمان نداری و عطا و بخشش بدون منت گذاشتن.
این خصوصیت ها چگونه با منش پهلوانان تطبیق پیدا می کند؟
جامعه پهلوان ها را به همین ویژگی های یاد شده می شناسد، ویژگی هایی از قبیل: عفو و گذشت، تواضع و فروتنی، سخاوت و یاری مظلوم و نیکی کردن بدون منت. منش پهلوانی هم همین هاست، همه ی منش پهلوانی نیست، ولی بخش مهمی از آن است و رسیدن به آن، ساده و آسان هم نیست، خویشتن داری و ظرفیت می خواهد وگرنه تکبر و غرور و خودخواهی مانع از رسیدن به آن می شود.
پایان پیام/
نظر شما