مهجورماندن شعر دینی درادبیات امروز/خاک خوردن متون آیینی درکتابخانه ها

خبرگزاری شبستان_ قم: غلوها و غیرمستند گویی ها در برخی از مداحی ها گاهل باعث دل آزردگی عزاداران در هنگام شنیدن این مدح ها می شود. اتفاقی که صدای بعضی از بزرگان، علما و حتی شعرای آیینی کشور را هم درآورده است. استاد محمد علی مجاهدی، پدر شعر آیینی کشور یکی از اولین معترضان به این موضوع است. او که زاده دومین روز از سال 1323 در شهر مقدس قم است، تخلص ابتدایی اش شمس‌الدین بود. بعدها به پیشنهاد عارف واصل شیخ جعفر مجتهدی تخلص “پروانه” را برگزید. با گسترش فعالیت‌هایش در عرصه‌ی شعر به تحقیق و پژوهش در آثار شاعران گذشته مشغول شد. استاد مجاهدی از نخستین افرادی بود که به تحقیق و بررسی در شعر شیعی پرداخت و نظریات و مستندات بسیاری را به جامعه‌ ادبی معرفی کرد. حتی واژه‌ "شعر آیینی" از پیشنهادات وی می‌باشد. کتاب "شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی" مجموعه‌ای از تحقیقات و نظریات مجاهدی پیرامون شعر عاشورایی است و در آن تاریخ شعر عاشورایی، شاعران این حوزه، تفکیک و تفسیر موضوعی اشعار عاشورایی و… بیان شده است. مجموعه دیگری که مجاهدی در آن به بررسی شعر عاشورایی پرداخته، "کاروان شعر عاشورایی" است. کتابی که در آن زندگی‌نامه و شعر شاعران عاشورایی از سده‌ی سوم هجری تا کنون آورده شده است. دیگر اثر تحقیقی استاد "سیری در قلمرو شعر نبوی" است که اشعاری که به ستایش و مدح رسول‌الله (ص) پرداخته‌اند، در آن مورد بررسی قرار گرفته است.

اشعار استاد از بهترین نمونه‌های شعر آیینی‌اند و در سرودن اکثر آن‌ها شکوه و عظمت اهل‌البیت مد نظر بوده واز مرثیه گویی مدام گریزان است.

نمونه این اشعار:
***تو مرگ را به سخره گرفتی کجا رواست
تا نام تو خلاصه شود در عزا فقط؟
خون بود و داغ بود و عطش بود و ناله بود
اما نبود این همه ماجرا فقط…***

از استاد مجاهدی سوالاتی در خصوص وضعیت شعر آیینی و فعالیت های صورت گرفته در این مورد پرسیدیم که چنین به سوالات پاسخ گفت:

جناب استاد در ابتدا بفرمایید که چه تحلیلی از رشد شعر آیینی دارید؟

اولین مرحله در سال های آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی واقع شد. در این سال ها آن رویکرد که برخی از شعرای مستعد و موشکاف ما در ابعاد ناگفته حادثه خون نگار عاشورا داشتند، موجب شد،مفاهیمی را در قلمرو حماسی و ارزشی، مکتبی و اخلاقی و عرفانی رصد کنند که در پیشینه شعر عاشورایی در زبان فارسی ما یا نیست یا کم است و در ادامه این حرکت باعث آفرینش آثار فاخری شد که دارای مفاهیم ارزشی بوده و پیام عاشورا را منتقل می کرد. متاسفانه مرحله دوم این حرکت از چند سال قبل آغاز شده و در کنار این آثار فاخر آثاری پر آسیب که تمامیت فرهنگ عاشورا را زیر سوال می برد و با مطالبی خرافی و آمیخته به گزافه و محرف که غیر مستند است به این عرصه ورود پیدا کرده است، مطالبی را به حضرت سیدالشهدا و خواتین حرم و این فرهنگ گرانسنگ منتسب می کنند که از نظر متون متین روایی و منابع متقن روایی هیچ کدام قابل دفاع نیست و فقط آکنده از یک احساس و غلیان عاطفی است که دقایقی اثر داشته و هرگز در مقام انسان سازی و مفاهیم عالی که در فرهنگ عاشورا موج می زند، قابل اعتنا نیست.

