به گزارش خبرگزاری شبستان، کلان پروژه «اخلاق قرآنی» یکی از کلان پروژه های مصوب مرکز فرهنگ قرآن است که اجرای آن را حجت الاسلام والمسلمین حسینی بر عهده دارد.
بنابراین گزارش، حجت الاسلام حسینی در ارتباط با معناشناسی نظام اخلاقی اسلام اظهار کرد: علما و اندیشمندان اسلامی هر یک معنایی را از این واژه برداشت کرده اند که نمونه هایی از آن را بیان می کنم.
وی ادامه داد: یکی از کسانی که به بحث درباره نظام پرداخته آیت الله مصباح یزدی است که در کتاب فلسفه اخلاق به بحث در این زمینه می پردازد و مقصود وی از نظام اخلاقی اسلام، بیان وجوه تمایزی است که آموزههای اخلاقی اسلام در مبانی (هستی شناختی، انسان شناختی)، اصول، روشها، اهداف، با سایر نظام های اخلاقی دارد.
حجت الاسلام حسینی تصریح کرد: در این تعریف آنچه اطلاق نظام را بر آموزههای اخلاقی مکتبی خاص توجیه می کند، تفاوت ها و تمایزاتی است که در حوزه های مختلف یاد شده میان هر یک از مکاتب درباره اخلاق وجود دارد. بدیهی است، معنای قصد شده از نظام در این کتاب، هرگز با مفهوم اصطلاحی رایج، که از آن به تفکر سیستمی و .... یاد می شود، ارتباطی ندارد.
وی عنوان کرد: از سوی برخی نویسندگان معاصر به اجمال و تفصیل ضرورت کشف نظامهای اسلامی یادآور شده است، برای نمونه در مقدمه کتابی با عنوان «درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام» آمده است: «تبیین و تدوین نظام شخصیت زن در اسلام نه تنها یکی از بایستههای علمی و پژوهشی[1] بلکه از ضرورت های عملی و اجتماعی روزگار ما دانسته شده است. منظور از نظام شخصیت زن، تصویر جامعی است که دین اسلام در ناحیه توصیفها، ارزش ها و حقوق، از شخصیت مطلوب زن مسلمان ارائه داده است.»
مجری پروژه اخلاق قرآنی ابراز کرد: در مرحله توصیف ویژگی های طبیعی و تکوینی در ابعاد روحی روانی انگیزشی و رفتاری معرفی می شود. اما در مرحله ارزش گذاری به جایگاه و منزلت هر یک از این اوصاف، احوال و رفتار در گسترده حیات انسانی اشاره می شود و به عبارت دیگر الگوی مطلوب و انتظارات اسلام از یک زن مسلمان مورد بحث قرار میگیرد. در این بیان، نظام به منظومهای معرفتی، اطلاق میشود که، آموزههای اسلامی از زن ارائه می دهد؛ منظومهای که به توصیف زن از دیدگاه اسلام پرداخته و ارزشها و حقوق مربوط به زن را باز میگوید.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اینکه در هر نظام یا سیستم، اجزا و عناصر، از جایگاه و موقعیت خاصی برخوردارند و هویت حقیقی اجزا، با توجه به جایگاهد و نقش و تأثیر آنان در هدف مشترک نظام، تعریف میشود؛ بیان کرد: شناسایی مطلوب اصول و فروع، متغیر و تابع، هسته و پوسته و لایه های زیرین و رویین، در یک مجموعه در پرتوی نگاهی نظام وار امکان پذیر میشود و احکام و مناسبات ویژهای پیدا میکنند.
وی ادامه داد: با توجه به ویژگیهایی چون پیوستگی، انسجام و اشتراک هدف عناصر و اجزا نظام، برخی نویسندگان مسلمان معاصر ضرورت نگاهی نظامواره و سیستمی، در واکاوی و بررسی آموزههای اسلامی را اینگونه تبیین میکنند: «بر واژه نظام از آن رو اصرار می ورزیم که معارف و مقررات اسلامی برخاسته از یک نگاه عمیق و همه جانبه به حقیقت هستی، سعادت و سرنوشت انسانی است.» بدان معنا که، شریعت اسلام، به منظور سعادت فردی و اجتماعی انسان در دنیا و آخرت، فرو فرستاده شده است، و کلیه معارف و احکام آن، با پیوند و انسجامی کامل تأمین کننده این هدف مشترک هستند. بدیهی است که چنین مجموعهای از انسجام و نظامی عام، با عنوان نظام اسلام برخوردار باشد. این نظام عام، در درون خود، مجموعههای کوچکتری را در برمی گیرد.
این محقق قرآنی در ادامه به بررسی واژه شناسی نظام از دیدگاه آیت الله سبحانی پرداخت و گفت: در مواردی نیز در کاربردی عامیانه و مسامحی از واژه نظام، انتظام بخشی به یک مجموعه معرفتی قصد می شود، کتاب تدوین شده با نام "نظام اخلاقی قرآن" به قلم آیت الله سبحانی بر اساس این اصطلاح مفهوم می یابد. که در آن سوره حجرات تفسیر شده است. سوره ای که از آن به سوره اخلاق تعبیر می شود.
