حجت‌الاسلام محسن ادیب بهروز، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان گفت: در بخش پیشین تشریح دعای سحر سه نکته در رابطه با دعا مطرح شد، نخست اینکه دعا گفت‌وگوی خالق با مخلوق و عبد با مولا است، دوم اینکه برای این گفت‌وگو دو راه وجود دارد، اول اینکه انسان هر آنچه را که خود می‌داند و درک می‌کند در این گفت‌وگو بیان کند که به تجربه ثابت شده این شیوه دستاورد پایدار و ارزشمندی برای او ندارد و تنها دستاوردهای مقطعی و کوتاهی را شامل می‌شود که ممکن است در کنار آن آثار تخریبی بیشتری نیز وجود داشته باشد. اما راه دوم که سفارش شده آن است که انسان از کسانی که معرفت واقعی نسبت به خدا یافته‌اند، الگو بگیرد و از آنچه که از زبان آنها بیان می‌شود، استفاده کند.
وی افزود: در توضیح راه دوم برای دعا متذکر شدیم که استفاده از این راه ( الگو گرفتن از انسا نهای کامل) به این مفهوم است که حتی اگر انسان خواسته‌ای دارد از این طریق آن را بیان کند. چرا که تجربه نشان داده وقتی انسان خواسته‌ای را از زبان معصوم بیان می‌کند فراتر و جامع‌تر از خواسته‌های شخصی اوست. خواسته‌های ما معمولا در یک محدودیت جهان‌بینی قرار می‌گیرند و لذا نسبت به خواسته‌های کامل‌تر بسیار ناقص به نظر می‌رسد، به همین جهت بهتر است که خواسته‌های ما از زبان معصوم باشد.
دعایی که صفات حسنا و اسم اعظم خدا را دارد
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: نکته دیگر درباره دعا این است که تأکید می‌شود دعا، در همان زمان و مکان سفارش یا توصیه شده ، انجام شود . البته در هر زمان و مکانی می‌توان با خدا گفت‌وگو کرد اما اگر از زمان‌ها و مکان‌هایی که سفارش یا توصیه شده است استفاده کنیم طبعا گفت‌وگویی که در زمان و مکان مناسب انجام می شود، نتایج بیشتری خواهد داشت. و دعای سحر تمام این نکات و ویژگی‌ها را در خود دارد.
حجت‌الاسلام ادیب خاطرنشان کرد: برای ورود به محتوای دعای سحر دو راه وجود دارد. نخست اینکه تک‌تک فرازهای دعا را در حد فهم و درک شخصی خود توضیح دهیم که این نیاز به زمان بسیار طولانی دارد و راه دوم آن است که نگاه و گذری کوتاه بر دعا داشته و با این نگاه به توشه‌ای برسیم که موجب ایجاد انگیزه در ما برای دانستن بیشتر درباره این دعا شده و این انگیزه ما را برای کسب معرفت و شناخت تک‌تک فرازهای دعا راهنمایی کند.
در نگاه گذری براین دعا نخستین نکته‌ای که جلب نظر می‌کند این است که این دعا برخلاف سایر دعاها، صفات حسنای خداوند متعال و اسم اعظم خدا را شامل می‌شود یعنی تمام صفات الهی را در درون خود دارد. به تعبیر دیگر این دعا نوعی معرفی ذات باریتعالی از زبان انسان کامل است و آنچه در این دعا مطرح می‌شود همگی صفات خداوند و اسم اعظم او است.
وی افزود: هر چند تک‌تک فرازهای دعای سحر هر یک به صفتی از صفات الهی اشاره می‌کند اما به عنوان نمونه دو صفت مهم از میان آنها را می‌توان ذکر کرد. در فرازی از این دعا داریم ک « اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مِنْ رَحْمَتِکَ بِاَوْسَعِها وَکُلُّ رَحْمَتِکَ واسِعَةٌ اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِرَحْمَتِکَ کُلِّها اَللّهُمَّ اِنّى اَدْعُوکَ کَما اَمَرْتَنى خدایا از تو خواهم از وسیع ترین مراتب رحمتت و همه رحمت تو وسیع است خدایا از تو خواهم به همه مراتب رحمتت » در این فراز بر صفت رحمان و رحیم خدا تأکید شده است.
در صحبت از صفات الهی به این نتیجه می‌رسیم که تمام این صفات به صورت عینی و واقعی در جهان اطراف ما تحقق یافته و در این عالم قابل مشاهده است. نمونه عینی رحمان و رحیم بودن خدا این است که ما انسان‌ها هنگامی که خود را به صورت یک «واقعیت وجودی» در نظر می‌گیریم، متوجه می‌شویم که نفس وجود ما و سایر موجودات جهان هستی، مصداقی از رحمان و رحیم بودن خداوند است.
همین که نفس انسان به وجود آمده مصداقی از رحمان‌بودن خداست، بنابراین ما از وجود خود می‌توانیم به عینی و واقعی بودن صفت رحمت الهی پی ببریم، پس در اشاره به واژه «رحمتک» به رحمتی اشاره می‌کنیم که واقعیت و عینیت آن برای ما کاملا محسوس است.
خدا فقط یک درجه از رحمت خود را در دنیا نشان داده
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه با بیان روایتی از پیامبر گرامی اسلام (ص) در این زمینه تصریح کرد: رسول خدا (ص) می‌فرماید: خداوند یکصد رحمت دارد که تنها یکی از آنها را بر زمین نازل کرده و این یک رحمت در میان تمام انسان‌ها تقسیم شده است و آن، عاطفه و رحمتی است که در میان ما انسان‌ها دیده می‌شود. به عبارت دیگر وقتی ما نسبت به یکدیگر اظهار محبت، رحم و مروت می‌کنیم این نشانه‌ای از رحمت الهی است.
