وعده تخلف ناپذیر خدا درباره امساک از خوردن// حتی برای کافر

حجت‌الاسلام محمد باقریان، عضو هیئت‌علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان ضمن تبیین و تشریح برخی از آثار اخلاقی روزه گفت: روزه هم به شکل عمومی و هم به شکل خاص مورد عنایت قرار گرفته است. شکل عمومی روزه یعنی روزه‌ای که در غیر ماه مبارک رمضان به عنوان روزه مستحبی مطرح است، که ما می‌توانیم در ایامی غیر از رمضان مانند رجب، شعبان و یا سه روز از هر ماه را روزه بگیریم. روزه های مستحبی در غیر ماه رمضان نیز خود آثاری دارد از جمله در کلام گهربار حضرت زهرا (س) قریب به این مضمون مطرح شده است که روزه برای تثبیت اخلاص واجب شد و خداوند روزه را واجب کرد تا زمینه‌ای برای آزمایش اخلاص بندگان باشد.
وی در توضیح این مطلب گفت: ملاک قرار گرفتن روزه برای آزمایش اخلاص به این دلیل است که روزه در میان سایر عبادات یک امر عدمی است و نوعی امساک، غذا نخوردن و نیاشامیدن است که اگر کسی آن را بروز ندهد دیگران متوجه نمی‌شوند، از این جهت زمینه اخلاص را فراهم می‌کند. مانند ذکر لااله الا الله که انسان آن را به زبان می‌آورد بدون اینکه لب‌های او تکان بخورد و کسی هم متوجه ذکر انسان نمی‌شود.

این کارشناس مذهبی تصریح کرد: توجه خاص به روزه به این مفهوم است که در ماه مبارک رمضان این تکلیف بر انسان به‌ویژه مسلمانان واجب می‌شود. دلیل این توجه خاص هم به خاطر نفس روزه و هم به دلیل فرصتی است که خداوند در رمضان قرار داده است به گونه‌ای که اعمال انسان در این ماه صدچندان می‌شود.

هدف از روزه داری در ماه رمضان و غیر این ماه
حجت‌الاسلام باقریان با اشاره به حرمت و جایگاه ویژه رمضان گفت: در روایات ما توصیه شده که نام این ماه را به شکل تک‌واژه‌ای به کار نبرید زیرا این نوع کاربرد به نوعی رعایت‌نکردن ادب درباره رمضان المبارک است. بلکه از واژه «ماه مبارک رمضان» یا «ماه رمضان» استفاده کنید.

وی افزود: روزه به خودی خود آثار شگرفی دارد که وقتی با ماه مبارک رمضان نیز قرین می‌شود آثار آن چندین برابر خواهد شد. علاوه بر اخلاص آثار دیگری نیز بر روزه مترتب است. از جمله قرآن کریم می‌فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ .... ای مومنین روزه بر شما واجب شد آنچنان که بر پیشینیان شما نیز واجب شده بود و اختصاص به شما ندارد. اما چرا واجب شده است؟ قرآن می‌فرماید «لعلکم تتقون» برای اینکه زمینه پرهیزکارشدن در شما فراهم شود، پس هدف از روزه‌داری چه در ماه رمضان و چه غیر ماه مبارک، پرهیزکارشدن و ایجاد روحیه تقوا در بین مردم است.

این محقق و پژوهشگر دینی در ادامه در رابطه با جایگاه روزه در میان سایر عبادات گفت: نفس روزه در میان عبادات دیگر اهمیت ویژه‌ای دارد، حدیث قدسی در رابطه با روزه وجود دارد که می‌فرماید : « الصَّومُ لی، وأنَا أجزی بِهِ» خداوند می فرماید: روزه برای من است و خودم پاداش آن را می‌دهم. این کلام در رابطه با روزه، نوعی شرافت‌بخشیدن به روزه است که در کلام الهی به آن اشاره شده است.

اما برای پی بردن به آثار اخلاقی روزه بهترین شیوه بررسی روایات مرتبط با این موضوع و درک علت ها و حکمت‌هایی است که معصومین (ع) در این رابطه نقل کرده اند. به عنوان مثال در رابطه با علت وجوب روزه آمده است که خداوند آن را واجب کرد تا بین فقیر و غنی نوعی تساوی برقرار شود.

