مناسبات فقه و سیاست از صفویه تا کنون

به گزارش خبرگزاری شبستان، درس گفتارهای پاییزه موسسه فرهنگی هنری روزگار نو با محور "مناسبات فقه و سیاست از صفویه تا کنون" و تدریس حجت الاسلام والمسلمین احمد رهدار، رییس موسسه فتوح اندیشه قم برگزار می شود.

بنابراین گزارش، در طرح درس این دوره آمده است: "با ظهور دولت صفویه در ایران، فقه شیعه در هسته قدرت سیاسی قرار گرفت و تاکنون به حضور خود در این جایگاه به صورت اشتدادی ادامه داده است. در این دوره، سه مکتب فقه اصفهان، عتبات عالیات و قم ظهور یافتند. در این دوره بناست که به این سه مکتب فقهی پرداخته شود".

سرفصل‌های درس عبارتند از:

1. مکتب اصفهان ـ که ابتدا توسط عالمان مهاجر جبل عامل تأسیس و سپس با همراهی عالمان ایرانی به کار خود ادامه داد ـ دو گرایش کلان اصولی و اخباری وجود دارد که هر کدام، ضمن داشتن برخی اشتراکات، تعامل ویژه‌ای با حوزه سیاست داشته‌اند. وضعیت ویژه شیعیان در این دوره (که برای نخستین بار در تاریخ اسلام از حاشیه به هسته قدرت سیاسی دعوت شده بودند)، تقابل ایران با امپراطوری عثمانی و نهایتاً دیپلماسی ویژه ایران با دنیای اروپا، سه موضوع سیاسی اساسی و مورد تأمل مکتب اصفهان بوده است.

مکتب اصفهان از این امتیاز برخوردار است که فقه سیاسی آن همواره فرصت اجرایی کردن تئوری‌ها و طرح‌های خود را از طریق بستر سیاسی حکومت داشته است. وابستگی فکری حاکمان سیاسی عصر صفوی به اندیشه فقهی چنان زیاد و رو به تزاید بود که در سراسر تاریخ صفوی بسیاری از فقیهان آن دوره تحت تأثیر مطالبات حداکثری حکومت از آن‌ها خود به خود به مسایل اجتماعی ـ سیاسی کشیده می‌شدند. وضعیت مذکور باعث می‌شد تا نشاط سیاسی مکتب اصفهان چنان قابل ملاحظه باشد که حتی تا مدت‌ها پس از سقوط صفویه نیز به عنوان یکی از عوامل انگیزشی مهم عالمان دینی برای حضور در بستر سیاسی عمل کند.

2. مکتب نجف یکی از مهم‌ترین مکاتب فقهی شیعه در قرون اخیر است که اوج فعالیت آن مقارن با عهد قاجار و پهلوی است. در عهد مذکور، مهم‌ترین اتفاق در جهان اسلام، ورود مظاهر مادی و اندیشه‌های غربی به جهان اسلام است. اتخاذ موضع حوزه نجف در قبال غرب وارداتی به ضمیمه تجربه و ظرفیت‌های پیشینی فقه شیعه برای ورود به عرصه سیاست، باعث تعامل ویژه مکتب مذکور با جریان سیاست زمانه شده است، هر چند نتایج تعامل مذکور در هر سه گرایش مهم فقهی آن ـ گرایش اصولی، گرایش عرفانی و گرایش روشن‌فکری ـ متفاوت است.

3. مکتب قم با دوره زعامت دینی آیات عظام حائری یزدی، بروجردی، امام خمینی و مقام معظم رهبری شناخته می‌شود. در مکتب مذکور، سه گرایش نظارت، وکالت و ولایت فقیه وجود دارد که هر یک از این گرایش‌ها نسبت خاصی با امر سیاست پیدا کرده‌‌اند. هر چند هر یک از گرایش‌های مذکور فی‌الجمله از ظرفیت‌هایی برای تصرف در امر سیاسی برخوردارند، اما در این میان، بیش‌ترین ظرفیت متعلق به گرایش ولایت فقیه است که واپسین نظریه فقه سیاسی شیعه شناخته می شود. بررسی تطبیقی گرایش‌های مذکور می‌تواند تراث تاریخی تعامل فقه و سیاست در دوره معاصر را در اختیار خواننده بگذارد. مکتب قم به دلیل ظهور تاریخی متأخرش می‌تواند حاصل و برآیند همه مکاتب فقهی پیش از خود باشد و از این روی، می‌توان ظرفیت سیاسی و مدیریتی فعال شده در آن را با برآیند ظرفیت‌‌های دیگر مکاتب فقهی برابر و یا حتی بیش‌تر از آن‌ها دانست.

شایان ذکر است، این دوره از دوشنبه 22 مهرماه از ساعت 15 تا 17 آغاز شده و علاقه مندان می توانند برای ثبت نام در آن به پایگاه  WWW.Roozegareno.net مراجعه کنند.

پایان پیام/