بر اساس کلام رسول خدا (ص) 99 درصد دیگر این رحمت به تأخیر انداخته شده است تا انسان‌ها در قیامت از آن بهره‌مند شوند. پس ما می‌توانیم در این فراز از دعای سحر مصادیقی از رحمت الهی را ببینیم که از جمله آن وجود عاطفه در میان انسان‌ها است و به واسطه همین عاطفه انسانی از بسیاری از کدورت‌ها صرف‌نظر شده و بسیاری از مشکلات رفع می گردد. هرچند که نفس «وجود انسان» و وجود «رحمت» در او نشانه رحمت خداست.
حجت‌الاسلام ادیب افزود : در فراز دیگری از دعا می‌فرماید: « اللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ مِنْ مَشِیَّتِکَ بِاَمْضاها وَکُلُّ مَشِیَّتِکَ ماضِیَةٌ خدایا از تو خواهم به گذراترین اراده و خواستت و همه مراتب اراده تو گذراست» در اینجا صفت دیگری که برای خدا مطرح می‌شود صفت مشیت و اراده الهی است. ما با دقت در مخلوقات و حوادث عالم، تمامی آنها را مظهر، نماد و سمبلی از عینیت اراده الهی می‌بینیم. یعنی هر مخلوقی با اراده خدا به وجود می‌آید حتی این که انسان چیزی می‌نویسد یا در ذهن خود تصمیم می‌گیرد همگی ناشی از مشیت الهی و ظهور آن در دنیا است.
به تعبیر دقیق‌تر هر اتفاق و حادثه کوچک و بزرگی که در عالم رخ می‌دهد تجلی اراده خداست و ما می‌توانیم اراده و مشیت الهی را در تک‌تک حرکات، رفتارها و حوادث به صورت عینی شاهد باشیم، پس برای مشاهده محسوس این صفت الهی ، می‌توان کوچک‌ترین و جزیی‌ترین کارهایی که در عالم انجام می‌شود همه را معلول و مظهر مشیت خدا دانست.
گاهی انسان حقیقت را درک نمی کند
این محقق و پژوهشگر دینی خاطرنشان کرد: اما سؤالی که در اینجا پیش می‌آید این است که چرا ما گاه این تجلی و ظهور را متوجه نمی‌شویم؟ یعنی ممکن است برخی مسایل جهان را معلول اراده خدا یا معلول رحمت الهی ندانیم. در پاسخ باید گفت آنچه که ما به آن دقت می‌کنیم مخلوقات هستند و ما مخلوق را قایم به خود می‌دانیم.
یعنی تصور می‌کنیم هرچه که در اطراف خود می‌بینیم وابسته به خود است نه وابسته به ذات خداوند و چون «توجه ما به مخلوق» منهای «توجه به خالق» است در نتیجه گرفتار حجاب‌های خاصی می‌شویم که این حجابها اجازه نمی‌دهند حقیقت را درک کنیم. و تا زمانی که انسان گرفتار این حجابها باشد روز به روز نیز بر تعداد آنها افزوده می‌شود در نتیجه علیرغم روشن و محسوس‌بودن حقیقت آن را مشاهده نمی‌کند.
اما اگر هرچه را که می‌بینیم از تمام رفتارهای خود تا اتفاقاتی که در اطراف ما رخ می‌دهد همه را وابسته به یک حقیقت مطلق دیده و باور کنیم و آن را از دایره ذهن به قلب خود وارد کنیم می‌توانیم در راستای دیدن حقایقی که در اطراف ما وجود دارند، قدمی برداریم که برخی از این حقایق در فرازهای دیگری از دعای سحر مشاهده می‌شود.
امور ناشایست ما هم از اراده الهی ناشی می شود؟
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: راهکار این که انسان بتواند دیگر فرازهای این دعا را نیز درک کند آن است که تا جایی که می‌تواند خود را از حجاب‌های موجود خارج کند. خارج‌شدن از این حجابها باعث می‌شود تا انسان به درک حقایق، مشاهده آنها و حتی لمس آنها راه پیدا کند.
اما شبهه‌ای که در اینجا مطرح می‌شود این است که وقتی می‌گوییم تمام امور دنیا قائم به مشیت الهی است پس آیا هرچه ظلم در جهان اتفاق می‌افتد نیز قائم به ذات خداوند است؟ در پاسخ باید گفت خدا به انسان قدرت و اراده داده است و او می‌تواند با اراده خود هر کاری انجام دهد، خداوند نیز انسان را آزاد گذاشته تا مشخص شود او در این جهان چه می‌کند؟ اما ظلم‌هایی که از انسان سر می‌زند مورد رضایت خدا نیست و کاری که مورد رضایت او نیست را نمی‌توان به او نسبت داد.
حجت‌الاسلام ادیب افزود: بدی‌ها نشانه نیستی و عدم هستند در حالی که خداوند حقیقتی است که وجود مطلق است و از وجود مطلق جز خیر و خوبی صادر نمی‌شود، پس اگر انسان مرتکب امور ناشایست می‌شود این نشان‌دهنده جهل و نقص اوست نه نشان از مشیت الهی که بگوییم خدا نسبت به این کارها رضایت دارد. در زندگی انسان در کنار علم، جهل نیز وجود دارد هرگاه به سمت جهل می‌رود مرتکب اعمال زشت می‌شود و هرگاه به سمت حقیقت مطلق حرکت می‌کند کارهای مثبت و متناسب انجام می‌دهد.
پایان پیام/
نظر شما