خبرگزاری شبستان: اگر شخصیت‌هایی مانند امام سجاد(ع) و زینب کبری(س) واقعۀ مهم و سرنوشت‌ساز کربلا را بازگو نمی‌کردند، به طور یقین، مغفول می‌ماند و در استراتژی مقابله با نظام سلطه بی‌تأثیر بود. یکی از شخصیت‌هایی که در این واقعه حضور داشت و نقش مهمی را در بازگویی این واقعۀ تاریخی ایفا کرد، امام باقر(ع) بود. برای آشنایی بیشتر با این شخصیت بزرگوار و تأثیر ایشان در نشر معارف ناب اسلامی، با سیدمحمود سامانی، عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ تاریخ و سیرۀ اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گفت و گویی را ترتیب دادیم که در ادامه می خوانید.
مختصری از دوران کودکی امام باقر(ع) را بیان بفرمایید.
امام باقر (ع) از سال 57 تا 94ق یا 95 که پدر بزرگوارش به شهادت رسید یعنی حدود چهار دهه از عمر خود راهمراه پدرش سپری کرد. از این مدت سه سال آن مصادف با دوران حیات جدش حضرت ابا عبد الله الحسین(ع) بود.
مورخان و عاشورا پژوهان متفق القولند که آن حضرت در واقعه کربلا حضور داشته و از اسرا و پیام آوران عاشوراست. سن آن حضرت را در این زمان سه و یا چهار سال دانسته اند. ابومخنف صاحب مقتل امام حسین (ع) با یک واسطه از امام باقر(ع) روایت نقل می کند که: «قتل جدی و لی اربع سنین و انی لاذکر مقتله... ؛ من چهار ساله بودم که جدم به شهادت رسید و من شهادت او را به یاد دارم ...»( تاریخ یعقوبی، ج2، ص320).
امام به همراه دیگر بازماندگان کربلا در افشای چهره و ماهیت قاتلان شهدای عاشورا نقش بارزی داشت. اصولاً هدف سید الشهدا از همراه ساختن خاندان خود، پیام رسانی و تبلیغ نهضت خود بود(حماسه حسینی، ج1، ص272). امام باقر(ع) نیز در تاکتیک اتخاذ شده، به عنوان یکی از اعضای شاخص اهل بیت(ع) به رغم سن کم، نقش داشت. آموختن درس پایداری، خنثی سازی تبلیغات دشمن، تحریف زدایی، زنده نگهداشتن هدف و یاد امام از جمله فعالیت‌های اسرای اهل بیت(ع) بود.
رویدادهای مهم عصر امام باقر(ع) چه بود؟
علاوه بر واقعۀ کربلا، از رویدادهای مهم دوران کودکی امام، قیام مردم مدینه، معروف به واقعۀ حره(63ق) و کشتار بی‌رحمانۀ اهل این شهر از سوی سپاه یزید، از جمله تعداد 700 تابعی و 80 صحابه است(الاخبار الطوال، ص 236). این فاجعه در حدود سن شش یا هفت سالگی امام رخ داد. در این قیام، امام سجاد(ع) بنا به دلایلی چون: پیش‌بینی شکست قیام با ارزیابی اوضاع و شرایط موجود و نفوذ ابن زبیر در میان قیام کنندگان و عدم رایزنی با امام، شرکت نداشت و موقتاً به اطراف مدینه رفت.
قیام‌هایی همانند توابین(سال 65ق) و قیام مختار(سال 66ق) نیز در دوران کودکی امام باقر، شکل گرفتند که اولی، توسط امویان و قیام مختار توسط زبیریان به شدیدترین وجه سرکوب شدند. امام باقر(ع) بعدها از مختار تمجید کرد؛ چنانکه در ملاقات با پسر مختار، سه بار برای پدرش طلب رحمت کرد و در جواب پسر مختار که می گفت مردم پدرم را کذّاب می خوانند، فرمود:خدا منزّه است. آیا مختار نبود که خانه‌های ما را ساخت و قاتلان ما را کشت و خون ما را طلب کرد؟ خدا او را رحمت کند. همچنین در روایتی از آن حضرت نقل شده که: از مختار بدگویی نکنید که قاتلان ما را کشت و انتقام خون ما را گرفت و بیوه‌های ما را شوهر داد و در زمان تنگدستی به ما کمک کرد.