حجت‌الاسلام باقریان افزود: کسی که همیشه دارا است درد گرسنگی را احساس نمی‌کند، خداوند امری را در نظر گرفته که نوعی احساس گرسنگی و تشنگی برای افراد غنی نیز ایجاد شود تا آنها حس و حال فقرا را درک کنند، این می‌تواند اولین اثر اخلاقی روزه باشد که در میان انسان‌ها احساس همدردی با دیگران را ایجاد می‌کند. به تبع این وقتی افراد هم‌درد شدند هم تساوی در درد ایجاد می‌شود و هم روحیه انصاف و اطعام یا همان افطاری‌دادن که پیامبر اسلام (ص) در خطبه شعبانیه به آن اشاره فرموده‌ اند که : «افطاری دادن ولو به یک دانه خرما باشد، پاداش فراوانی دارد» بنابراین می‌توان گفت ایجاد اخلاص، احساس هم‌دردی با نیازمندان و ایجاد روحیه انفاق و افطاری‌دادن از جمله آثار روزه است.

یک دوره کارآموزی ویژه برای صبر و شکیبایی

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) یادکردن از آخرت را از دیگر آثار روزه برشمرد و افزود: در اثر گرسنگی و تشنگی دنیا، زمینه معنوی در انسان ایجاد می‌شود و او را متوجه آخرت می‌کند. همچنین به تعبیر امام رضا (ع) روزه گرفتن موجب ایجاد حالت خضوع و خشوع در درون انسان می‌شود. یعنی اعضا و جوارح و قلب او حالتی از خضوع و خشوع می‌گیرد که این حالت طمانینه و آرامش درونی از آثار اخلاقی روزه است.

حضرت در ادامه می‌فرمایند: در اثر روزه روحیه صبر و تقویت اراده و استقامت در انسان حاصل می‌گردد. چرا که ما در غیر ماه مبارک رمضان از همه خوردنی‌های حلال می‌خوریم اما در رمضان همه این نعمت‌ها در طول روز بر ما حرام می‌شود این یک تمرین و کارآموزی برای بندگان است که می‌توانند حتی در برابر حلال‌ها امساک کرده و صابر و شکیبا بار بیایند.
حجت‌الاسلام باقریان یادآور شد: قرآن در آیه‌ای می‌فرماید: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» بر اساس روایات یکی از مصادیق صبر «روزه» است. هنگام سختی و گرفتاری، یکی از راهکارهایی که خداوند برای رفع آن ارایه می‌دهد همین روزه است. روزه‌گرفتن و یا دو رکعت نماز خواندن برای رفع گرفتاری در روایات توصیه شده است، بنابراین تقویت اراده و روحیه صبر و شکیبایی از آثار دیگر روزه می‌باشد.

دوری از شهوات اثردیگر روزه است که بخصوص برای جوانان پیشنهاد و سفارش شده است. زیرا روزه حالت سرمستی را در انسان از بین می برد و این کلام امام رضا علیه السلام است که « یستوجب الثواب مع ما فیه من الامساک عن الشهوات ....و در روزه خودداری کردن از شهوات است».
ماه رمضان یک ایست بازرسی از سوی خداست که در خوردنی ها، آشامیدنی ها، در ارتباط با چشم، گوش، زبان و شهوات ، یک ایست و توقفی به انسان می دهد تا از عادتهای روزانه خود رها شویم. عاداتی که بسیاری از زحمات و امراض جسمی ما ناشی از این همین عادات است.

نقل احادیثی که سند ندارند، دروغ بستن به معصوم است
وی تصریح کرد: یکی از اعمال مهم در روزه آن است که انسان به خدا و رسول اش دروغ نمی بندد. مصداقی که امروز بسیار در این باره به چشم می خورد پیام ها و پیامک هایی است که از طریق برخی افراد یا حتی رسانه ها به عنوان حدیث از معصوم نقل می شود در حالی که این به اصطلاح «احادیث» سندی ندارند. به عنوان مثال در ارتباط با ماه رجب المرجب از امام باقر علیه السلام نقل می کنند که فرمود: هر کس مومنی را دوست می دارد ماه رجب را به او بشارت دهد. این سخن فی نفسه کلام زیبایی است اما نه می توان به همین صورت آن را رد کرد و نه می توان استناد داد.

