ورشکستگی عقل با سرمایه گذاری در بازار فال!

خبرگزاری شبستان فال و فالگیری که امروزه انواع و اقسام متنوعی را در بر می گیرد، از امور مبهم و پر اسراری است که ذهن افراد بسیاری را همواره درگیر خود می کند؛ در این خصوص با حجت الاسلام محمدرضا مصطفی پور، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی گفتگویی انجام داده ایم که از نظرتان می گذرد:

فال زدن و فالگیری به چه معناست و تاریخچه آن به چه زمانی باز می گردد؟
یکی از مسائلی که معمولا در بین مردم رایج است، تفال یا فال زدن و گرفتن است، این مساله از ایام بسیار قدیم متداول بوده و گاه انسان ها با دیدن پرنده ای (مثلا کلاغ) که بالای سر آنها سر و صدایی می کرد، فال بد می زدند و در مواجهه با برخی امور فال خوب.
 

ریشه این عمل یعنی تفال و فال زدن را در چه مساله ای می توان جست؟
دلیل اصلی فال خوب یا بد زدن را می توان در وجود سنت هایی دانست که ریشه غیرعقلانی داشته است. در واقع در هر جامعه ای رشد عقلانی ضعیف باشد یا مردم از راه عقلانی به نتیجه نرسند، به طور طبیعی به فال و فالگیری و به طور کلی به خرافه پناه می برند؛ خرافه هم به هر معرفت و تصمیمی گفته می شود که ریشه عقلانی نداشته و عقل آن را حمایت نکند.

اما گاه مشاهده می شود که برخی فالگیرها به مواردی اشاره می کنند که حقیقت پیدا می کند؟
بله؛ ببینید گاه انسان از طرق برخی اموری مانند علم به بعضی مسائل یا عمل و ریاضت های خاص، به مرحله ای می رسد که می تواند آینده را پیشگویی کند یا ببیند. مثلا برخی از عرفا در اثر ریاضت های شرعی می توانند به این مرحله برسند و از طرف دیگر برخی از افراد با دستیابی به علومی که اسلام نزدیک شدن به آن علوم را نهی کرده – مانند علم کهانت- می توانند آینده را پیشگویی کنند که البته آموزه های دینی از این امر نهی کرده اند و در واقع کسب علم کهانت را نامشروع و درآمد از راه پیشگویی را حرام می دانند که در فقه ما به آن اشاره شده است. اما به طور کلی اغلب فالگیرانی که امروز در جامعه فعالیت می کنند، شیادانی بیش نیستند که با بیان اطلاعاتی کلی از مخاطب، او را به اشتباه می اندازند که باور کند این فالگیر از آینده او باخبر است. در حالی که این مساله برای به اصطلاح سرکیسه کردن آن فرد است و بالاخره هر شخصی در زندگی خود فراز و فرودها و مشکلاتی دارد که فالگیر با زبانی جذاب و با اشاره به این مسائل، سعی در فریب مراجعه کننده دارد. البته در جوامع امروزی حتی پیشرفته و مدرن غربی هم بحث خرافه گرایی به معنای عام وجود دارد که بخشی از آن به فال و طالع بینی باز می گردد.
 

با توجه به اینکه فرمودید در برخی موارد این پیشگویی ها که توسط افرادی ریاضت کشیده یا دست یافته به علم کهانت – هر چند از طریق غیر مشروع- درست از آب درمی آید، تا چه اندازه عمل به این غیب گویی ها در زندگی واجب و ضروری است؟
ببینید عمل به این موارد لازم نیست حتی اگر ثابت شده باشد؛ در حدیث رفع از پیامبر (ص) نیز به این موضوع اشاره شده است: رفع عن امتى تسعة: الخطأ و النسیان، و مااکرهوا علیه، و ما لا یطیقون، و ما لا یعلمون، و ما اضطروا الیه، و الحسد، و الطیرة و التفکر فى الوسوسة فى الخلق ما لم ینطق بشفة؛ نه چیز از امت من برداشته شده است: خطا و فراموشى، و آن چه بر آن وادار شوند و آن چه توان انجامش را ندارند، و آن چه ندانند و آن چه به ناچار تن دهند و حسد و طیره (فال بد)، و اندیشیدن در وسوسه در آفرینش تا وقتى که آن را به زبان نیاورند. (توحید، 353، خصال، 2/417، بحار الانوار، 2/280)
بنابراین افرادی که به سراغ فال و فال گیری می روند، معمولا کسانی هستند که یا در جامعه ای زندگی می کنند که رشد عقلی آن ضعیف است یا از راه عقل به نتیجه نرسیده اند و لذا افراد در مواجهه با برخی مسائل مردد می شوند؛ اسلام در اینجا راهکار دیگری توصیه می کند و آن اینکه در هنگام تحیر، فرد ابتدا فکر کند، سپس مشورت و اگر این دو راه نتیجه نداد (البته فقط در امور مشروع) به استخاره روی بیارود چرا که استخاره نیایش با خدا و طلب خیر است. نه اینکه به سراغ فال و فالگیری رفته و عقل را تعطیل کنند. آموزه های دینی ما این اجازه را نمی دهند که پیگیر این خرافه ها شویم بلکه اساس را بر تفکر، همت، تصمیم و عمل می داند که این موارد موجب می شود خود انسان سرنوشتش را بسازد: لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى(نجم، آیه 39)
خداوند سنت هایی دارد که به وسیله آن انسان می تواند هر چه را اختیار کند، اعم از دنیا یا آخرت، به آن برسد:" مَن کَانَ یُرِیدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِیهَا مَا نَشَآءُ لِمَن نُّرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاَهَا مَذْمُوماً مَّدْحُوراً؛ هر کس پیوسته زندگى دنیاى زودگذر را بخواهد، به مقدارى که بخواهیم و براى هرکه اراده کنیم، در این دنیا بشتاب فراهم مى‏کنیم، سپس جهنّم را برایش قرار مى‏دهیم که با شرمندگى و طردشدگى، وارد آن خواهد شد."(آیات 18 و 19 سوره اسراء)
وقتی فردی دانشجو یا دانشمند و کوشا باشد، معلوم است آینده ای درخشان دارد و این که فالگیر بگوید تو آینده ای خوب خواهی داشت، در واقع از همین وضعیت کنونی او ناشی می شود نه علم آن فالگیر و برعکس وقتی فردی در بدبختی فرو رفته و تلاشی نمی کند، شواهد نشان می دهند که آینده ای شوم در پیش خواهد داشت و گفتن این بدیهیات، هنر فالگیر نیست.
 

رواج فالگیری چه تاثیر سوئی بر سبک زندگی افراد خواهد داشت؟
اولا ما از نظر شرع مجاز به این کار نیستیم و ثانیا پیگیری این قبیل خرافات ضمن مایوس کردن افراد از زندگی و تلاش و فعالیت، عقلانیت را در جاعمه تعطیل کرده و در نتیجه سقوط و عقب ماندگی آن را به دنبال خواهد داشت، چرا که وقتی فردی زندگی خود را بر چارچوب فالگیری تنظیم می کند، ناخودآگاه از کار و تلاش و تفکر باز می ماند و منتظر می شود ببیند فالگیر چه می گوید و ... همین مساله بتدریج عقل و تلاش را تعطیل می کند و در نتیجه سبک زندگی افراد دچار آسیب می شود.
پایان پیام/