آنچه از گلستان تا بهارستان بر خانه ملت گذشت

به گزارش خبرنگار پارلمانی خبرگزاری شبستان، مجلس شوراى ملى را باید ثمره انقلاب مشروطه دانست. مردم ایران پس از چند صد سال خفقان و استبداد، در قیامى ملى به مشروطیت رسیدند و توانستند با استبداد مبارزه و ثابت کنند که مردم نیز داراى حقوق سیاسى و اجتماعى هستند. آنها معتقد بودند اولاً باید قانون اساسى وجود داشته باشد تا کشور بر پایه آن اداره و تصمیم‏گیرى‏ها طبق قانون و ضوابط خاص باشد، نه بر اساس سلیقه‏هاى فردى و گروهى. ثانیا مجلسى از نمایندگان منتخب ملت تشکیل شود تا حقوق مشروع ملت در آنجا حفظ گردد. مردم خواهان مجلسى بودند که اعضاى آن منتخبان خود آنها باشند، نه منتخب شاه. به این صورت، نخستین جلسه مجلس شوراى ملى، تنها با حضور نمایندگان تهران در چهارده مهر سال 1285 در کاخ گلستان با حضور شاه تشکیل و با نطق یک جمله‏اى او افتتاح شد.
در انتخابات مجلس کسانی می‌توانستند رأی بدهند که صاحب ملکی باشند و یا حداقل ملک آنها هزار تومان باشد. گشایش اولین مجلس شورای ملی ایران در زمان فرمان مشروطیت در 14 مرداد 1285 ش/ 14 جمادی‌الثانی 1324 ق / 5 اوت 1906 م توسط مظفرالدین شاه صادر شد و بر اساس آن مردم رخصت یافتند مجلسی مرکب از نمایندگان منتخبشان را برای مشاوره در امور مهم مملکتی و نظارت بر کار وزرا تشکیل دهند.
به موجب همین دست‌خط مظفرالدین‌شاه متعهد شد که «نظامنامه و ترتیبات این مجلس و لوازم تشکیل آن را مرتب و مهیا» کند. پس از بازگشت روحانیون مهاجر از قم به تهران و انجام دید و بازدید‌های معمول در 27 مرداد 1285 مجلسی با حضور سه چهار هزار نفر از روحانیون، تجار، وزراء، شاهزادگان و عموم مردم در مدرسه نظامیه تشکیل شد.
این مجلس موقتی تا تشکیل مجلس منتخب هفته‌ای دو روز تشکیل جلسه داد و از طرف آن دوازده نفر، مأمور نوشتن نظامنامه انتخابات مجلس شدند. پس از تهیه نظامنامه و تأیید آن توسط مظفرالدین‌شاه انتخابات تهران در 25 شهریور 1285 آغاز شد. همچنین قرار شد فقط با حضور نمایندگان تهران مجلس شورای ملی را افتتاح کنند و منتظر نتیجه انتخابات شهرستان‌ها نمانند. انتخابات تهران برگزار شد و تقریباً اکثر نمایندگان تا 11 مهر 1285 ش انتخاب شدند. مرحله بعد تعیین روز تشکیل مجلس بود. ابتدا تصمیم داشتند افتتاح مجلس در نیمه شعبان باشد اما منصرف شدند.
از این رو روز جمعه 13 مهر 1285 دعوتنامه رسمی از طرف مشیر‌الدوله صدر اعظم برای عموم علماء، وزرا، شاهزادگان، اعیان و سفرای خارجه ارسال شد و از آنها برای افتتاح مجلس شورا در روز یکشنبه 15 مهرماه 1285 دعوت به عمل آمد. به این ترتیب نخستین مجلس شورای قانونگذاری ایران با خطابه مظفرالدین‌شاه در 18 شعبان 1324 هـ.ق آغاز به کار کرد.
در مجلس اول، 156 نماینده حضور داشتند. تا سال 1336، دوره مجلس دو ساله بود و پس از آن تا سال 1357، چهار ساله شد، طی این مدت 34 دوره مجلس برگزار شد و مجلس بیست و چهارم در سومین سال خود با پیروزی انقلاب منحل شد. زنان در سال 1343 حق رأی به دست آوردند.
علاوه بر مجلس قانون‌گذاری، در سال 1328 هـ.ق، مجلس سنا نیز فعالیت خود را آغاز کرد. دوره این مجلس ابتدا 6 ساله بود و در سال 1345 به 4 سال کاهش یافت. 30 نفر از 60 عضو سنا (15 نفر تهران + 15 نفر شهرستان‌ها) انتصابی از سوی شاه بودند. اعضای سنا را مالکان و تجار بزرگ، وزراء و نظامیان ارشد بازنشسته، سفرا یا استانداران و ... تشکیل می‌دادند.
