وقتی تحریم های طولانی مدت تاثیری بر توانایی‌های ایران نداشت

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری شبستان، درآمد های نفتی در دوران جنگ بسیار پایین بود؛ آنچه هم که وجود داشت برای جنگ هزینه شد. به اضافه اینکه مشکلات سازماندهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی وجود داشت. هشت سال نخست‌وزیری میرحسین موسوی با دوران جنگ تحمیلی همزمان بود. در این دوره به طور میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران برابر 53/23‌دلار بود. قیمت نفت طی این سال‌ها بین 13 تا 33‌دلار گردش کرد. در واقع در این هشت سال اوضاع، سال به سال رو به بدترشدن پیش رفت. به طوری که در سال 1360، هر بشکه نفت ایران بیش از 33‌دلار، در سال 1361 هر بشکه بیش از 30‌دلار، در سال 62 هر بشکه نفت ایران بیش از 28‌دلار، در سال 63 هر بشکه نفت کشورمان نزدیک 27‌دلار، در سال 64 هر بشکه نفت ایران 26‌دلار فروخته شد.
از سال 1365 به این سو اوضاع وخیم‌تر شد، ناگهان قیمت هر بشکه نفت ایران به نصف، یعنی 13‌دلار رسید، در سال 1366 اوضاع کمی بهتر شد و هر بشکه نفت ایران نزدیک 17‌دلار شد، سال بعد یعنی در سال 1367 باز هم شاهد سقوط هستیم، قیمت هر بشکه نفت کشور به 13‌دلار می‌رسد. مجموع درآمد‌های نفت در دولت میرحسین موسوی برابر 72/102‌میلیارد‌دلار بود.
این درآمد حاصل فروش چهار‌میلیاردو 391‌میلیون و 680 بشکه نفت‌خام ایران است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در سال 1362 اتفاق افتاد که برابر 2045‌هزار بشکه در روز بود و کمترین آن در سال 1360 که برابر 791‌هزار بشکه در روز بود.
در این دوران رکود اقتصادی که از نیمه سال 1356 شروع شده بود با پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 1360 به حیات خود ادامه داد. با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مراکز صنعتی و تجاری در جنوب غربی ایران به شکل جدی صدمه دید و یا اینکه در معرض آسیب قرار گرفت. در این بازه زمانی قیمت نفت در بازار های جهانی تقریبا بالا بود اما از آنجا که صادرات نفت کاهش پیدا کرده بود، تنزل درآمد های نفتی طبیعی جلوه کرد. از سوی دیگر استان خوزستان که به دلیل دارا بودن تاسیسات نفتی و نیز برخورداری از بنادر مهم به عنوان دروازه های خروج و ورود کالا همواره مورد توجه بوده است با اشغال خرمشهر و تخریب آن به طور واقعی این بندر مهم از چرخه اقتصادی ایران حذف شد. همچنین بندر امام خمینی نیز به دلیل مجاورت با مناطق جنگ زده مورد تهدید قرار گرفت. در دو سال نخست جنگ تحمیلی عراق علیه ایران تعداد هشت فروند کشتی تجاری و نفتکش ایران مورد اصابت قرار گرفت. مراکز و تاسیسات نفتی همچون پالایشگاه ها و خطوط انتقال نفت و چاه های نفت در خطر اشغال متجاوز و تیررس آن قرار گرفت. در کتاب « اقتصاد ایران در دوران جنگ تحمیلی » پیرامون جزییات این موضوع نوشته شده است: « پالایشگاه آبادان با ظرفیت بالای 620 هزار بشکه در روز که ظرفیتی نزدیک به مجموع ظرفیت سایر پالایشگاه های ایران داشت، با آغاز هجوم ارتش عراق از فعالیت باز ایستاد و تا پایان جنگ مورد استفاده قرار نگرفت و همواره در معرض آتش دشمن بود. در واقع در این دوره بخش مهمی از مراکز مهم اقتصادی و صنعتی تخریب شد و یا در معرض تهدید قرار گرفت. »
تداوم تحریم اقتصادی ایران توسط آمریکا و هم پیمانان غربی که به دنبال تسخیر سفارت آمریکا در تهران ایجاد شده بود، بلوکه کردن ذخایر ارزی کشور در بانک های آمریکایی و بالاخره آغاز جنگ تحمیلی از جمله عوامل اصلی به وجود آمدن رکود اقتصادی بود که تا سال 1360 ادامه داشت و فعالیت های اقتصادی به ویژه در بخش صنعت را تحت تاثیر قرار داد.