 بر اساس روایات این نوع دروغ بستن ها و غیر آن، نفس «دروغ» روزه را از بین می برد . از بین رفتن به معنای بطلان و باطل شدن روزه نیست اما اجر روزه از بین می رود. به عبارت دیگر در حالت فقهی، روزه صحیح است اما «صحت» و« مقبولیت» دو مقوله جدای از هم هستند. همچنین ظلم کردن به همسر، فرزندان و زیردستان که کم یا زیاد آن تفاوتی نمی کند.

 لذا در روایتی زیبا از امام معصوم (ع) آمده است که «توجه کنید که اگر روزه می گیرید تنها زحمت گرسنگی و تشنگی برای شما باقی نماند» چشم ، گوش ، اعضا و جوارح تو نیز از اعمال حرام و زشت روزه باشند به گونه ای که سخنان نابجا و بیهوده از تو صارد نشود و وقار و سنگینی روزه داری بر تو حاکم باشد. حضرت چه زیبا می فرمایند که : «کسی که روزه می گیرد اما حالت وقار روزه دار در او نیست (زبانش را حفظ نمی کند) مانند کسی است که به نماز ایستاده اما حمد و سوره را قرائت نمی کند و نمی خواند! و این یعنی نماز توخالی و تهی!! بنابراین نباید روزه دار بودن یا نبودن انسان، یکسان باشد. در وقت روزه داری باید تغییری در انسان ایجاد شود.

کمترین اثر امساک از خوردن و آشامیدن، القای حکمت به انسان است  
حجت الاسلام باقریان خاطرنشان کرد: انسان در ماه رمضان و در حالت روزه داری شبیه به فرشتگان و فرشته گونه می شود. چرا که امام صادق علیه السلام فرمودند: « فرشتگان نه می خورند و نه می آشامند و نه ازدواج می کنند» و خداوند خواسته است تا ما نیز در رمضان مانند فرشته ها، تنها تسبیح بگوییم. از این رو در این ماه، اعمال انسان پذیرفته است، دعای او مستجاب است، حتی خواب اش عبادت است و تلاوت یک آیه قران در این ماه ثواب ختم قرآن در ماه های دیگر را دارد.
ما در اثر انس با قرآن به معنای واقعی فرشته گونه می شویم. در تعبیری از رسول گرامی اسلام (ص) نقل شده است که فرمودند: شما اهل کرامت الهی می شوید! و «اهل کرامت الهی» صفتی ازصفات فرشتگان که قرآن به آن اشاره می کند آنجا که از فرشتگان به عنوان «عباد مکرمون» نام می برد.
ما به هرحال انسان و از جنس ماده هستیم و نمی توانیم نخوریم و نیاشامیم اما در این فرصت یک ماهه می توان این حالت را تمرین کرد. نکته مهم نهفته در این نخوردن و نیاشامیدن، کسب حکمت است. کسی که روزه می گیرد خداوند به او حکمت عطا می کند و روزه داری یکی از راه های رسیدن به این مرحله است که کلام و دل انسان سرشار و لبریز از حکمت شود.
در حدیث معراج آمده است که خداوند تبارک و تعالی خطاب به پیامبر اش فرمود: « ای احمد! بنده اگر شکم اش را گرسنه نگه دارد به او حکمت می دهم اگر چه کافر باشد...!» این قانو ن و وعده الهی ست. همچنان که مرتاض های هندی نیز از همین طریق دست به کارها و اعمال به ظاهر فوق العاده می زنند. بنابراین یکی از ابزارهایی که به وسیله آن می توان از الهامات و حکمت های الهی بهره مند شد روزه است.
بنابراین دوری از شهوات، روحیه صبر، تقویت اراده در انسان، رها شدن از عادات روزانه و رسیدن به حالت ایده آل، دروغ نبستن به خدا و رسول (ص)، دروغ نگفتن، مستجاب شدن دعاها و کسب حکمت الهی و فرشته گونه شدن از جمله آثارعمده اخلاقی است که در روزه وجود دارد و مشمول دعای فرشتگان شدن را نیز باید برآن افزود چرا که خدا فرشتگانی را موکل می کند تا روزه داران را دعا کنند.

پایان پیام/