در حالی که نظام در مفهوم مصطلح خود، هویتی استی که از ترکیب و همجواری معنادار و ارتباط منطقی مجموعه عناصری به دست می آید که هدفی خاص را دنبال می کنند.
وی اضافه کرد: در امور تکوینی و فیزیکی، اجزا تشکیل دهنده موتور یک ماشین نمونهای بارز از یک نظام یا سیستم است؛ که با ترکیبت و هماهنگی مجموعه عناصر تشکیل دهنده خود، هویتی نو را پدید میآورد و در ارتباطی معنادار و منطقی میان اعضا و عناصر تشکیل دهنده خود هدفی مشترک را تحقق می بخشند؛ ایجاد حرکت و نیرو برای انجام کارهای مختلف، مانند جابجایی مسافر و جابجایی اشیا و جز آن.
عضو هیئت علمی مرکز فرهنگ قرآن در ادامه به بررسی نظام از دیدگاه ایزتسو پرداخت و بیان کرد: ایزتسو بر این باور است که زبان عرب در مسیر تطور و تکامل پیش رفته تا به قرآن رسیده است. قرآن مقطع جدیدی از زبان است و خود دارای نظامی است؛ واژگان عربی با ورود به این نظام، معنایی جدید مییابند.
وی درباره چگونگی کشف معنای واژگان قرآن عنوان کرد: واژههای قرآن دارای دو معنای اصلی و نسبی هستند؛ معنای اصلی، معنایی است که واژگان پیش از ورود به نظام قرآنی داشتند. مثلا واژۀ کتاب در زبان عرب به معنای نوشته بود. اما با ورود به نظام زبانی قرآن، معنایی متناسب با نظام و در ارتباط با آن دارد. قرآن موقعیتی گفتاری را فراهم آورده و درون این نظام واژگان در تقابل با یکدیگر معنا یافتهاند.از اینرو با بی توجه به این روابط، همنشینی و جانشینی واژگان در درون قرآن، نمی توان به معنای قرآنی واژه مورد نظر دست یافت. در فهم معنای کلمۀ «صراط المستقیم» باید به آیات دیگر رجوع شود. با توجه به آیه «فاعبدونی هذا صراط المستقیم». و همنشینی «صراط المستقیم» و «فاعبدونی» میتوان، صراط را جایگزین عبادت کرد و دریافت که منظور از صراط در اینجا عبادت است.[2] و اینجا بر اساس روابط جانشینی و همنشینی به معنا راه مییابیم. ایزوتسو برای اثبات نظریه خود مثالهای فراوانی ارائه میدهد.
ایزتسو در باره نظام معنایی زبان اذعان میدارد که، هر نظام زبانی دارای جهانبینی ویژه خود است. و زبان تنها با وساطت این جهانبینی قابل بیان است. در این تحلیل زبان همه اجزای زبان حتی حروف آن دارای معنا می شود.
به گزارش ایسکا، وی در کتاب «مفاهیم اخلاقی قرآن» مینویسد: قرآن دارای نظام اخلاقی مستقلی است و باید با بررسی روابط میان مفاهیم اخلاقی قرآن به نظام اخلاقی آن دست یافت. ایزوتسو «کفر» و «ایمان» را دو مفهوم کلیدی اخلاقی قرآن میداند. و بر این باور است که تمامی مفاهیم اخلاقی قرآن به این دو مفهوم کلیدی باز میگردند. بنابراین هر یک از مفاهیم اخلاقی در ارتباط با ایمان و کفر معنا مییابند. وی با این بیان گویی به دینی بودن اخلاق قرآن و تمایز آن با اخلاق عرفی اشاره میکند.
حجت الاسلام حسینی خاطرنشان کرد: نظام اخلاقی قرآن بر محوریت کفر و ایمان سامان یافته است و مفاهیم اخلاقی در ارتباط با یکدیگر معنا مییابند. اگر می خواهیم اخلاق قرآنی را دریابیم باید با تمرکز و مداقه در قرآن روابط همنشینی و جانشینی میان مفاهیم اخلاقی قرآن را شناسایی کنیم و آن را در ارتباط با دو مفهوم کلیدی کفر و ایمان، ملاحظه نماییم. کشف و اصطیاد نظام قرآن تنها از این رهگذر امکان پذیر است.
پی نوشت ها:
[1] . محمد رضا زیبایی نژاد، محمدتقی سبحانی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، ج 1، دارالثقلین قم: 1379، قطع وزیری 224 صفحه ص 7- 8.
[2] . البته لازمۀ سخن ایزتسو این است که مخاطبان اولیه قرآن باید صبر می کردند تا قرآن کامل نازل شود، آن گاه ارتباط معانی الفاظ با یکدیگر، معنایشان را روشن کند. حق هم همین است. آنها به معنای واقعی قرآن چندان پی نبرده بودند.
برگرفته از پایگاه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
پایان پیام/
نظر شما