پس از دوران رکود اقتصادی که تا سال 1360 ادامه پیدا کرد دومین دوره زمانی اقتصاد ایران در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را می توان به رونق اقتصادی ارتباط داد که به لحاظ زمانی در میان سال های 1361 تا 1364 تعریف می شود. « در پی اقدامات قوای ایران با هدف باز پس گیری مناطق اشغال شده و اجرای عملیات های بزرگ و موفقی چون بیت المقدس که به آزادی خرمشهر و مناطق وسیعی از سرزمین های اشغالی ایران در خرداد 1361 انجامید، بخش مهمی از مراکز اقتصادی کشور از تیررس دشمن و تهدید رهایی یافتند و با افزایش صادرات نفتی، درآمدهای حاصل از آن نیز افزایش یافت، لذا برخی شاخص های اقتصادی نشان دهنده بهبود اوضاع اقتصادی در سال 1361، به نسبت دو سال قبل از آن می باشد. در واقع در آغاز این دوره و پس از آزادی خرمشهر، اعتبار ایران به عنوان کشوری با ثبات و شکست ناپذیر در مقابل تهاجمات بیگانه، مورد پذیرش جوامع بین المللی قرار گرفت و موقعیت اقتصادی و اجتماعی کشور تثبیت شد.»
دوران هاشمی‌رفسنجانی:
سازندگی با نفت 17‌دلاری
دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی با پایان جنگ و آغاز دوران سازندگی همراه بود. در دوران هاشمی قیمت نفت نزدیک به 28‌درصد نسبت به دوره قبل کاهش داشت، اما درآمدهای نفتی با رشد بیش از 20‌درصدی هم روبه‌رو بود. اگرچه طی این مدت زیرساخت‌های صنعت نفت ترمیم و صادرات نفت ایران بار دیگر جان گرفت، اما همچنان شاهد پایین بودن قیمت نفت هستیم. طی این دوره هاشمی کشور را با نفت 17‌دلاری اداره کرد. بالاترین قیمت نفت ایران طی این دوره در سال 1369 هر بشکه برابر با 21‌دلار و پایین‌ترین در سال 1373 هر بشکه برابر با 15‌دلار بود.
به‌طور متوسط طی این دوره 2256‌هزار بشکه در روز نفت صادر شده است. در سال 1370 ایران روزانه 2460‌هزار بشکه نفت صادر کرد و کمترین میزان صادرات نیز در سال 1368 بود که صادرات نفت ایران روزانه برابر با 1823‌هزار بشکه بود.
قیمت هر بشکه نفت ایران طی این هشت سال از 1368 تا 1376 به‌ترتیب: 04/16، 64/20، 34/17، 77/17، 06/15، 84/14، 17/16، 03/19‌دلار بوده است. همچنین صادرات روزانه نفت ایران نیز طی این سال‌ها برابر: 1823، 2224، 2460، 2397، 2184، 2220، 2290، 2441‌هزار بشکه در روز بوده است. درآمد نفتی کل دوران هاشمی برابر با 123‌میلیاردو 60‌میلیون‌دلار بوده است که بیشتر آن بدلیل وابسته بودن کشور به پول نفت برای واردات و سازندگی هزینه شد.
دوران سیدمحمد خاتمی:
اتفاق خاص؛ نفت 12‌دلاری
کل درآمد نفتی دوران سیدمحمد خاتمی در سال 1376 تا 1384 برابر، 27/206 ‌میلیارد‌دلار است که نسبت به دوران هاشمی‌رفسنجانی از افزایش 67‌درصدی خبر می‌دهد. همچنین میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران در این دوره برابر با 76/22‌دلار بوده که نشان‌دهنده افزایش 33‌درصدی قیمت نفت ایران در این دوره نسبت به دوره قبل است.
طی این دوره ایران به‌طور میانگین روزانه 2280‌هزار بشکه نفت صادر کرده است. بیشترین میزان صادرات نفت ایران در دوران خاتمی مربوط به سال 1383 برابر با 2548‌هزار بشکه در روز و کمترین آن مربوط به سال 1381 برابر با 2021‌هزار بشکه در روز است. اما در مورد قیمت نفت ایران، اینجا ما عقبگردی بزرگ و تاریخی داریم.