کتاب هایمان در این خصوص را چگونه ارزیابی می کنید؟

ظرف چهار پنج سال اخیر متاسفانه کتاب هایی در این موضوع مجوز چاپ و نشر گرفته اند که مالامال از همین مسائل است. استفاده از مطالب غیر مستند از آسیب های این کتب هاست. البته مشاهده این وضعیت باعث شد تا در این خصوص با دکتر حسینی، وزیر ارشاد وقت صحبت هایی داشته باشم و در آن زمان تصمیم گرفته شد تا در جهت ساماندهی این وضعیت دبیرخانه شعر آیینی کشور به مرکزیت قم تشکیل شود. این موضوع در ملاقات کوتاهم با دکتر جنتی، وزیر ارشاد در دولت فعلی که در دفتر تبلیغات اسلامی صورت گرفت هم مورد تاکید قرار گرفت. در این دیدار گزارشی از وضعیت فعلی مدح و مداحی ها همراه با مستنداتی در این خصوص ارائه دادم و دکتر جنتی هم قول دادند که در اولین فرصت این مستندات را مطالعه کرده و تصمیمات لازم را در این خصوص اتخاذ نمایند.
 

نبود امکانات مانع از فعالیت دبیرخانه شعر آیینی کشور است
دبیرخانه شعر آیینی کشور که در قم دایر شده، الآن در چه وضعیتی است؟

ایجاد این دبیرخانه مورد تایید قرار گرفت ولی برای تشکیل آن نیازمند خدماتی هستیم که تا کنون هیچ یک از این حمایت ها ارائه نشده است. این دبیرخانه امکان قعالیت و نظارت در اشعار آیینی را خواهد داشت و در این صورت این نظارت ها در سه مرحله صورت می گیرد. 20 کارشناس ماهر و متعهد که اهل نظر می باشند هم اکنون در دبیرخانه شعر آیینی کشور کمر همت بسته اند و می توان از تجربیات آنها در این راستا بهره برد. تمام این فرصتی که الآن ما از دست می دهیم و امکان نظارت بر کتاب ها و اشعار آیینی را نداریم همه بخاطر کمبود امکانات است و در صورت فراهم شدن زمینه فعالیت این کارشناسان می توان گفت که زمینه برای انتشار کتاب هایی با اشعاری غیرواقعی در مدح معصومین (ع) برچیده می شود.

متون منظوم آیینی بجای خاک خوردن در گوشه کتابخانه ها احیا شود
حضرتعالی راهکار خاصی در این خصوص در نظر ندارید؟

چرا، یکی از برنامه های ما در کنار این مسئله (ایجاد دبیرخانه شعر آیینی کشور) احیای متون منظوم آیینی است. در این طرح تلاش می کنیم، نسخ کمیاب و خطی حاوی اشعار آیینی که در قفسه کتابخانه ها خاک می خورد را احیا کرده و در اختیار شیفتگان مکتب شیعه قرار دهیم. و مورد دیگر آموزش شعرای جوان است و در این خصوص هم تا کنون آموزش های حضوری یا مکاتبه ای و یا میزگردهای تخصصی برگزار شده است. اقامه عزا برای سرور و سالار شهیدان و دیگر معصومین (ع) از والاترین شعائر اسلامی است که می توان از آن برای ترویج فرهنگ شیعی استفاده کرد. ولی این موضوع مشروط است بر اینکه ما متون و اشعار آیینی مان را از آسیب ها و آفت ها حفظ کنیم.