امام باقر(ع) همچنین شاهد شورش ابن زبیر( 64_723ق) در مکه و حجاز بر ضد خلافت امویان و محاصرۀ مکه از سوی ایشان در سنین نوجوانی و جوانی بود. نیز قیام عبد الرحمن ابن اشعث(سال 81_ 83ق) و برخی از قیام‌های خوارج، از جمله مهمترین رویدادهای سیاسی این برهه از امامت امام باقر(ع) بود.
نقش امام باقر(ع) در نشر معارف ناب اسلامی را بیان بفرمایید.
امام باقر(ع) در این عصر، در پیشبرد اهداف امام سجاد(ع) مشارکت فعال داشت و مواضع او در قبال تحولات جهان اسلام، همان مواضع پدر بزرگوارش بود. در این مدت، امام به ارشاد و راهنمایی مردم، تفسیر قرآن، تعلیم احادیث و سیرۀ نبوی می‌پرداخت.
امام باقر(ع) قبل از امامت با شش خلیفۀ اموی هم عصر بود. معاویه، یزید و معاویة بن یزید که هر سه از شاخۀ اموی آل سفیان بودند. مروان بن حکم، عبد الملک بن مروان و ولید بن عبد الملک، از شاخۀ دیگر اموی که به آل مروان شهرت دارند. بدین ترتیب امام در کودکی شاهد نابودی خاندانی از امویان به دلایلی چون ستم بر اهل بیت(ع)، نقض حرمت شعائر دینی و لشکرکشی به حرمین بود.
حدود دو دهه از زندگی امام باقر(ع)، مصادف با خلافت عبد الملک بود که در اوج جبروت قرار داشت. وی کسی بود که پس از دستیابی به حکومت،در خطاب به قرآن کریم: «هذا فراق بینی و بینک»( البدایة و النهایة، ج8 ص260)، عملاً نیز از آن کتاب مقدس فاصله گرفت. او افراد را از امر به تقوا و معروف نهی کرد. این خلیفه گویا از رحم و عدل، شناختی نداشت. پیمان شکنی و به کار گیری غدر و نیرنگ از خصوصیات او بود. چنان که برخلاف وصیت پدر، برادرش عبد العزیز را از ولایت‌هعدی عزل و پسرش ولید را به این منصب تعیین کرد.
در عصر این خلیفه، روح تعصب عربی بر عجمی دمیده شد و فساد دستگاه خلافت بیشتر شد. کارگزارانش مانند حجاج نیز همانند خود او بسیار قسی القلب بودند چنان که گفته شده، حرمتی نبود که او مرتکب نشود(همان، ج9، ص 132). از رویدادهای مهم این عصر، تغییر دیوان عربی به فارسی در بخش‌های وسیعی از جهان اسلام و نیز ضرب سکه اسلامی بود.
از دیگر خلفای هم عصر امام، ولید بن عبد الملک بود. او با توجه به آرامش ایجاد شده از سوی پدرش و فروکش کردن بحران‌های داخلی، همانند قیام مختار، حرکت ابن زبیر و ابن اشعث و نیز خوارج، به فتوحات همت گماشت. عصر او اوج طلایی فتوحات محسوب می‌شود که مسلمانان در شرق و غرب قلمرو اسلامی فتوحات بسیاری را انجام دادند. فتح اندلس از آن جمله است. سرگرمی به فتوحات، مسائل دیگر جامعه را تحت الشعاع خود قرار داد.
پایان پیام/
نظر شما