در سال 1377 قیمت هر بشکه نفت ایران به 97/11‌دلار رسیده، که خود طی ادوار مورد بررسی در اینجا بی‌سابقه است. قیمت هر بشکه نفت ایران طی سال‌های 1376 تا 1384 به‌ترتیب برابر: 24/18، 97/11، 25/17، 75/26، 9/22، 52/23، 89/26 و 6/34‌دلار برای هر بشکه بوده است. همچنین میانگین صادرات روزانه نفت ایران طی همین مدت به ترتیب عبارت است از: 2342، 2300، 2079، 2345، 2208، 2021، 2396، 2548‌هزار بشکه در روز.
دوران محمود احمدی‌نژاد:
فرصت‌سوزی نفت 110‌دلاری
اما دوران خاص محمود احمدی‌نژاد؛ این خاص نه از جهت سیاسی-اجتماعی-بین‌المللی، بلکه از نظر صادرات نفت و درآمدهای نفتی. همین اول مشخص کنیم که بانک مرکزی در دولت محمود احمدی‌نژاد از سال 1387 به بعد، یعنی سال پایانی دولت اولش، دیگر آمار دقیقی در مورد صادرات نفت ارایه نداد.
این آمارها و اعداد هم از اوپک استخراج شدند. در سال 1384، درآمد نفتی سال اول احمدی‌نژاد برابر 83/53 ‌میلیارد‌دلار بود که زیاد با سال 83 فرق نکرد. اما از سال 1385 شانس از هر طرف به سمت دولت نهم هجوم آورد، درآمد نفتی ایران ناگهان به 01/62 ‌میلیارد‌دلار رسید، در سال 1386 درآمد نفت ایران برابر 6/81 ‌میلیارد‌دلار و در سال 1387 این درآمد برابر 9/81 ‌میلیارد‌دلار ثبت شد. در سال 1388 کاهش درآمدهای نفتی دیده می‌شود طوری‌که طی این سال درآمد دولت برابر 62‌میلیارد‌دلار بود اما در سال 1389 درآمدهای نفتی بار دیگر با رشد به 74‌میلیارد‌دلار رسید تا به سال 1390 رسیدیم.
این سال در تاریخ صنعت نفت ایران فوق‌العاده است، طی سال 90، درآمدهای نفتی دولت به 113‌میلیارد‌دلار می‌رسد، افزایشی که خیلی زود به کاهش تبدیل می‌شود. در سال گذشته یعنی 1391، درآمدهای نفتی ایران با بیش از 50‌درصد کاهش به 50‌میلیارد‌دلار می‌رسد، یعنی جایی عقب‌تر از سال 83! افزایش درآمدهای نفتی دولت‌های نهم و دهم را نمی‌توان به پای تحولات صنعت نفت گذاشت، در واقع قیمت جهانی نفت و تحولات بین‌المللی، این پول را به دولت رساندند. نگاهی به میانگین قیمت هر بشکه نفت ایران طی این سال‌ها پاسخ ما را خواهد داد.
ما در سال 1384 هر بشکه نفت را به قیمت 66/50 دلار فروختیم، یعنی قیمت هر بشکه نفت ایران بیش از 46‌درصد افزایش داشته، اما صادرات و تولید ما تنها دو‌درصد نسبت به سال 83 افزایش داشته است. در سال 85 نیز نسبت به سال 84 با افزایش قیمت بیش از 20‌درصدی قیمت نفت ایران مواجه هستیم، نفت هر بشکه 60‌دلاری در حالی صادر شد که تولید و صادرات ایران بیش از شش‌درصد هم نسبت به سال گذشته کاهش و به دوهزارو433‌هزار بشکه در روز رسیده بود. در سال 86 پس از کاهش بیش از شش‌درصدی تولید روزانه، با افزایش نزدیک به دو‌درصدی تولید، صادرات نفت ایران به دوهزارو480‌ بشکه در روز می‌رسد و همزمان قیمت نفت ایران هم با بیش از 13‌درصد افزایش نسبت به سال قبل به 3/69 ‌دلار در هر بشکه می‌رسد.
در سال 1387 شاهد کاهش 17‌درصدی تولید نفت هستیم به‌طوری‌که تولید روزانه نفت ایران به دوهزارو56‌هزار بشکه در روز می‌رسد و از دیگر سو، با افزایش نزدیک به 37‌درصدی قیمت نفت روبه‌رو هستیم. در این سال قیمت هر بشکه نفت ایران به 66/94 ‌دلار می‌رسد، رقمی که می‌توانست یک فرصت طلایی برای کشور باشد.