مجلس پهلوى
پس از تشکیل مجلس ملى براى نخستین‏بار در زمان مشروطه، در دوره سلطنت پهلوى، مجلس، ماهیت اصلى و هدف خود را از دست داد و ابزارى در دست شاه براى قانونى جلوه دادن خواسته‏هاى او گردید. در دوران سلطنت پهلوى، مجلس شوراى ملى که در قانون اساسى مشروطه پیش‏بینى شده بود، به صورت ابزارى نمایشى از سیاست تجددطلبى توخالى دولت خودکامه درآمد و سرانجام به مجلسى فرمایشى و مکانى براى نمایش خیمه‏شب‏بازى عروسک‏هاى دست‏آموز درباره پهلوى تبدیل شد.
مجلس شورای اسلامی پس از انقلاب اسلامی
با پیروزی انقلاب اسلامی، مجلس شورای اسلامی به عنوان مرجع اصلی قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران فعالیت خود را آغاز کرد. بر اساس اصل 64 قانون اساسی عده نمایندگان مجلس شورای اسلامی دویست و هفتاد نفر در نظر گرفته شد و تغییر این تعداد بر اساس سازوکاری پیش‌بینی شد که از تاریخ همه‌پرسی سال یکهزار و سیصد و شصت و هشت هجری شمسی پس از هر ده سال، با در نظر گرفتن عوامل انسانی، سیاسی، جغرافیایی، و نظایر آنها حداکثر بیست نفر نماینده می‌تواند اضافه شود.
با پیروزى انقلاب اسلامى در سال 1357، ارکان حکومتى نظام شاهنشاهى نمى‏توانست جایى در ایران داشته باشد؛ زیرا ماهیت و حقیقت این بنیادها و نهادها، با اهداف و آرمان انقلاب ملت ایران در تضاد بود. یکى از نهادهاى مهم سیاسى، مجلس شورا بود که مى‏بایست به معناى واقعى کلمه خانه ملت باشد. بدین ترتیب، با پیروزى انقلاب اسلامى، مقدمات تشکیل مجلسى اسلامى و مردمى در تاریخ ایران فراهم آمد و در 24 اسفند 1358، نخستین مجلس شوراى اسلامى با رأى و نظر مستقیم مردم انتخاب شد تا مظهر قدرت و حکومت مردم و مصداق خارجى جمهورى باشد همچنین روز شهادت شهید مدرس در دهم آذر به عنوان روز مجلس نام گذاری شد.
بر اساس قانون اساسى جمهوری اسلامی ایران، وظیفه اصلى مجلس شوراى اسلامى، قانون‏گذارى و نظارت است، ولى مجلس نقشى بیش از این بر عهده دارد. مجلس، رقم‏زننده سرنوشت سیاسى، اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى کشور است و از سوى دیگر، ناظرى ملى بر عملکرد قوه مجریه به شمار مى‏آید. حاکمیت ملى از سوى نمایندگان اعمال مى‏شود و ملت با دو اهرم قانون‏گذارى و نظارت، حقوق خود را حفظ و اختیارات دولت‏مردان را محدود مى‏کند.
مجلس اول
1. تاریخ برگزاری انتخابات: 24/12/1358
2. تعداد واجدین شرایط: 20857391 نفر
3. تعداد شرکت کنندگان: 10875969 نفر
4. درصد مشارکت: 14/52 درصد
5. تاریخ شروع دوره: 7/3/1359
6. رئیس مجلس: آیت‌ الله هاشمی رفسنجانی
در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی که در آن مقطع مجلس شورای ملی نام داشت؛ گروه‌هایی به غیر از حزب جمهوری اسلامی، نهضت آزادی ایران و جنبش مسلمانان مبارز نیز موفق به راهیابی به مجلس اول شدند؛ از این رو، می‌توان مجلس اول را متنوع‌ترین و سیاسی‌ترین مجلس در طول حیات جمهوری اسلامی تا به امروز خواند.
در روز هفتم خردادماه 1359 اولین جلسه مجلس شورای اسلامی برگزار شد. با توجه به شرایط انقلابی جامعه ایران، این دوره، به خاطر اختلاف‌نظر شدید نمایندگان که از طیف‌ها و گروه‌های مختلف سیاسی بودند، به تغییر قوانین قدیمی و تصویب قوانین جدید مشغول شد. البته وقوع جنگ در سال 1359، سال‌های پایانی دوره مجلس اول را به خود مشغول کرد.