بیداری اسلامی نهضتی که در شعر مقاومت مورد غفلت قرار گرفته// اقامه عزا برای سالار شهیدان تمام ماجرا نیست
شعر آیینی در عرصه بین الملل دنیای امروز چه کاربردهایی دارد؟

در خصوص موج بیداری اسلامی که امروز در اغلب کشورهای اسلامی و غیراسلامی در حال شکل گیری است، نیاز به هنر نمایی شعرا در موضوع شعر مقاومت و پاسخ گویی به نیاز معنوی ایجاد شده در این خصوص هستیم که متاسفانه این عرصه هم مورد غفلت قرار گرفته است و ما به رسالت تاریخی خودمان در این مقطع در زمینه نهضت بیداری عمل نکرده ایم. گریه و عزاداری برای شهدا در محافل حسینی خوب است ولی همه مسئله این نیست. باید در کنار آن به انتقال معارف اخلاقی و کرامت های معصومین (ع) موجود در فرهنگ عاشورا هم توجه کنیم. ایثار، فداکاری، ذلت ناپذیری و ظلم ستیزی درس های مهم امام حسین (ع) و یارانشان است که نباید از آنها غفلت شود. باید در کنار اشک ریختن ها و اشک گرفتن ها در شعر آیینی به انتقال این مفاهیم بلند هم توجه کنیم البته این کار آسانی نیست ولی شاعر باید به گونه ای تولید اثر کند که همه این ابعاد را دربر داشته باشد.

شعر آیینی در ادبیات کشورمان مهجور مانده// داستان پایان نامه ای بر جا مانده، موضوع: "شعر مهدوی"
میزان توجهات به مقوله شعر آیینی در عرصه ادبیات امروز کشورمان تا چه حد است؟

بسیار کم. یکی از مهم ترین مسائل در این خصوص عدم توجه کافی به شعر آیینی در رشته ادبیات فارسی است. این بی توجهی انسان را بهت زده می کند. سوالی که همیشه در این خصوص مطرح می باشد این است که مگر می شود تا کنون فکری برای طرح اشعاری با مضامین مسائل توحیدی، اخلاق عرفانی تا مقوله اعتراض و پایدار، قیام و شهادت و یا اشعار ولایت مخصوص ذوات مقدس امامان معصوم (ع) در ادبیات نشده باشد. اگر اینها سبقه ای دینی و اسلامی ندارد پس متاثر از کدام متون هستند. این غربت و مظلومیت در ادبیات کشورمان وجود دارد و ما از کنارش بی تفاوت و بی درد عبور می کنیم. مثلا چند روز قبل دانشجویی مشغول به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد این موضوع را با بنده مطرح کرد که قصد دارد موضوع "شعر مهدوی" را به عنوان موضوع پایان نامه خود انتخاب کند ولی این غربت تا به حدی است که هیئت علمی دانشگاه محل تحصیل این دانشجو از قبول این موضوع به عنوان پایان نامه سرباز می زند و این توجیه را دارد که این موضوع اصلا چه هست؟. بیایید به این موضوع فکر کنیم که در کشوری مثل ایران چرا باید تا به این اندازه نسبت به این معارف بی اعتنا بود. انقلاب ما دینی و نشات گرفته از فرهنگ عاشورا و شعر ولایی است. شعر ولایی در شاخه هایی مثل شعر علوی، شعر فاطمی، شعر مهدوی، شعر بقیع، شعر رضوی و زیر مجموعه های دیگر تجلی می یابد.

و حرف پایانی پدر شعر آیینی کشورمان؛

در پایان این مسئله را مورد تاکید قرار می دهم که باید این طلسم را شکست. از آقای وزیر می خواهم که در مورد دبیرخانه دائمی شعر آیینی کشور که قرار است در ام القرای جهان اسلام شکل بگیرد، پیش از آنکه این آسیب ها ضربه جدی بر پیکر شعر آیینی در کشورمان وارد کند، اقدامی جدی انجام دهد.

پایان پیام/