فلسفه تفاوت‌های حقوقی زن و مرد در اسلام چیست؟

خبرگزاری شبستان: به مناسبت سالروز ولادت حضرت زهرا (س) و فرا رسیدن روز گرامیداشت مقام زن با حجت الاسلام والمسلمین علی جلائیان اکبرنیا، مدیر مرکز پژوهش علوم اسلامی رضوی و عضو هیات علمی این دانشگاه گفتگویی در خصوص تفاوت حقوق زن و مرد انجام داده ایم که در ذیل می آید:
 

در قوانین اسلام نسبت به حقوق زن و مرد تفاوت هایی دیده می شود که گاه جای سوالاتی را در ذهن باز می کند که درخور توجه است؛ سوالاتی از قبیل اینکه آیا قرار دادن این تفاوت ها با عدل الهی و حق زن سازگار است یا در این میان به جنس زن اجحاف شده است؛ البته این امور در مسائل اقتصادی و اجتماعی زن، نمود بیشتری دارد، چه پاسخی به این گونه سوالات می توان داد؟

ببینید، قوانین اسلام با توجه به یک نگاه سیستمی و کلی و در نظر گرفتن مسائل فردی و اجتماعی و نظام های مختلف ارائه شده است، لذا نگاه کردن به بخشی از دستورات دین و در نظر نگرفتن جوانب آن ممکن است سوال هایی را به ذهن آورد لذا نگاه سیستمی به مسائل دینی، سوالات مختلف و شبهات را از بین خواهد برد.
خداوند تبارک و تعالی در خلقت زن و مرد، در آن چه مربوط به جنسیت آنها نمی شود، دستورات برابر و مساوی داده است اما آنجا که جنسیت مرد و زن دخالت در حکمی داشته باشد، دستور مطابق با جنسیت است تا رعایت عدالت شده باشد.
در مسائل اقتصادی با توجه به اینکه زن مدیر تربیتی منزل است، اسلام هیچ بار مالی بر عهده او نگذاشته است و مادامی که او به عنوان فرزند در خانواده است، تمام مخارجش بر عهده پدر، و وقتی به عنوان همسر در زندگی قرار می گیرد، تمام مخارج او بر عهده شوهر است. در عین حال که او مالک است و می تواند درآمدی مخصوص خود داشته باشد و هیچ وظیفه خرجی ندارد. حتی اگر جنایتی غیر عمد مرتکب شود، دیه او بر مردان خانواده است که در علم حقوق از آن تعبیر به عاقله می شود.
بنابراین، خداوند با در نظر گرفتن بُعد روانی و عاطفی که در زن تبلور دارد، مدیریت داخلی منزل را بر عهده او گذاشته است و مدیریت کلان و تامین اقتصادی را بر عهده مرد. همین امر باعث شده است اسلام در تعلق مال از محل ارث برای دختر و پسر فرد متوفا تفاوتی قائل شود. چرا که خود اسلام هزینه های در نظر گرفته شده برای مرد را فراوان قرار داده است. به طور مثال پسر دو برابر سهم دختر می برد ولی قطعا پسر باید هزینه زندگی و مهریه و دیگر مخارجی که هیچ برای زن در نگاه دین در نظر گرفته نشده، بپردازد و این بر عهده او است.
 

این شبهه و سوال در مورد بحث دیه و شهادت زن نیز مطرح شده است؛ با توجه به اینکه دیه زن نصف مرد بوده یا شهادت دو زن برابر با شهادت یک مرد است، چطور می توان این تفاوت نگاه را توجیه کرد؟
دیه مرد نیز اگر بیشتر از دیه زن در نظر گرفته شده ، نه به آن دلیل است که دیه ما به ازای جسم زن یا مرد باشد، بلکه دیه جبران خسارت مالی است که برای خانواده پیش می آید؛ بله این ها قوانین کلی است و استثنا نیز در دین مد نظر است و اگر زنی سرپرست خانواده باشد و از نظر مالی در فشار ، قطعا حکومت وظیفه تامین وی را دارد.
شهادت و گواهی دادن زن نیز باری است که خداوند در برخی از موارد از دوش زن برداشته است؛ شهادت دادن از زمختی های زندگی اجتماعی است و شخص پس از شهادت دادن به امری، هم ممکن است دچار آسیب های فردی و اجتماعی شود –مثلا مورد تهدید قرار گیرد- و هم اینکه به دلیل عاطفه بسیار زن ممکن است در تحمل شهادت یعنی دریافت و انتقال آن، تحت تاثیر عواطف قرار گیرد. لذا خدا این تکلیف را در برخی از موارد شهادت از روی دوش زن برداشته همان گونه که در برخی از شرایط حتی تکیلف نماز را از روی دوش زن برمی دارد تا این سنگینی برای جنس زن نباشد. این عین عدالت و رشد یافتگی دین اسلام است.
به طور کلی باید گفت در بحث اقتصادی برخلاف تصور رایج زن حق و حقوق بیشتری از مرد می برد. مثلا زن مالک دارایی های خود است و تکلیفی برای درآوردن خرج خود ندارد و تامین هزینه های او بر عهده پدر یا شوهر است. یعنی زن با اینکه تکلیف مالی ندارد و هزینه او توسط پدر یا شوهر پرداخت می شود، باز هم به او ارث تعلق می گیرد در صورتی که او فعالیت اقتصادی نداشته است یا در مواردی حتی زن بیش از مرد ارث می برد. مانند متوفایی که مثلا 10 فرزند پسر از خود به جای گذاشته است، سهم زن در ارث از شوهر یک هشتم است و در اینجا او از فرزندان پسر خود بیشتر ارث می برد یا به پدر و مادر متوفا به طور یکسان ارث می رسد.
 

به طور معمول زن به عنوان همسر در زندگی، بیش از دیگران سختی ها را به جان می خرد و به عبارت دیگر موجب رشد همسر و به اصطلاح رسیدن به نان و نوای او می شود؛ آیا این به دور از عدل نیست که زن نسبت به فرزندان خود ارث کمتری برده و تنها یک هشتم سهم او باشد؟
اتفاقا زن در اینجا هم ارث بیشتری می برد. چرا که در صورت فوت مرد و تقسیم اموال او، ابتدا باید دیون او جدا شود که مهریه زن یکی از این دیون است. لذا گاه دیده می شود تمام اموال مرد صرف پرداخت مهریه زن می شود و تقریبا چیز دیگری برای تقسیم میان فرزندان باقی نمی ماند. پس از پرداخت مهریه، زن همچنین سهم الارث خود را هم دریافت می کند و با این حساب می بینید که ظلمی در حق او نمی شود.
ببینید، همیشه در احکام اسلامی، طرف زن گرفته شده است و اتفاقا کسانی که اشکال می کنند، برای زن ارزش قائل نیستند و زن را مالک نمی داند و می خواهند او هم مثل مرد کار کند و از او بهره کشی کنند. آنها می خواهند زن را به بازیچه بگیرند و می بینند قوانین اسلام به گونه ای وضع شده که نمی توانند زن را بازیچه قرار دهند، لذا با سخنان نسنجیده اقدام به طرح شبهه می کنند.
پایان پیام/