در سال 1388 که قیمت نفت ایران با بیش از 35‌درصد کاهش به 25/61 ‌دلار در هر بشکه رسید، تولید با 7‌درصد افزایش به صادرات روزانه دوهزار202‌بشکه ارتقا یافت! وقتی در سال 1389 نیز قیمت هر بشکه نفت ایران به 76‌دلار رسیده بود و بیش از 24‌درصد نسبت به سال قبل رشد داشت، تولید و صادرات نفت ایران تنها نزدیک به سه‌درصد افزایش داشت.
کل درآمدهای نفتی ایران از سال 1360 تا سال 1392 برابر 92/1010 ‌میلیارد‌دلار بوده که درآمد هشت سال احمدی‌نژاد از این 31 سال، بیش از 57‌درصد بوده است. یعنی 57‌درصد درآمدهای نفتی کشوردر دو دولت احمدی‌نژاد تجمیع شده است. کل درآمد‌های سه دولت قبلی روی هم برابر 59/432 ‌میلیارد‌دلار بوده، یعنی شش دولت موسوی، هاشمی و خاتمی روی هم تنها نزدیک به 75‌درصد دو دولت احمدی‌نژاد، درآمد‌های نفتی داشتند.
اگر چه وقوع جنگ تحمیلی 8ساله توانست بدلیل وجود تحریم ها اتکای کشور به نفت کاهش دهد اما متأسفانه پس از جنگ دوباره اقتصاد نفتی و هزینه های غیر قابل تصور آن، کشور را فرا گرفت و کم کم اقتصاد ایران به رفتار گذشته قبل از انقلاب خود باز گشت.ورود کالاهای غیر ضروری با پول‌های مازاد نفتی به جای اینکه صرف تولید و کارخانه‌سازی شود، به سمت واردات پیش رفت.
در حال حاضر یک مقایسه کوچک نشان می دهد در آن شرایط نا مناسب و تحریم ها مردم اظهار رضایتمندی داشته از وضع اقتصادی راضی بودند.این در حالی است که درآمد های نفتی برای جنگ مصرف می شده است . میزان درآمد های نفتی در مقایسه با دوران جنگ افزایش چشمگیری داشته است بخصوص اینکه در سال 1390 شاهد نفت هر بشکه 110‌دلار هستیم و در سال 1391 هر بشکه نفت ایران 107‌دلار معامله شده، میزان تولید و صادرات نفت طی این دو سال از سوی مراجع ذی‌ربط اعلام نشده، اما آمارهای اوپک حکایت از درآمد نفتی به ترتیب: 113 و 50‌میلیارد‌دلاری در این دو سال دارد.
در کنار این درآمد های نفتی ؛افزایش درامد های حاصل صادرات غیر نفتی و سرمایه گزاری های مختلف و همچنین استفاده از نیروی انسانی که در سالهای پس از جنگ رشد انفجاری داشت در حال حاضر وضع اقتصادی کشوررا در شرایط بهتری قرار داده است. به طور کلی نیروی انسانی متخصص و نه صرفا تحصیلکرده می تواند هر ویرانه را آباد کند.
نیرو های کار اکنون حتی با نرخ بیکاری که مرکز آمار ایران در جدیدترین گزارش خود، آن را در سال 91 را با کاهش 0.1 درصدی نسبت به سال 90 معادل 12.2 درصد اعلام کرده ،میتوانند برای آبادی کشور به کار گرفته شوند زیرا درگیر بحران جنگ نیستند. در این شرایط میتوان از تجربه دوران جنگ استفاده کرد و نشان دادکه تحریم ها نمی تواند ایران را ازپا درآورد زیرا اوضاع نسبت به دوران دفاع مقدس در وضعیت ا یده آل است.
این مسئله میتواند خیال مذاکره کنندگان هسته ای را راحت کند تا با خیال راحت و بدون نگرانی از تهدید های روی میز با قدرت، مذاکره کنند نه توافق. مذاکره کنندگان با توجه به امکانات فعلی کشور نباید نگران باشند؛ اما این مسئله نباید به معنی قطع هرگونه ارتباط با کشورهای جهان باشد.
نیازی نیست برای با اقتدار بودن با کشورهای دیگر با رویکرد قهری برخورد کرد ،تحریم ها برای ما کار ساز نیست وبا همه در صلح بودن و عدم جنگ طلبی از نشانه های یک دولت معتدل و مقتدر است اما نباید قدرت خودرا دست کم گرفت.
پایان پیام/