مجلس دوم
1. تاریخ برگزاری انتخابات: 26/1/1363
2. تعداد واجدین شرایط: 24143498 نفر
3. تعداد شرکت کنندگان: 15607306 نفر
4. درصد مشارکت: 64/64 درصد
5. تاریخ شروع دوره: 7/3/1363
6. رئیس مجلس: آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
برگزاری انتخابات این دوره با تصرف بخش‌هایی از مناطق مرزی کشور توسط نیروهای عراق مصادف بود، اما انتخابات حوزه‌های جنگ زده برای مهاجرین آن شهرها در حوزه‌های مجاور برگزار شد. در این دوره شدیداً تحت‌الشعاع جنگ قرار داشت. علاوه بر این، برخی از مسایل سیاست خارجی نظیر تداوم دشمنی آمریکا و حمایت از عراق نیز از دل‌مشغولی‌های مجلس دوم بود.
مجلس سوم
1. تاریخ برگزاری انتخابات: 19/1/1367
2. تعداد واجدین شرایط: 27986736 نفر
3. تعداد شرکت کننده: 16714281 نفر
4. درصد مشارکت: 72/59 درصد
5. تاریخ شروع دوره: 7/3/1367
6. رئیس مجلس: آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی کروبی
در نوزدهم فروردین ماه 1367 که آخرین سال جنگ تحمیلی بود، انتخابات سومین دوره مجلس برگزار شد. در این دوره مباحث سازندگی ویرانه‌های جنگ ذهن مشغولی مجلس بود.
مجلس چهارم
1. تاریخ برگزاری انتخابات: 21/1/1371
2. تعداد واجدین شرایط: 32465558 نفر
3. تعداد شرکت کننده: 18967042 نفر
4. درصد مشارکت: 81/57 درصد
5. تاریخ شروع دوره: 7/3/1371
6. رئیس مجلس: حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبر ناطق نوری
انتخابات دوره چهارم مجلس در 21 فروردین 1371 برگزار شد. تداوم سازندگی همچنان در رأس دستور کارهای مجلس این دوره بود.
مجلس پنجم
1. تاریخ برگزاری انتخابات: 18/12/1374
2. تعداد واجدین شرایط: 34716000 نفر
3. تعداد شرکت کننده: 24682386 نفر
4. درصد مشارکت: 09/71 درصد
5. تاریخ شروع دوره: 12/3/1375
6. رئیس مجلس: حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبر ناطق نوری
انتخاب نمایندگان پنجمین دوره مجلس در هجدهم اسفندماه 1374 صورت گرفت. مقابله با برخی از مسایل خارجی نظیر افزایش فشارهای آمریکا و اروپا بویژه پس از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران مهم‌ترین موضوع کاری مجلس پنجم بود.
بنابر سازوکاری که در اصل 64 قانون اساسی طراحی شده بود و بر اساس یکی از مصوبات دوره پنجم ، تعداد از دوره ششم مجلس شورای اسلامی به 290 نفر و تعداد حوزه های انتخابیه به 207 حوزه افزایش یافت.
مجلس ششم
1. تاریخ برگزاری انتخابات: 29/11/1378
2. تعداد واجدین شرایط: 38726431 نفر
3. تعداد شرکت کننده: 26082157 نفر
4. درصد مشارکت: 35/67 درصد
5. تاریخ شروع دوره: 7/3/1379
6. رئیس مجلس: حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی کروبی
انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی در بهمن 1378 برگزار شد. این دوره توسعه سیاسی در عرصه داخلی و تنش‌زدایی در عرصه سیاست خارجی را در دستور کار خود قرار داد.
مجلس هفتم
1. تاریخ برگزاری انتخابات: 1/12/1382
2. تعداد واجدین شرایط: 46351032 نفر
3. تعداد شرکت کننده: 23734677 نفر
4. درصد مشارکت: 21/51 درصد
5. تاریخ شروع دوره: 7/3/1383
6. رئیس مجلس: دکتر غلامعلی حداد عادل
مقابله با مشکلات اقتصادی و اجتماعی، تصویب پروتکل الحاقی، تلاش برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی و... از مهمترین موضوعاتی بود که پس از شروع به کار این دوره مجلس در دستورکار نمایندگان قرار گرفت.
مجلس هشتم
1. تاریخ برگزاری انتخابات: 24/12/1386
2. تعداد واجدین شرایط: 43824254 نفر
3. تعداد شرکت کننده: 22832000 نفر
4. درصد مشارکت: 40/55 درصد
5. تاریخ شروع دوره: 7/3/1383
6.رئیس مجلس: دکتر علی لاریجانی

پایان پیام/